Алатай асирда СССР гьикI арадал ата­натIа, чун шагьидар хьана. Чи агалкьунрал, кьиле Америка аваз, вири пехил тир. Къенин макъалада зи хуьруькай — Къурушрикай кхьиз кIанзава. Къудратлу уьлкве арадал атай хьиз, гьар са хуьруьн-кIвалин гьал-агьвални хъсан хьайиди я эхир. Чаз чи рагьметлу бубайри чи хуьре гьикI колхозар, совхозар, школаяр арадал атанатIа ихтилатардай. ИкI, алатай асирдин 30-йисара сифте колхозар тешкилдайла, гьарда чпин разивилелди са балкIан, са кал, сад-вад хеб гьукуматдиз вахканай. Гуьгъуьнлай, жезвай агалкьу­нар акурла, абуру чпин амай гьайванарни колхоздив вахканай, чпини колхозда кIвалахиз башламишнай.

Чи хуьре гуьгъуьнлай кьуд колхоз арадал атанай. Лапагрин кьадар 150 агъзурдав агакьна. Къурушар Азербайжандихъ галаз пара алакъаяр авай хуьр тир. ХъуьтIуьн къишлахар  Куьрдемир районда гзаф авай. Гатун яйлахар лагьайтIа, чи хуьруьнбур бес тежез, Азербайжандин Шагь лугьудай чкадинбурни вири Къурушрив гвай (гила  — Азербайжандин кьвед-пуд райондив). Къурушвийрихъ еке агалкьунар хьанай.  Гуьгъуьнлай кьуд колхоздикай еке кьвед хъувуна. Дяве лугьудай завалди колхозда чубанар яз кIвалахзавай итимар вири вичел желбна, абур гьа итимрин юлдашри-дишегьлийри ва гъвечIи аялри эвезна, четинвилериз дурум гана, агалкьунар мадни вини дережайриз акъудна. Чи бубайрин ихтилатрай, а вахтунда кIелунизни еке фикир гана. 1928-йисуз хуьре школа эцигиз, 1930-йисузни ана аялри кIелиз башламишна. Къишлахрал фенвай аялризни гьана тарсар гузвай. ГьакI хьайила, чи  бубайри чубанрикай хьайи алимар чахъ гзаф ава лугьудай. Абурун ихтилатрай, къишлахрал куьч жедайла, аялар кIелуникай хкуд тавун патал хуьре школа-интернат кардик кутуна. Диде-бубаяр Ширвандиз фенвай аялриз тIуьнар гузвай ва икI мад гзаф кIвалахар аялри чирвилер къачун патал кьилиз акъудзавай. Гьа девирда чубанар яз зегьмет чIугур Гьажиев Серкер — вири СССР-да машгьур энергетик, и рекьяй еке агалкьунар авай алим, адан стха Гьажиев Рашид — духтур, академик, Гьажиев Абдулмежид — экономикадин илимрин доктор, профессор я.

Дяве башламиш жедалди вилик чи  хуьруьнви Мегьемед Эфендиев Кьиблепатан Дагъустанда  кьилин образование къачунвай сад лагьай зоотехник тир. Хиперин кьадар артухарун патал ада еке зегьметар чIугуна (тумламишдай пунктар ачухна). А пунктар Чими ятар ва Ве­тIен лугьудай яйлахра къенин юкъузни амазма. Ахпа амни дяведиз фена, полковникдин чинда аваз, немсерин фашистрихъ галаз тухвай женгера телеф хьана. Чи хуьряй фронт­диз 700 кас кьван фена. Абурун са пай дяведа телеф хьана. Гзафбур инвалидар яз хтана. Виридаз чида, Дагъустандин Мересьев тIвар ганвай  Гьафизов Данияла, кIвачер кумачиз дяведай хтана, ислягь рекье вичин эхиримжи йикъаралди зегьмет чIугуна. Дяведай хтай вири заз чидач, я виридан тIварарни кьаз жедач, гьикI хьи, хуьр Хасавюрт райондиз куьч жедайла, зун гъвечIи аял тир, а вахт рикIел аламач. Хуьр куьч хьайила, бубайрин ватан са шумуд касди га­дарнач. Абуру чпиз бубайрин ватан, багъри накь­вар ширин я лагьана. Акъвазайбуру колхоз тешкил хъувуна. Ви­ри жемят сад хьана, фермаяр эхцигна. Нажмудин бубадин тIва­рунихъ галай колхоз районда гьамиша кIвенкIвечи жергейра хьана.  СССР чукIуникди колхозарни терг­на,  инсанар кIвалахар авачиз амукьна. Исятда  хуьруьнвияр мадни куьч жезва. Чавай бубайрин ва­тан, и аквазвай гьал давам хьайитIа, хуьз хъжедач. Исятда чи хуьруьн 25-30 кIвалел тIапIарар ала. ­Хуьруьнвияр куьч хьунихъ себебарни ава. Гьа­кимри  ви­ри кIвалахар чпин мукьва-кьилийриз пайзава, амайбурукай фикирзавач. Ахьтин кIвалер  ава хьи, анра яшамиш жезвайбур вири кIвалахрал ала. Амма бязи кIвалерай гьич садни кIвалахдик квач. ГьакI хьайила, абур куьч хьуниз, масана кьил хуьниз маж­бур жезва. Ахьтинбуру лугьузва хьи, гьуьрметлу гьаким, гила жув жуван мукьва-кьилияр галаз яша­миш­ хьухь! Чи бубайри чун, чи аялар патал, чи хуьр па­тал чIугур зегьметар зай хьана физва. Гьа­йиф, гьайиф, мадни гьайиф!

Гила — ЦIийи Къурушрикай. Алатай асирдин 50-йисара хуьруьнвияр Хасавюрт райондиз куьч хьайи­ла, чи хуьр бинеламиш хьайи мулкар вири кул-кусри, кIачIичIлухри кьунвай чуьллер тир. А чIавуз са колхоз амукьна. Карл Марксан тIварунихъ галай колхоздин председателвиле рагьметлу  Къулиев Сейфедин буба хкянай. Са куьруь вахтунда хуьруьнвийриз виридаз кIвалер эцигна. Колхоздин агалкьунрикай Дагъустанда, СССР-да хьиз, масанрани хабар авай. Хипехъанрихъ аранда ихьтин агалкьунар хьун квелай аслу ятIа чириз, масанрайни тежриба къачуз къвезвай. Хасавюрт райондин вири хуьрери гузвай кьван ципицIар тек са чи  хуьруьн сов­хозди гузвай, гьукуматдин планарни ацIурна, артухни алаз гузвай. ГьакI хьайила, а хуьруьн тIвар вири дуьньядиз машгьур хьана. Маса сир чахъ авач: чи хуьруьнвияр зегьметдал рикI алай жемят, гьина кIвалахиз хьайитIани, еке агалкьунар къазанмишиз алахъдайбур я. Гьа ихьтин ерияр хас тирвиляй къурушви Уружев Агъабегакай, Дагъустанда сад лагьайди яз, Зегьметрин Игитни хьана. Къулиев Сейфедин Дагъустанда хуьруьн майишатдин хиле зегьмет чIугунай Ленинан пуд орден къачунвай сад лагьай кас я. Адалай инихъни военный рекьяй виниз тир дережаяр къазанмишнавайбурни, гьа гьисабдай яз пуд генерални, алимарни, муаллимарни, духтурарни чахъ тIимил авач.

ЦIийи Къурушдал 2 школа, больница, са шумуд­ туьквен, межлисрин кьве зал, гзаф кьадар хсуси карханаяр кардик ква. Ибур, гьелбетда, вири дамах­дай крар я. Амма и крарихъ галаз санал, дагъдин хуьре хьиз, цIийи хуьрени совхоз чукIурна, акьван дуллухар къачур чилер алай вахтунда иеси авачиз ама. Чи кьве хуьруьн жемятдихъни са “нахушвал” галукьна: са вахтара газетрай, радиодай, телевизордай тарифриз лайихлу хьайи хуьрерин гьалар къвердавай чIур жезва. Белки, Аллагьдиз чун язух атана, хуьрерин кьилериз бубайрин ватанар хуьнин къаст рикIе авай, гадарнавай чилерин ва  гьакIни жемятдин къадир авай инсанар атана, къурушвийрин тIвар дуьньядиз мадни сейли хъжен…

Дагълух хуьрер чкайрал хуьнин къайгъуда гьукуматни хьун герек я. “Программаяр” лугьуз, гьакIан гафаралди-чIаларалди, чараралди ваъ, анриз гьакъикъи куьмек, пулдин такьатар, рекьер туькIуьрун, агьалийриз кIвалахдай чкаяр арадал гъун ва икI мад.

Шихали Багъиров