Образование  илим, шей гьасилдай вири къуватар ви­ликди тухузвай кьилин двигатель (мотор) тирди фадлай субут хьанва.­ Гьавиляй вири девирра инсаният образованидин хел, гьакъикъи чирвилер хуьз, артухариз алахънава. Инлай кьулухъни цIийи ачухунринни агалкьунрин замин инсанрин савадлувал, яни илимлувал, къанажагъдин деринвал, генгвал, алакьунрин виниз­вал яз амукьда. Образование виликди фида — чунни виликди фида, инсанар яз, чун къуватлу жеда.

Бес вучиз “образование вилик фидатIа?” лагьай суал арадал­ атанва? Образованидин хел чина виликди физвачни? Авачни чахъ аямди истемишзавай жуьредин мектебар? ЦIийи илимар, муаллимарни алимар?..

Образование вилик тухуникай чи обществода вири дережайра гзаф рахазва. Махсус программаяр туькIуьрзава, теклифар гузва, гьуьжетар тешкилзава, законар кьабулзава… “Реформаяр” лугьудайбур гьикьван жезва?.. Гьикьван институтар, академияр, лабораторияр кардик ква! Гьикьван ктабар, журналар, газетар, учебникар, пособияр инсанриз (аялриз, жаванриз, яшлубуруз) теклифзава…

Халкь савадлу авун чи  уьлкведа социализмдин девирда кьи­лин кар, вири агалкьунрин замин яз кьунвай. Социализм туь-кIуьрун шей гьасилунилай, шей гьасилдай къуватар вилик финилай аслу тирди вирибуруз раижнай. Виликдини фена чи уьлкве. Лап са куьруь вахтунда вири рекьерай. Гьавиляй а  залум дя­ведани чи халкьди душмандал гъалибвал къачуна. Туьрездалди цан цазвай россиявийри дуьньядал сад лагьайбуру яз космосдиз инсан рекье туна!..

ГьакI ятIани, гила, ХХI асирда, “образование виликди фи­датIа?!” суал арадал атанва. И суал са за ваъ, парабуру эцигзава. Государстводин дережадани хкажзава  и суал. Президентди­ вичин гзаф рахунра, чарарани раижнава…

Образование вилик финин еришар ва ери хъсан тиртIа, бажагьат инсанрик ахьтин къалабулух акатдай.

Образование — инсандиз чирвилер, вердишвилер, тербия, ах­лакь гунин кар сифте нубатда гьар са хизанда башламишзавайди, ахпа аялрин бахчада, мектебда, вузда, аспирантурада ва адалай мадни вини дережайрани давам жезвайди виридаз чида.

Бес куьчеди, кими, хуьруь, районди, шегьерди, клубри, ктабханайри, театрди инсанриз чирвилер, ахлакь, тербия гузвачни?

Бес чи газетарни журналар, ктабар, телевидение, радио, гила интернетни — ибур вири инсанриз чирвилер, акьул, тербия, алакьу­нар вилик тухудай мумкинвилер артухарзавай чешмеяр тушни?..­

Бес чи алай аямдин шартIара инал лагьанвай вири чешмеяр ва чешнеяр сад хьиз виликди физвани? Вуж я и еке къаришмада­ ви­ридалайни кьилинди? Вуж я  аялдин чирвилерни, алакьунарни, вердишвилерни, ахлакьни, къанажагъни арадал гъизвай, гъун лазим  тир устIар? Устад? РикIин сирдаш ва регьбер?

Гьасятда жаваб гун мумкин я: муаллим! Муаллим я образова­нидин хиле виридалайни кар алай кас! Гьам я чирвилерин кьилин­ инженерни, кьилин архитекторни, кьилин конструкторни, кьилин ди­режёрни, кьилин полководецни. Гьам я кьилин кас! Чи сифте му­аллим ва адалай гуьгъуьнин вири хъсан муаллимар-пешекарар.

Диде-бубадилай алатайла, муаллимдин дережа ни алцумна? Ни гьисабна ада аялдал харжзавай кьван къуватар? Нер­вийрин мумкинвилер?  Зигьиндин деринар? Ахлакьдин жизвияр — жуьгьенар?.. Амма чи обществода муаллим гьа дережада эцигнавани? Хуьзвани муаллимдин гьуьрмет?

Муаллимдихъ я хъсан машин авач, я банкда пулар, я къеле­яр-кIвалер, я меркезда туьквенар… “Халуяр-далуярни” адахъ садрани жедач! Муаллим вич вири “халуйрин” багъри кас — вири­далайни вине авайди хьун лазим тир. Муаллим усаларзавай общество виликди фидайди туш.

Гуя чина гьар йисуз цIийи мектебарни, аялрин бахчаярни гзаф жезва. Амма муаллимар? Гьакъикъи педагогар? Психологар? Методикадин устадар? Чирвилерин сагьибар? Тешкилатчияр?..

Чи мектебра, лап гъвечIи хуьрерин чкайрани, тарс гузвай му­аллимдин гъиле цIийи са ктаб я ава, я авач. Милли мектебар патал вуч акъудзава? Гилалдини 20-30 йис идалай вилик гьазурай ктабар (учебникар), чапдай акъудна, мектебрив агакьзавач. Программаяр лагьайтIа, саки гьар йисуз цIийи жезва. Истемишунар цIийи жезва… Муаллимар цIийи жезвани? МРОТ-дал (текьинин чарадал) алай муаллимдин пеше низ хуш жеда? Ни кIва­лахда а къиметдихъ, жува-жув серф ийиз?..

Чи “инсандин ихтиярар хуьзвай” гзаф сектайри “Урусатдин интеллигенциядин ассоциация” лугьузвайбуру (идакай и йикъа­ра “Бесогон ТВ” — дайни Н.Михалкова гзаф итижлу къалурунар  тешкилнавай) муаллимар чина акьалтIай усалрай, авамрай, гьат­та инсандин (аялдин) ихтиярриз кьуьл гузвай вагьшийрай, гьукуматдин политикадизни аксибурай кьазва. Вуч паталди? Аялриз­ дуьз чирвилер, тербия, ватандашвал вуч ятIа чир тавун паталди… Вири инкарзава и “аяндарри”.

Бес и кар чи хатасузвилин къаравулда авайбуруз аквазвач­ни?­ Чи гележег нин ихтиярда твазва? Гьавиляй, гьайиф, зун ахь­тин фикирдал къвезва хьи, гьихьтин цIийи дараматар, исятда­ авачир цIийи ктабар, методикаяр, технологияр арадал гъана, цIийи муаллимар тахьайтIа, образование виликди бажагьат фи­да.

Мердали Жалилов