Пешекарди суьгьбетзава
Росгидрометдин гьавадал гуьзчивал тухудай милли сетдик ва Виридуьньядин метеорологиядин тешкилатдин Глобальный къурулушдик акатзавай Дагъустандин ЦГМС-дин Ахцегьарин 2-разряддин гидрометеорологиядин станция Россияда виридалайни кьибледихъ галайди я. Ада гьеле 1873-йисуз кIвалахиз эгечIнай. А девирда, рикIел хкин, Ахцегьар Самур округдин центр тир. Станция Ахцегьрин къеледин мулкунал, артух чIехиди тушир ва 1,3 метрдин кьакьан накьвадин кирпичрин цлалди элкъуьрна кIевнавай, 5-10 метрдин кьакьан емиш тарарин багъда авай. Хуьруьн кIвалер адавай 2570 метрдиз кьван къакъатнавай.
Станциядин барометрдин кьакьанвал 12-10 метр яз гьисабзавай. 1917-йисан майдиз метеостанция агална, мад адал гуьзчивилер тухун хъийиз 1926-йисуз эгечIна. 1935-йисан сентябрдиз станция къеледин багъдай 1,3 километрдин кьиблединни рагъакIидай патахъ — хуьруьн юкьвал тухвана (метеомайдандин кьакьанвал — 1047 м). 1963-йисан ноябрдиз метеомайдан 1,5 километрдин яргъаз, хуьруьн кеферпатан къерехдиз акъудна. Мад ам алай чка дегиш хъхьанач.
Станция тешкилдайла, адал гьавадин ламувал, чимивал, давление, къвазвай марфадин кьадар алцумдай, гар физвай пад ва адан йигинвал чирдай тадаракар эцигна. 1926-йисуз станция кардик акат хъувурла, абурал гелиографни алава хъхьана. Гьавайрикай кIватIнавай делилар Тифлисдин физикадин обсерваториядиз ракъурзавай.
Станция элкъуьрна кьунвай тепеяр кьецIилбур я, анжах Самурдин ва Ахцегь вацIарин дерейра багълар-бустанар ава.
Самур вацI ина станциядивай 500 метрдин кефердихъай авахьзава. Виридалайни мукьвал алай хуьрер Луткун — 6,5 км, ЦIийи Хкем — 2,8 километрдин яргъа ава.
Вичин тарихда Ахцегьрин станциядал кIватIнавай делилар гьавайрин илимдинни тежрибадин, агроклиматдин справочникра, гьар варцарин, гьар йисарин ва маса изданийра гьатнава. Абуру Дагъустан Республикадин кьиблепатан дагъларин зонадин гидрометеорологиядин режимдиз талукь къиметар акъуддай ахтармишунар тухудай мумкинвал гана.
Ахцегьрин метеостанциядал тухузвай гуьзчивилерихъ алай вахтунда чIехи метлеб ава. Абур аналитикадин ва прогнозрин материалар гьазурдайла, гьаваяр дегиш хьунин кьетIенвилер тайинардайла, тIебиатдин агьвалатар ахтармишдайла, ишлемишзава. Ина метеорологиядин ва агрометеорологиядин чIехи гуьзчивилер тухузва. ЦIуд йисарин къене станциядал пландин мажбурнамаяр тамамарунин ва гуьзчивилерин вини дережа таъминарунин адет хуьзва.
Республикадин чилер багълар ва салар кутадай, малдарвал вилик тухудай агроклиматдин районриз чара ийидайла, Ахцегьрин станциядин делилар бинединбур хьиз ишлемишнава.
Кьилди Ахцегьрикай рахайтIа, ракъинин ва ультрафиолетдин виниз радиациядалди, гьавадин ламувал — тIимил ва давление саки гьамиша къайдада (ртутдин столбдин 675 мм) хьуни, гьакIни Дагъустанда виридалайни гзаф рагъ авай йикъари адакай туризм вилик тухун патал пара кутугай чка ийизва.
Къенин юкъуз станциядилай агакьзавай метеорологиядин делилар чпик умуд кутаз жедайбур ва дуьзбур я, абур республикада гьавайрин прогнозар гьазурдайла ишлемишзава. Станциядал гуьзчивилерин виниз тир ери таъминарзавай тежрибалу коллективди кIвалахзава, 2010-йисалай адан кьиле М.М. Эмирбегов акъвазнава. Чна 1957-2007-йисара Ахцегьрин станциядиз датIана регьбервал гайи Ю.А. Пашаевни гьуьрметдивди рикIел хкизва.
А. Дадашев,
Россиядин лайихлу метеоролог
