«Духтурдин, медсестрадин пеше ин­санриз къуллугъ авунихъ элкъуьрнава. Чи уьлкведа агъзурралди инсанри и гьуьр­метлу кlвалах намуслудаказ кьилиз акъудзава».

В.В. Путин.

Ихьтин намуслудаказ инсанриз къуллугъзавай коллективар Дербент шегьерда­ни ава. Чун и йикъара абурукай сад тир  «Здоровье» медцентрадин тешкилатчи ва регьбер Къ.Къазиевахъ галаз таниш хьа­на ва адавай са шумуд суалдиз жавабар гун тlалабна.

– Къази Сардарович, физикадинни математикадин алимдин кьилиз 16 йис вилик клиника ачухунин фикир гьикl хьана атайди я? Куьне куь вилик гьихьтин мурад-метлеб эцигнавай?

— Зи рушан 12 йис тамам хьайила, ам азарлу хьанай. За ам духтурдин патав тухвайла, эндокринологди, анализар авуна, хкваш лагьана. Зун аялни гваз, лазим анализар ийиз, Махачкъаладин диагностикадин центрадиз фена. Са югъ хьана чун ана учирда акъвазна, югъни куьтягь хьана, чал нубат агакьнач. Нянихъ кlвализ хтайла, Махачкъалада авай зи дуст рикlел хтана, адаз зенг авуна. Пакадин юкъуз Махачкъаладиз фейила, жуван дустунин куьмекдалди атlа патахъай центрадиз фена, гьахъни гана, анализар авуна.

Азарлу хьанвайдал гьалтзавай ихьтин инжиклувилер акурла, за фикирна: чидай кас авачиртlа, зун мад са шумудра меркездиз финиз мажбур жедай. Зун хьиз, и рекье авай агъзурралди инсанриз Дербентда диаг­ностикадин центр ачухайтlа, гьикьван къулай жеда.

ИкI, зун жуваз хъсандиз чизвай УЗИ-дин хиляй духтур Низами Мегьамедован патав фена. Суьгьбетар авурла, ада заз, хьанайтlа, хъсан тир лагьана, зун зи фикиррихъ мадни инанмишарна.

Жувахъ сифте кlвалахар кьиле тухудай такьатарни хьуниз килигна, за яваш-яваш жуван фикирар кьилиз акъудиз гатlунна.

Заз медцентрадиз кьилин духтур кlанза­вайди чир хьайила, депутатвилин рекьяй санал кlвалахзавай зи дустуни, Москвада­ ординатура акьалтlарна, иниз хтанвай вичи­н хтул теклифна. Чун таниш хьайила, ма­лум хьайивал, Гьажимурад Айдемироваз­ вичин хсуси УЗИ-дин аппаратни авай, кlва­лахдин патахъайни фикирар деринбур тир. Кlв­ала­хал кьабулнамазди, ам гележегда чна къачуна кlанзавай медицинадин мебель, техника, алатар маса гузвай выставкайриз (Моск­ва, Санкт-Петербург, Ростов…) кlуьд сеферда ракъурна. Хъсан-пис чир хьайила, жуваз герек шей хкягъиз регьят же­да. ИкI, операцияр ийидай блокар, реанимациядин залриз лазим медицинадин тадаракар, МРТ, КТ ийидай аппаратар ва масабур къачуна. Пешекарриз ва пациентриз хъсан, къулай шартlар арадал гъана. Гьанлай инихъ, медцентрадин кьилин духтур яз, ада вичин везифаяр гьакъисагъвилелди кьилиз акъудзава.

2007-йисуз эцигиз гатlунай гележегдин «Здоровье» медцентрадин диагностикадин дарамат 2010-йисуз ачухна. 2010-2012-йисара административный ва 2013-2016-йиса­ра виш чарпайдин лечебный дараматар эцигна, ачухна. Кlвалахдай 180 чка арадал гъанва. Алай вахтунда медцентради йикъа 250-300 агьалидиз медицинадин къуллугъар ийизва­.

Куьруь таржумагьал.

Къазиев Къази Сардарович 1957-йисуз Стlал Сулейманан райондин­ ЧIилихърин хуьре дидедиз хьана­. Курхуьруьн 1-нумрадин юкьван школа къизилдин медалдалди, 1975-1980-йисара­ ДГУ-дин физикадин факультет чеш­нелу чирвилералди акьалтlарна. 1988-йисуз Москвада чилин физикадин институтда физикадинни математи­кадин илимрин кандидатвилин диссертация хвена. Хейлин йисара чуьллерин ва гьуьлерин геофизикадин экспеди­цийрин кьил яз кIвалахна. Ам илимдин­ 28 кIвалахдин автор я. 1991-йисалай илимдин кIвалахдихъ галаз санал карчивилел машгъул хьана. Ругуд йисуз­ «Даггаздин» Дербентда авай филиалдин директорвиле кlвалахна. Пуд сеферда шегьердин собранидиз депутатвиле хкяна. Ам «Шегьердин вилик ла­йихлувилерай» кьетIен лишандин сагьиб я.

– Куьн гьихьтин  четинвилерал расалмиш хьана?

— Ваз вуч аватlа чидани, ихьтин кlвалахар гъиле кьадайла, къвалав гъавурда авай кас гваз хьайитlа, хъсан я. Захъ кlвалах тешкилдай алакьунар авайтlани, медицинадин хиляй кlвалах тешкилунин чирвилер захъ авачир. Гьавиляй сифте кьилерай гзаф гъалатlарни ахъайна.

Гьелбетда, медицинадин хиляй жуваз эвелдай авай чирвилерни гила авай чирвилер гекъигайла, гьелбетда, а вахтунда зун са акьван гъавурда авачир. 16 йисан къене заз и рекьяй хъсан тежриба хьанва. Жуван чирвилер хкажиз заз интернетди куьмекна.  Зун гилани интернетдай медицинада авай цlийивилерихъ галаз таниш жезва. Абурукай бязибур кlвалахда ишлемишни ийизва.

Жувахъ са кьадар такьатар авайтlани, зурба проект кьилиз акъудна, кьвед-пуд йисуз эцигна, кардик кутадай такьатар бес кьадар авачир. Заминда эцигдай эменни­ авачирдав банкди кредитни вугузвачир. Гьакl хьайила, жуван мумкинвилериз килигна, чун яваш камаралди виликди фена.

Исятда медцентрайра гьикl ава? И ва я маса ахтармишунар чина авач, абур флан чкада авуна хъша лугьузва. Нетижада сагъсуз инсан иниз-аниз катуниз мажбур жезва. За жуван вилик эцигнавай месэла ихьтинди тир: медцентрадиз духтурдин патав атай пациентдиз, масаниз ракъур тавуна, чкадал вири къуллугъар (консультация, вири жуьредин анализар, диагностика ва икl мад) тешкилун  ва, лазим аваз хьайитlа, стационарда сагъариз къаткурни авун. Аллагьдиз шукур, чи кlвалах гьа дережадив агакьнава.

– Центради агьалийриз медицинадин гьи хилерай къуллугъзава?

— Медцентради агьалийриз ийизвай къуллугъар стандартдинбур я. Поликлиникада медицинадин вири хилерай тамам диагностика (рекъемрин рентген ва маммограф, МРТ, МСКТ,  УЗИ, дистанциядин литотриптер) ийизва, диагностикадин лабораториядин, эндоскопиядин ва реанимациядин отделенияр, функциональный диагностика­дин, физиотерапевтдин,  гинекологдин, урологдин, оториноларингологдин, педиатр­дин, травматологдин, ортопеддин, хирургдин, неврологдин, офтальмологдин, косме­толог­дин, терапевтдин кабинетар кардик ква. Азарлуяр йикъан ва суткадин стационарда, гьакlни амбулаторияда сагъар хъийизва. 1-4 чкадин палатаяр авай, суткадин вахтунда  кьабулзавай стационар терапиядин (умуми терапия, кардиология, неврология, эндокринология), урологиядин, гинекологиядин ва хирургиядин отделенийрикай ибарат я.

Алай аямдин истемишунрив кьадай гьикьван хъсан тадаракар къачуртlани, пешекарар авачиз, абуру кIвалахдач. Вилик акъвазнавай месэла пешекарринди тир. А месэлани чна, йисалай-суз хъсанбур желб авуналди, гьялзава.

– Хъсан духтурар жагъурун четин яни? Куьне абур гьикl жагъурзава?

— Хъсан духтурар жагъурун четин месэла я. Духтурар авач лагьана ваъ, гьазурлухвилин дережадиз килигна. Зун и месэладиз дериндай килигзава. Эхиримжи цlуд йисара образование атанвай гьал себеб яз, хъсан чирвилер авай пешекарар жагъуриз четин хьанва. Школада аялриз кlелиз кlамач. Чирвилер авачир аялар, диде-бубайри ришвет гана, юкьван пешекарвилин образо­ва­нидин колледжрик кутазва. Колледж акьал­тlарнавайди медсестра яз кlвалахал кьабулайла, пуд вацралай ам кlвалахдилай алудуниз мажбур жезва. Са бубат чирвилер авайбурухъ галаз чи тежрибалу работникри кlвалах тухун хъувуна, абур, чпин дережадиз жаваб гудайвал, гьазур хъийизва. Россиядин регионрин вузар акьалтlарнавай пешекар духтурар чна кьабулзава. Лазим дережадиз хкунин мураддалди абурни чна, алава кlелунар хъийиз, курсариз, конференцийриз, симпозиумриз ракъурзава. Икl, абуру кlел хъувуна, маса кьвед-пуд хилерай кlвалахдай сертификатар къачузва. Генани чна чи духтурриз чкадал мастер-классар тешкилиз, тежриба чириз, Москвадай, Санкт-Петербургдай ва маса шегьеррай тlвар-ван авай пешекарриз эверзава.

– Эхиримжи кьвед-пуд йисуз куь цент­радин кlвалахда гьихьтин цlийивилер тунва?

— Исятда чна дуркIунрай, цварадин кlва­ляй къванер акъудзавай лазердин техно­логия (контактдин литотрипсия) кардик кутунва.

Мадни, къени еридин рак сифте кьиле­­рай диагностика авуна, некlедин цlума­ру­фар (молочные железы) акъуддай гилан заманадин хъсан ва нетижалу къайдадин (вакуумная аспирационная биопсия молочной железы) аппарат кардик кутунва. Маса цlийивилерни ава.

– Алай вахтунин шартlара медцентр вилик тухунин гележегдин планрикай кьве гаф лагьанайтlа, кlанзавай.

— Исятда чна дараматдин къвалав 140 чка авай санаторийдин корпус эцигзава­. 2024-йисан апрелдин вацра ам ачух­дай­вал­ я. Санаторийда инсульт, инфаркт, аварий­рин­ нетижада хасаратвилер, тIарвилер ва СВО-да залан хирер хьайибуруз реабилитация ийида, гьуьлуьн къерехда абуру ялни яда. И кlвалахдиз ФОМС-дини куьмек гуда лагьанва.

Мукьвал вахтара чаз чи кьве районда «Здоровье» медцентрадин филиалар ачухдай планар ава. Абур ФАП-риз ухшар авайбур жеда, 4-5 чарпайдин гъвечlи стационарни галаз.  Ана къачур анализар кьилин цент­радиз хкида, ина пешекарри абур ахтармишда ва, диагноз эцигна, чкадал рахкурда.

2024-йисан юкьвара шегьердин «Моряна» мугьманханадин къвалав гвай чи мулкунал чаз  медцентрадин филиал ачухдай планарни ава.

– Квез куь центрадиз гьихьтин къимет гун багьа я?

—  Чи азарлуяр, сагъар хъийиз, Моск­вадиз­, Краснодардиз, Санкт-Петер­бургдиз­ ва маса шегьерриз физва. Ре­кьериз-хуь­лериз, мугьманханайриз, кlвал кирида кьуниз акъат­за­вай кьван харжар ава. Зи мурад азарлуяр, рекьер-хуьлера инжиклу тавуна, абуруз­ чкадал вини дережада вири къуллугъар авун я.

Чи кlвалахдикай рахазвай ванерни чаз къвезва. Лагьана кlанда, чlехи пай коллективдин кlвалахдиз дуьз къимет гузвай тарифдинбур я. Эхь, наразибурни жезва. Арзачиди наризавал къалурзавай нукьсан эгер тестикь хьайитlа, чна ам, гъил-гъиле аваз арадай акъудзава.

Дербент шегьердин кьил Рустамбег Пир­­мегьамедова медицинадин пешекарвилин суварин юкъуз «Здоровье» медцентрадин са жерге работникриз «Пешекарвилин вини дережадай», «Гьакъисагъ зегьметдай»­ ва «Зегьметда къалурзавай чlехи нетижайрай» шабагьар гана.

Инал заз мадни къейд ийиз кIанзава «Здоровье» медцентр «Лезги газетдин» ама­дагни я: гьар йисуз газет кхьизва.

Къази Къазиев шегьерда гьуьрмет авай, савадлу хизандин кьил я. Адан уьмуьрдин юлдаш (медик-лаборант) лайихлу пенсияда ава. Хизанда пуд руш тербияламишнава.Чlе­хи руш Эслидихъ экономикадин рекьяй кьилин ва медицинадин рекьяй юкьван пеше­карвилин образование ава. Ада медцентрада экономист яз зегьмет чlугвазва. Кьулан руш Мадина нотариус я. Гъвечlи руш Лейла духтур-рентгенолог (МРТ, КТ) я, Моск­вада кlвалахзава. Абур ругуд хтулдин бахтлу чIехи бубани баде я.

Къагьриман Ибрагьимов