(Эвел — алатай йисан 44-52-нумрайра)
Умар халифадин (Аллагь рази хьурай вичелай) гафар
(ва насигьатар)
1. Умар ибн аль-ХатIтIаб (Аллагь рази хьурай вичелай) халифа яз тайинарайла, ада Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) минбардал хкаж хьана хутIба (вяз) авуна. Аллагьдиз гьямд гъана ва Адан тариф авуна, лагьана: “Эй, инсанар! Дугъриданни, квез зи патай кIевивал (кьетIивал), векъивал акунвайди заз чизва. Зун Пайгъамбардихъ (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) галаз санал алай, зун адан лукI ва къуллугъзавай кас тир. Пайгъамбар гьихьтинди ятIа, (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) Аллагь-Таалади Къуръанда лагьанва (9-сура, 128-аят, мана): “Муъминар патал ам гзаф мергьяматлуди (язух къведайди), гзаф регьимлуди я!”. Зун Пайгъамбардин къвалав (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) къакъарай акъуднавай гапур хьиз тир. (“Къакъарай акъуднавай гапур хьиз” ибарадин мана ихьтинди я: Умар халифа къилихдал гьалтайла кIевивал гвай инсан тир. Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьайтIа — хъуьтуьл къилихдин кас. Умар халифа гунагьдин, чIуру крар авур инсанриз жаза гузвай “гапур” яз гьисабиз жедай. Эгер Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гунагькарриз жаза гудайла, Умар халифадин вилик пад кьазвайтIа, “гапур” къакъара гьат хъийизвай, тахьайтIа, гунагькаррив жаза агакьзавай). Зун Пайгъамбардихъ (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) галаз хьана (вични залай рази яз), та Аллагьди адан чан къахчудалди. И кардин патахъай Аллагьдиз гьямд хьурай, заз ихьтин мумкинвал хьунал зун лап бахтлу я. Гуьгъуьнлай зун Абу-Бакр халифадин патав (Аллагь рази хьурай вичелай) хьана. Квез чизвайвал, Абу-Бакр халифа (Аллагь рази хьурай вичелай) гзаф жумартлу, хъуьтуьл инсан тир, зун — адан къуллугъда акъвазнавай кас. Гьадахъ галаз санал алай чIавузни, зун Пайгъамбардихъ (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) галай вахтунда хьиз “къакъарай акъуднавай гапур” тир. Абу-Бакр рагьметдиз фидалди гьа икI давам хьана. Вични залай рази тир. Гьямд хьурай Аллагьдиз гзаф и кардай. ИкI хьунал зун бахтлу я. Къе халифадин везифаяр зи хиве гьатнава. Мумкин я квекай сада лугьун: “ЧIехиди маса кас тирлани ада (Умара) чаз кIевивал къалурайди тир, чIехивал адан гъиле гьатайла чи гьал гьикI хьурай?! Нивай куьне закай хабар кьуртIани, дугъриданни, квекай гьар садаз зун хъсандиз чизва ва куьне зун ахтармишнава (квез захъ галаз тежриба ава). Заз чизвай крар квезни куь Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) Суннадай чир хьанва. Чир хьухь квез, зи кIевивал (кьетIивал) зулум авур, сергьятар чIурай касдин гьакъиндай са шумуд сеферда артух жеда, мусурмандин пад хуьнин карда — зайиф. За кIевивал (кьетIивал) авурдалай кьулухъ за квекай хъсан, лайихлу (жув гунагьдикай хуьзвай) ксар патал зи хъвехъ чилел эцигда. Эгер зи ва квекай садан арада гьуьжет алай кар (дуван авун лазим кар) хьайитIа, зун квез кIанзавай касдин патав меслят авун патал физ гьазур я, къуй квекай гьар сад вичинни зи арада авай крариз килиграй. Аллагьдихъай кичIе хьухь квез, эй Аллагьдин бендеяр, куь (куь чанарин) гьакъиндай заз куьмек це, абур закай хуьнин карда (гунагь крар ийимир — за жазаламиш тийидайвал). Хъсан (хийир) кар эмир авунин, пис (чIуру) кар къадагъа авунин кардани куьмек це заз. Аллагьди заз куь гьакъиндай чIехивал (халифавал) авунин кардани, насигьатар гуналди, куьмек це заз…” (Гьаким).
2. Умар халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) (Шамда, Дамаск шегьердин патав гвай Жабиягь — лугьудай чкада) авур хутIбадал лагьана: “…Адалай гуьгъуьниз! За квез Вич гьамиша амукьдай ва Вичелай гъейри вирибур фана жедай Аллагьдихъай кичIе хьун веси ийизва. Аллагьдиз тIеат авур, Адан кIани (мукьвал) бендейриз еке гьуьрметар (сувабар) жеда, Аллагьдиз асивал авуналди Адан душманар хьайибур ягъалмишвиле жеда. ЧIуру рекье хьана телеф хьайидаз (ам дуьз рехъ яз гьисабна) вичи авур ягъалмишвилин крарин гьакъиндай вич гьахъардай са себебни авач. Дугъриданни, делил субут хьанва… Садазни Аллагьдин вилик делил (себеб) амач.
(КьатI ама)
Ямин Мегьамедов,
диндин рекьяй алим
