21-февраль — дуьньядин халкьарин дидед чIаларин югъ
Жуван хайи дидед чIалакай гзаф шаирри жавагьирар хьтин эсерар кхьенва. Дидед чIалал лезги шаирар-классикар тир Етим Эмин, СтIал Сулейман, Алибег Фатахов ва масабур рахана, абуру несилар патал чпин жавагьирар тунва. Заз инал рагьметлу Абдул Фетягьан “Зи лезги чIал” шиирдай са куплет гъиз кIанзава:
Эминанни Сулейманан саз я вун,
Лезги чилин абурни я, наз я вун,
Мярекат я, берекат я лезги чIал,
Зи чан, намус, гьерекат я лезги чIал,
Дегь заманрин суьрет я вун, лезги чIал,
Чи илгьамдин девлет я вун, лезги чIал.
Ибур чIалаз гьуьрметзавай, чIалал дамахзавай, адал ашукь тир шаирдин рикIяй акъатай хиялар я.
ЧIал чир хьун, адакай регьятдаказ ва кутугайвал, фасагьатдаказ менфят къачуз алакьун инсандин руьгьдин девлетлувилин, адан чирвилерин ва къанажагъдин дережа тайинарзавай эвелимжи уьлчме, терез я.
Гьар са гьукуматдин бине эвелни-эвел — хизан, хизан лагьайтIа, чIалан чешме я. Чи мурад гьар са хизанда лезги чIалаз гьуьрметун я. Гьайиф хьи, алай вахтунда гзафбуру жуван чIалаз са акьван фикир гузвач. Гзафбур урус чIалал рахазва. Яраб и кардин себеб, сир вуч ятIа? Зи фикирдалди, сифте тахсиркарар аялрин диде-бубаяр я, абуру чпин аялрин рахунрал гуьзчивал тухузвач.
И кардин — “тIегъуьндин” патахъай зун са шумуд аялдин диде-бубадихъ галаз рахайла, абуру заз ихьтин жавабар гана: “Чан муаллим, валлагь, чун кIвале гьамиша лезги чIалал рахазвайди я. Абуруз урус чIал чпин телефонрайни компьютеррай килигзавай мультфильмайрай чир жезва”.
Я гьуьрметлубур, а аялриз телефонарни компьютерар къачузвайбур бес гьа куьн — иесияр тушни? Вучиз абур гуьзчивиликай хкудзава? Гьа мультфильмайриз хьиз, абур маса вижесуз шейэризни килигзавачни? Ни тухун лазим я а гуьзчивал?
Гзаф кIвалера лезги чIалал акъатзавай “Лезги газет”, “Самур”, “Кард”, “Къурушрин сес”, маса газетар, журналар кIелзавач, я абур кхьинни ийизвач. Вилик вахтара хьиз, библиотекайрай аялар патал милли чIаларал кхьенвай ктабар къачуна кIелуникай зун рахазвач. Дуьз лагьайтIа, аялар патал ктабар кхьидай зарийрин кьадарни лап тIимил я.
Чаз, Усларалай эгечIна, чи алимар тир Мегьамед Гьажиева, Ражидин Гьайдарова, Гьахъверди Рамалданова, Агьмедуллагь Гуьльмегьамедова, Гьамидуллагь Мегьамедова, алай вахтунда дестек яз акъвазнавай Нариман Абдулмуталибова ва маса алимри тунвай аманат — гуьнгуьна тунвай чIал, вилин нини хьиз хуьн гьар са лезги тIвар алай ватанэгьлидин буржи тушни бес!
Чи дидед чIал гележегда квахь тавун патал и карда чна вири къуватар эцигун чарасуз я. Чна чал лезги лагьай тIвар аламукьун патал чIалаз гьуьрметна кIанда.
Пака чаз чи гележегдин несилривай “вучиз куьне вилик пад кьунач?” лугьудай гафарин ван текъведайвал. ЧIал ама — миллетни яшамиш жеда, чIал амукьдач — миллетни квахьда…
Гьажи Къазиев,
РД-дин лайихлу муаллим
