(Эвел — 44-50-нумрайра)

Абу-Бакр халифадин гафар

Фикир-фагьум ая куьне, эй Аллагьдин бендеяр, квелай вилик хьайи куь стхайрин, несилрин гьакъиндай! Абуруз чпи къазанмишай, авур крар хьана ва ажалдилай кьулухъ абур я бахтлувиле ава, я — бахтсузвиле… Гьакъикъатда, Аллагьдиз шерик­ авач ва адан макьлукьрикай (халкьнавай затIарикай) садазни чпелди Адаз хийир гудай ва я писвал алуддай мукьвавилин алакъаяр авач. Анжах Адаз итIаатлувал авуналди ва Адан эмирдиз табий хьуналди хийир къачуз, писвал алудиз жеда. За и гафар лугьузва ва жувани куь паталай Аллагьдиз астагъфир ийизва. Салават ва салам гъваш куьне куь Пайгъамбардал. Ва ссаламу алайкум ва рагьматуАллагьи ва баракатугь!” (Ибн Асакир).

Кьвед лагьай халифа:

Умар ибн аль-ХатIтIаб

(Аллагь рази хьурай вичелай)

Адан тIвар Умар ибн аль-ХатIтIаб ибн Нуфайл ибн Абдул- Гьузза ибн Рабагь ибн КъуратI ибн Разагь ибн Адий ибн Кагьб ибн Луайй, “Амируль-муъминин”, Абу Гьафс аль-Къураший аль-Адавий, аль-Фарукь я.

Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) адаз аль-Фарукь (яни гьахъ ва таб чара (фаркь­лу) ийидайди) лагьай тIвар гана.

Адаз халифавилин  “байгIат” (присяга) Абу-Бакр халифа (Аллагь рази хьурай вичелай) рагьметдиз фейи юкъуз (гьиж­радин 13 -йисуз, жумадаль — ахирагь вацра) ганай.

Ам халифа яз цIуд йис хьана: гьижрадин 13-йисалай 23-йисалди (634-644 йисара).

(Умар ибн аль-ХатIтIаб асгьабди Ислам пайгъамбарвал атайдалай кьулухъ ругуд лагьай йисуз кьабулна ва адан а вахтунда къанни ирид йис тир).

Адан лайихлувилер

1. Ибн Умар асгьабдилай (Аллагь рази хьурай чпелай) атанвай гьадисда Пай­гъам­барди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (ма­на): “Я Аллагь! Гужлу (гьайбатлу) ая Ис­лам Умар ибн аль-ХатIтIабалди” (Ибн Мажагь). Ибн Масгьуд асгьабди лугьузва (ма­на): “Чун Умара Ислам кьабулай чIавалай гьайбатлу (къуватлу) яз хьана”. (Сияру Агьлам ан-Нубалаъ).
2. Гьузайфа асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьарнавайвал, Пай­гъам­барди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Куьн залай кьулухъ къведай кьве касдин гелеваз вач (табий хьухь): “Абу Бакр­дин ва Умаран” (Албаний).
3. Али ибн Аби ТIалиб асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) лагьана (ма­на): “Зун Пайгъамбардихъ (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) галайла, Абу Бакр ва Умар атана ва Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “И кьвед Женнетэгьли (юкьван яшдин) итимрин агъаяр я…” (Сагьигь).
4. Сагьд ибн Аби Вакъкъас асгьабди (Ал­лагь рази хьурай вичелай) агакьарнавайвал, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Я, аль-ХатIтIабан хва! Кьин кьазва за Вичин гъиле зи чан авайдал (Аллагьдал)! Вун са рекьяй физваз шейтIан гьалтайла, ам чарасуз маса ре­кьиз экъечIзава, ви рехъ туна” (Бухарий).
5. Айиша асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьарнавайвал, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва са­ламар хьурай вичиз) лагьана, (мана): “Дугъ­риданни, (вилик хьайи) уьмметра “мугьаддасун ксар” (яни илгьамдар, гьис­с­далди виликамаз кьатIудай, рикIиз хабар же­дай ксар) хьанай (авай). Эгер зи уьммет­да (ахьтин) сад хьайитIа, ам Умар ибн аль-ХатIтIаб жеда” (Муслим).
6. Ибн Умар асгьабдилай (Аллагь рази хьурай вичелай) атанвай гьадисда Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Гьакъикъатда, Аллагьди гьахъ Умаран мецел ва рикIе эцигнава” (Тирмизий).
7. Анас асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьарнавайвал, Умара (Аллагь рази хьурай вичелай) лагьана (мана): “Зун зи Раббидихъ галаз пуд карда дуьз ата­на (фикир сад хьана): Ибрагьиман “макъамдин” патахъай (Кябедин патав гвай), (дишегьлийриз) хижабдин пата­хъай, Аллагьдин келимадин (66-сура, 5-аят, мана):  “Мумкин я, эгер ада квез тIалакь гайитIа, адан Раббиди адаз папар квелай хъсанбуралди дегишарун…” патахъай.
8. Абу Гьурайра асгьабдилай (Аллагь рази хьурай вичелай) атанвай гьадисда Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Зун ксанвайла, заз ахварай зун Женнетда аваз акуна, ингье са папа еке кIвалерин патав дастамаг (гъилер-чуьхуьн) къачузвай. За и чIехи кIвалер нинбур я лагьана хабар кьуна? Абуру лагьана: “Умаран!”. Зи рикIел Умаран гъейрат (ревность) атана ва зун тадиз элкъвена хъфена”. Ада лагьана: бес, Умар шехьна ва лагьана: “Зи буба ви паталай къурбанд хьуй, я расула Аллагь! Бес, ви патахъай за гъейрат ийидани?!” (Бухарий).
9. Али ибн Аби ТIалиб асгьабди — кьуд лагьай халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) Куфа шегьерда минбардал акъвазна, жемятдин вилик лагьана (мана): “И уьмметдин виридалайни хъсан кас адан Пайгъамбардилай (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гуь­гъуь­низ Абу Бакр я (Аллагь рази хьурай вичелай) ва абурукай Абу Бакрдилай гуьгъуьниз виридалай хъсанди Умар я (Аллагь рази хьурай вичелай). Эгер заз кIан хьайи­тIа пуд лагьайдан тIвар кьаз, за адан тIвар­ни кьада”.
10. Ибн Масгьуд асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) лугьузва (мана): “Эгер Умаран илим (чирвилер) терезрин са хилел ва амай чан алайбурун виридан илим (чирвилер) маса хилел эцигайтIа, дугъриданни, Умаран илим абурун илимдилай залан жеда” (Сияру Агьлам ан-Нубалаъ).

Умар халифадин

(Аллагь рази хьурай вичелай) девирда еке вакъиаяр кьиле фена

1. Шам ачухун. “Байт-уль-Макъдис” — Иерусалимда авай (мусурманрин сифте Кьибле хьайи) Акъса мискIин ачухдайла, Умар халифа вич аниз фена ва ам ана цIуд югъ амукьна. Гуьгъуьнлай ам Мединадиз хтана. А кар гьижрадин 14-йисуз хьана. Гьа йисуз Умар халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) таравигь-кпIарин патахъай мусурманрин жемятди имамдихъ галаз 20 ракаат авун тайинарна.
2. “Ярмук” гъазаватда римлуйрал гъалибвал къачун (гилан Иорданияда) (15-йи­сан ражаб вацра) (римлуяр — 100 агъзурдалай артух, мусурманар 30 агъзур авай. Мусурманрин эмир Абу Убайда асгьаб тир).

(КьатI ама)

Ямин  Мегьамедов,

диндин рекьяй алим