Гьуьрметлу стхаярни вахар! Къведай хемис юкъуз, 30-июндиз, (тахминан) зуль-гьижжа варз (гьижрадин 12-варз) алукьзава. Арафадин югъ 8-июлдал ацалтзава ва Къурбанд сувар 9-июлдиз къейддайвал я. И варз “къадагъа алай” (ражаб, зуль-къаъда, зуль-гьижжа, мугьаррам) варцарикай сад я ва адахъ чIехи метлеб ава. Чакай гьар сад и дуьньядани, Эхиратдани хийир хьун патал иллаки и вацра менфят авай диндар крар гзаф ийиз алахъна кIанда.
Ибн Аббас асгьабдилай (Аллагь рази хьурай кьведалайни) атанвай гьадисда лагьанва: Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): “Авач (йисан) йикъара ийизвай са диндар амални и йикъара (зуль-гьижжадин сифте 10 юкъуз) ийизвай (диндар) амалрилай (сувабдиз) артух. Абуру лагьана: “Жигьадни артух тушни?” Ада лагьана: “Жигьадни (сувабдиз) артух туш, анжах а кас квачиз, вич (Аллагьдин рекье) хсуси чан ва мал-девлет эцигна экъечIай ва (анай) хтун тавур” (Бухарий).
Маса гьадисда лагьанва (мана): “Вири йикъарикай гьа и цIуд йикъа авур диндар амал Аллагьдиз виридалайни кIани я…” (Тирмизий). Гьавиляй шариатдин алимри, йисан вири йиферикай виридалайни лайихлубур, суваб пара авайбур рамазандин вацран эхиримжи цIуд йиф (абура Лайлатуь-Къадр авайвиляй) ва йисан вири йикъарикай виридалайни лайихлубур, суваб пара авайбур Зуль-гьижжадин сифте цIуд югъ яз гьисабзава! Гьар са мусурман кас и йикъара кьетIендиз, жезмай кьван гзаф хъсан крар, диндар амалар ийиз алахъна кIанда!
Гьаждиз фейибур и цIуд юкъуз Меккада жеда… Гьаждиз тефенвайбур, гьар сад вич авай чкада хъсан крар ийиз алахъунихъ еке метлеб ава: сунна сивер хуьз, садакьаяр гуз, Къуръан кIелиз, Арафадин юкъуз сив хуьз… Гьадисда лагьанва: “Арафадин йикъан сив хуьни кьве йисан — алатай ва къведай йисарин — гунагьар багъишламишда ва ашураъ-йикъан сив хуьни (мугьаррам вацран 10-югъ) — алатай йисан гунагьар багъишламишда)” (Муслим).
Гьа икI, Аллагь-Таалади шариатда тайинарнавай гьар са ибадатдикай инсандиз хийир гудай, ам паталди четинвилер регьятардай менфят ава. Абурукай (менфятрикай) бязибур — и дуьньяда, бязибур-Эхиратда, бязибур лагьайтIа, кьве чкадани жеда.
Ахьтин ибадатрикай сад ферз гьаж ада авун я. Къейд ийин хьи, Аллагь-Таалади гьаж себеб яз инсандиз гзаф кьадар хийирар, менфятар, сувабар гузва ва адакай Реббиди вичин пак Ктабда ачухдиз лагьанва. Инсанри и кардиз дикъет ва фикир гун ва а менфятар къазанмишун патал. Аллагь-Таалади Къуръанда лагьанва (22-сура, 27,28-аятар, мана): “Азан це (вуна эй, Ибрагьим — ван алаз эверна, хабар це) инсанриз гьаждин гьакъиндай: абур ви патав яхдиз (кIвачи — кIвачи) ва кьелечI якIун гьайванрал (гзаф девейрал, балкIанрал…) алаз яргъал тир рекьерай (дерин дерейрай) къведа”.
“Абуру чпиз менфятар къазанмишун (гунагьрилай гъил къачун, гьаждин суваб къазанмишун, алишвериш авуна, къазанжияр къачун ва маса хийирар), Ада чпиз пай яз ганвай маларал-гьайванрал Аллагьдин тIвар кьун (рикIел ва мецел гъун) патал малум тир йикъара (къурбанддиз тукIвадайла) атана: неъ (куьне) абурукай ва дарвиле авай кесибдизни тIуьн це!”.
Аллагь-Таалади Ибрагьим пайгъамбардиз (алейгьи ссалам) инсанриз гьаждиз эверунин азан гун эмир авурла, Реббиди (пак я Ам) адаз, дугъриданни, а берекатлу эверуниз (азандиз) ни жаваб гайитIа, абуруз гзаф менфятар жедайдакай хабар гана.
Гьаждин менфятар
Аллагь-Таалади Къуръанда лагьанва (22-сура, 27,28-аятар, мана): “(Абуру атана) чпиз менфятар къазанмишун (гунагьрилай гъил къачун, гьаждин суваб къазанмишун, алишвериш авуна, къазанжияр къачун ва маса хийирар) патал…”.
Дугъриданни, чна гьаждин крарикай (ибадатрикай) — “игьрамдилай” (гьаждал фейи инсанди алукIзавай лацу пекер) гатIунна, та гьаждин вири крарикай азад хьунал хкатдалди — чаз и ферз вири инсанар патал амалдин тербия тирди аквазва. Мисал яз, гьажзавай касди “игьрам” алукIайла, ада “игьрамдин” гьакъиндай авай вири къадагъайрал амалзава. И кар себеб яз, мусурманди вич гьажда авачир вахтунда ийиз вердиш хьанвай ихтиярар авай гзаф крар тазва. Идалайни гъейри, ада гьакIни вири гунагьар, асивилер, чIуру крар — тапарар, гъибетар, хъилер, пехилвилер, гьуьжетар ва масабур яргъаззава. Ихьтин шартIара гьажзавай касдин руьгь михьи ва хъсан жезва. Гьавиляй гьажди инсандин рикIе Аллагьдихъай кичIевал деринарзава ва ам артухарзава.
Аллагь-Таалади лугьузва (22-сура, 32-аят, мана): “Гьа кар! Ва ни Аллагьдин “диндин лишанар” (къайдаяр) гьайбатлу яз кьазватIа (абур гьуьрметлудаказ кьилиз акъудзаватIа), гьакъикъатда, а кар — рикIерин кичIевиликай я (Аллагьдихъай) (яни, ам Аллагьдихъай кичIе тир рикIер авай ксарин гьаларикай я)”.
Гила чун гьаждин лайихлувилерикайни сувабрикай рахада.
- ЧIехи таббиинрикай тир Мужагьид алимди лугьузвайвал, “и дуьньяда — алишвериш, Эхиратда сувабар гьаждин менфятрикай я”.
- ГьакIни гьажда гунагьрилай гъил къачун ава. Анай инсан гунагьрикайни асивилерикай азад яз ва михьи яз хквезва — дидеди хайи юкъуз михьи тирвал. И кар гьадисда къалурнава ва эцигнава а кардиз шартIар: “Ни гьаж авуртIа, вичи гьашервал ва асивал тавуна, ам вичин дидеди хайи юкъуз хьиз михьид яз (гьаждай) хкведа” (Бухарий, Муслим).
- Гьаж Женнетдиз финин себеб я. Гьадисда лагьанва (мана): “Керчек гьаждин эвез анжах Женнет я”. Маса гьадисда къейднава (мана): “Арафадин йикъалай гъейри Аллагьди бендеяр ЦIукай лап гзаф кьадар азад ийидай са югъни авач ва, дугъриданни, Ам мукьвал жезва, ахпа абуралди малаикри дамахзава ва лугьузва: “Вуч кIанзава абуруз?!”.
Ина ихьтин делил ава: ни а крара иштирак (шагьидвал) авуртIа ва керчек гьаж кьилиз акъудайтIа, адаз Аллагь-Тааладин патай багъишламишун ва разивал жеда. Идалай зурба менфят гьаждикай мад авач!
- Инсандиз сабурлувал авун чирун ва Аллагьдин сувабдик умуд кутун гьаждин менфятрикай я.
- Инсан гунагьрикай ва кесибвиликай михьунни гьаждин менфятрикай я. Ибн Масъуд асгьабдилай (Аллагь рази хьуй вичелай) атанвай Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) гьадисда лагьанва (мана): “Куьне сад-садан гуьгъуьнаваз гьажар ва умраяр ая, дугъриданни, абуру кьведани (инсандикай) кесибвални гунагьар (ам абурукай михьи ийизва) къакъудзава — “чатухъандин целцин цIу” (цIурурнавай) ракь, къизил, гимиш рукварикай михьи ийизвайвал. Керчек гьаждин суваб — анжах Женнет я!” (Насаий, Тирмизий).
(КьатI ама)
Ямин Мегьамедов, диндин алим
