Авайди лагьана кIанда, государстводи агьалияр яшайишдин жигьетдай хуьн, абуруз куьмек гун патал пара законар кьабулнава. Гьа гьисабдай яз – гзаф аялар авай хизанрин гьакъиндайни. Гьайиф хьи, чпин хийирдихъ галай и законар талукь вирида чирзавач, я абурукай менфятни къачузвач. Диде-бубайри истемиш тийидайла, агьалийриз яшайишдин жигьетдай куьмек гана кIанзавай чкадин органри чпин везифаяр тирвал тамамарзавач, яни абур государстводин гьисабдай авуна кIанзавай жуьреба-жуьре куьмекрикай, кьезилвилерикай магьрумзава.
Россиядин Федерациядин Гьукуматди эхиримжи йисара акъуднавай къарарралди, Госдумади кьабулнавай законралди ва РФ-дин Президентди къул чIугунвай указралди, законралди аялар авай хизанриз са кьадар куьмекар гузва.
Гьа икI, гзаф аялар авай хизанриз, коммунальный къуллугърай (хъвадай яд, электричество, газ, кIвале чимивал, канализация) пул гудайла, 30 процентдилай виниз тушиз кьезилвилер ийизва. Чимивилин централизованный система авачир хизанриз пичера кузвай кIарасдин, цIивиндин, газдин кьадардиз килигна кьезилвилер тайинарзава.
Эгер гзаф аялар авай хизанриз яшайишдин кIвалерин игьтияж аватIа, абур, нубатда акъвазарна, кIвалералдини таъминарда. Лазимбуруз кIвалерин шартIар хъсанардай, дарвал авайбуруз кIвалер гегьеншардай мумкинвални гузва. Идалайни гъейри гзаф аялар авай хизанриз яшайишдин кIвалер эцигиз ва я маса къачуз кьезилвал аваз кредит-субсидия теклифзава. 2018-йисан 21-июлдиз акъуднавай къарардин бинедаллаз кьуд ва адалай виниз аялар хъхьай хизанривай 6 процентдин алава алай кредит 3 ва 5 йисан муддатда аваз къачуз жеда. Гьа са вахтунда виликдай тайинарнавай кьадардилай гзаф пул-кредит къачудай ихтиярни ава. Кьветхверар хьайи хизанар муьжуьд йисуз субсидийралди таъминарда.
КIвалер эцигиз кIанзавайбуруз чир хьун лазим я, пуд ва адалай виниз аялар авай хизанар чкадин администрацийри пулсуздаказ чилин участокралди таъминарун лазим я. Мисал яз, 2017-йисуз 43 субъектдив федеральный гьисабда авай 10,35 агъзур гектар чилер вахкана, гзаф аялар авай хизанар кIвалер эцигдай чилин участокралди таъминарун патал. 31 регионди хизанриз гудай чилер тайинарна, 19 субъектди абуруз 16,5 агъзур гектар чилер чара авуна.
Лугьун лазим я хьи, чи республикада, районра и месэла лап четиндаз элкъуьрнава. КIвалер эцигдай чилер авач лугьуз, пуд ва адалай виниз аялар авай жегьил хизанар пулсуз чилералди таъминарзавач. Ихьтин са рекъемни: 2017-йисуз жегьил хизанар кIвалерин субсидийралди таъминарун ва коммунальный къуллугърай кьезилвилер авун патал уьлкведин 75 субъектдиз 4,234 млрд манат чара авуна. ГьакIни кIвалер эцигзавайбур кIеве гьат тавун патал государстводин пайни кваз регионра яшайишдин кIвалер эцигдай кооперативар тешкилнава.
Гзаф аялар авай хизанриз, нубатда акъваз тавуна, дачадин участок къачудай, общественный транспортда аваз пулсуз фидай (маршрутдин таксияр квачиз), музейриз, паркариз, вацра садра выставкайриз гьакъисуз фидай ихтиярни ава.
Эгер хизандиз фермервилин майишат кутаз кIанзаватIа, адахъ налогдин кьадар тIимил гудай мумкинвал ава. Ипотекадин кредит къачудайлани, гзаф аялар авай хизанриз кьезилвилер гузва.
2017-йисан 7-июлдиз кьабулнавай къарардин бинедаллаз, кьвед ва адалай виниз аялар авай хизанриз автомобилдин кредитдин пулуникай машиндин къимет 10 процентдин агъузарзава. Ихьтин мумкинвал автомобиль сифте яз маса къачузвай агьалийрихъни ава.
Гьар вацра гьукуматди пуд ва адалай виниз аялар хьайибуруз алава куьмек яз пулар гузва. Ихьтин галайвал себеб яз уьлкведа кьведалай виниз аялар хазвай дидейрин кьадарни артух жезва. 53 региондиз гьукуматди субсидийрин пулар чара ийизва. Абурук Дагъустанни ква. Идахъ галаз сад хьиз, такьатралди тIимил таъмин тир хизанриз яшайишдин рекьяй къуллугъдай идарайри гьар жуьре куьмекарзава.
ЧIехи хизанрин аялризни хейлин кьезилвилер ава. ИкI, аялар нубат вилив техвена аялрин бахчайриз кьабулун лазим я. Школада кIелзавай аялар йикъа кьве сеферда тIуьнралди, аялрин 6 йис жедалди абур пулсуз герек дарманралди таъминарда. Санаторийриз, сагъламвилин лагерриз путевкаяр къачуз жеда. Эгер духтурди тайинарнаватIа, гзаф аялар авай хизанривай протезар ва ихьтин маса алатар пулсуз къачуз жеда. Гьар са аялдиз пулсуз школадин ва спортдин форма къачудай ихтиярни ава. Санаторийдиз физ хьайитIа, аялдиз рекьин къиметдин 50 процент пул гузва.
2018-йисан 11-октябрдиз РФ-дин Президент В.Путина Федеральный Закондал къул чIугуна ва адан бинедаллаз Зегьметдин Кодексда дегишвилер тунва. Абурукай сад яз, 12 йис тамам жедалди пуд ва адалай виниз аялар авай агьалийривай гьар йисан отпуск чпиз кIани вахтунда къачуз жеда.
Гзаф аялар авай хизанриз, диде-бубайриз яшайишдин рекьяй куьмек патал ийизвай маса галайвилер, кьезилвилерни ава, амма чи республикада абурукай тамамвилелди менфят къачузвач. Законар течирвиляйни, талукь идарайривай истемиш тийизвайвиляйни, яшайишдин рекьяй къуллугъзавай идарайрин работникри чпин везифаяр тирвал кьилиз акъуд тийизвайвиляйни, республикадин мумкинвилер дотацийрилай аслу тирвиляйни.
Нариман Ибрагьимов
