Веревирдер
Макъаладин кьилиз гъанвай цIар арифдар СтIал Сулейманан шиирдай я.
Фагьумна за, гьарда вичел
ТIвар эцигна, хан ийида.
Акьуллудаз тагуз мажал,
Кьилди са дуван ийида…
Я канаб течиз, я ипек,
Я дишид чидач, я эркек,
Гьарда вичин руквад кесек
Еке кIеви къван ийида…
Ажеб хъсан лагьанвачни! За шиир инал тамамвилелди гъанвач. Амма гьа гъанвай цIарари чаз инсандин абур, акьуллувал, кардиз устадвал, дуьньядикай хабардарвал, куьрелди, машгьурвал гьихьтин шартIари субутзаватIа ва гьа са чIавуз куь инсан усаларзаватIа, дериндай гъавурда акьадайвал лагьанва.
Дугъри я, машгьурвал кIан тийир кас тек-туьк гьалтда. Вичи вич цава кьаз, авачир лайихрикай фикирдай аюхар лагьайтIа, къвердавай гзаф жезвай хьиз я заз.
Устадвал авай инсан регъвени чир жеда лугьуда. Ам чуьнуьхиз жедай ери туш. Бязи вахтара, ваз хабарни авачиз, вун кимерал, хьрарик, са бязи кIватIалрин клубра, хизанра акьван “машгьур” яз аквада хьи, вакай талгьузвай гаф, тийизвай тариф авач.
Маса юкъуз мад гьа са ксарин мецелай ван хъжеда: валай усал, ахмакь, вижесуз касни авач…
Пара вахтара и “къиметар” ви къуллугъдихъ, валай вичин са кар аслу хьунихъ ва я тахьунихъ, вичел вун гьалт авунихъ ва я тавунихъ галаз алакъалу жеда.
Инсандин къиметлувал, гьуьрметлувал, тарифриз гереквал квелди алцумзавайди ятIа, завай тайиндаказ жавабар жагъуриз жезвач. Са кар чида: жегьил чIаван алакьунар агьил чIавуз гумукьдач. Жегьил чIавуз авачир акьулдин дигмишвал агьил чIавуз агакьун лазим я. Амма…
Классикар тир Етим Эмина, Рухун Алиди, Ахцегь Мирзе Алиди, СтIал Сулеймана, масабуруни чпикай машгьур шаирар жеда лагьанай, я чеб машгьур хьун патал бажагьат кхьенай.
Чпихъ са бажарагъни авачиз, “машгьур” жез алахъайбурукай чи классикада гзаф кхьенва. А.С.Пушкинан “Моцарт ва Сальери” трагедия и жигьетдай вичихъ тешпигь авачирди я. Пехилвили бажарагълуди агъуламишна рекьизва.
Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран “Жанавурдикайни чакъалдикай” махуна чакъалди, вич жанавурдилайни “машгьур” хьун патал сикIрен вилик балкIандал гьужумзава. Эхир гьихьтинди ятIа, мах кIелай виридаз чида.
Сатирик Жамидинан “Вилералди акунан ваз?” эсер кьетIен метлебдинди я. Фитнейрин чIехи устадди вичин къуншийрикай ахьтин къундармаяр туькIуьрзава хьи, вилералди акурди яни ваз лагьайла, “ваъ, я стха, ван хьана заз” жаваб гузва. Амма вич “машгьур” хьайидай кьазва.
Машгьурвал бязибуруз ширин емиш хьиз я. Вичиз са акьван виле таквазвай касдин тариф акъатайла, патав гвай пехил къуншидивай и кар иливариз жедач. Гьар са гьалда адаз кIуф ягъиз алахъда.
И мукьвара са яшлу касди вичин харжийрихъ хайи хуьруькай ктаб (хъсан ва я пис лугьузвач) акъудайла, адан кар вичелай алакь тавурда жуьреба-жуьре идарайриз арзаяр кхьизва. Гуя ада масадан делилар, документар чуьнуьхнава, пулни вичинди туш лугьузва. Ахтармишунар авурла, дуьздал акъатна хьи, и касди а ктаб гила пуд лагьай сеферда чапдай акъуднава, гьар сефердани сифтегьан материалар авайвал хвена, цIийибур алава авунва: архивра, маса чешмейра вичин хуьруькай ва хуьруьнвийрикай авай делилар кIватIна… Литератор тушир касди ихьтин кар авун, яни ам хуьруьнбуруз машгьур хьун вич литератор яз гьисабзавай маса касдиз хуш хьанач…
Арзачияр, са патахьай, “машгьур” тахьана амукьни ийизвач. Жуьреба-жуьре министерствойра, ведомствойра абурун чарариз килигайла, тIварар чир жезва… Сада, вич “машгьур” тежез акурла, мискIинда кьацIурна лугьудай. Дугъриданни, мехъерин суфрадихъ итимвилелди “машгьур” тежербур гагь-гагь къабачивилелди “машгьур” жез алахъда.
Ихьтин аламатар акурвиляй, белки, арифдар Сулеймана лагьанай жеди:
Тежер кардал чIугваз зегьмет,
Алахъмир вун, я беймирвет.
А вилик суз авур гьуьрмет,
Адан дуван цIи жедайд туш.
Акьулди гьакI кьатIуналди,
Гуж ийиз вуна тIуьналди,
Эхир масдан затIуналди
Масадаз рузи жедайд туш.
Чна фикирзавайвал, гьакъикъатдани машгьур жез кIанибуру ихьтин насигьатрикай тарс хкуддай. Фитнейрилай вилик чпин бажарагъ халкьдиз къалурдай. Хъсандан тарифна, писди кьулухъ тадай. Бинесуз, чпихъ художественный рекьерай са ерини авачир затIар газетдиз гунини бажагьат кас машгьурда.
Мад са кар: жегьил, тежрибасуз яшара амайла, бязи ахмакьвилерни хьун мумкин я. Са кьадар яшариз акъатайла, инсан пехилвилинни ахмакьвилин рекье хьун?.. Ахьтин гьалди чун вири “машгьур” ваъ, усаларда, виляй вегьеда. Идакай винидихъни лагьанва. Квачир баладик кутаз алахъунни еке гунагькарвал я. Гунагьар кваз а дуьньядани кьабулдайди туш лугьуда…
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
