Белиж поселок Дербент райондин муниципальный чIехи тешкилатрикай сад я. Ам шегьердивай 25 кило­метрдин яргъа кьиблепата, Каспий гьуьлуьн къерехда, федеральный шегьре рекьин агъа пата, къайи къарасуяр авахьзавай, гуьзел та­мари, емишрин багьлари, салари кьунвай чи­лел экIя хьанва. Белиж поселокдин муниципальный тешкилатдин кьил  Рамиз  Гьабибулаев  я. КIва­лах­дал рикI алаз вичин везифаяр тамамарзавай адал поселокдин агьа­лийри кьуд сеферда анин кьилин къуллугъ ихтибарна. Жемятдин патай хьиз, райондин кьилин, идарайрин чIехибурун, къунши хуьрерин агьалийрин арадани адаз гьуьрмет ава.

Поселокдин кьилин куьчейра эквер кузва­. Чка-чкадал зирзибил кIватIдай бакар эциг­на­ва­. Махсус автомашинди зирзибил вахт-вахтунда­ тухузва. Галай-галайвал кьиле тухузвай и се­ренжемрин нетижада поселокдин санитариядинни-эпидемиологиядин гьалар хъсанариз алакьна.

Агьалийри хуьруьн майишатдин продукция гьасилзава, 479 къарамал, 360 лапаг хуьз­­ва. Хуьруьн майишатдал машгъул жезвайбур дигидай целди таъминарун патал, халкь­дин куьмекни галаз, цин къаналар михьна.

Эхиримжи переписдин делилралди, поселокда 12300 кас яшамиш жезва. 2800-дав агакьна хсуси кIвалер ва гзаф квартирайрин 17 кIвал ава. Йисалай-суз хсуси кIвалер эцигзавайбур гзаф ва поселок чIехи жезва. Эхиримжи кьве йисуз 89 хизан цIийиз эцигнавай хсуси кIвалериз экъечIна.

Йисалай-суз аялрин кьадарни гзаф жезва. 2020-йисуз 136 аял, 2021-йисуз 151 аял ха­­на. Алай йисан пуд вацра дуьньядал 23 аял атанва.

Эхиримжи йисара гьвечIи ва юкьван бизнесдал машгъул жезвай карчийрин кьадар гзаф жезва. ИкI, недай-хъвадай, алукIдай, ма­йишатда лазим къведай метягьар маса гузвайбурун кьадар 130-далай алатнава. Пиводин кьве цех ава. Белиж поселокдин къвалав гвай Дагъустандин МЧС-дин 5 лагьай частуни хуьрерин агьалийрин кIвалерни, эменнини, кьилдин ксарин хсусиятни цIаяр кьуникай хуьзва.

KIвалер эцигзавайбурун, ремонтзавайбурун къуллугъда вири жуьредин эцигунардай материалар теклифзавай “Отег”, “Лидер”, “Альянс” ва маса фирмаяр акъвазнава. Абуру патарив гвай хуьрерин вири агьалийри заказ авур материалар гьакъисуздаказ кIва­лериз агакьарзава.

Поселокда шлакоблокар акъуддай вад, пластикадин рак-дакIар туькIуьрзавай 9 цехди кIвалахзава.

Винидихъ тIвар кьур эцигунардай шейэр маса гузвай фирмайрини цехри цIийи кIвалер эцигзавайбурун игьтияжриз ери аваз къуллугъзава.

Агьалийрин сагъламвал хуьнин къаравулда Белиждин участковый больницадин теж­рибалу коллектив акъвазнава. “Тади куьмекдин” духтурри 14 хуьруьн агьалийриз къул­­лугъзава. Агьалияр тIугъвалдикай хуьз четин шартIара гьакъисагъвилелди зегьмет чIугуна. Йисан къене Белиждин участковый больницадин работникри чпин патав къвезвай 100 агъзур азарлудаз куьмекзава.

Ина мехъерар, хайи йикъар кьиле тухузвайбурун къуллугъда гуьрчегдиз безетмишнавай, лазим вири тадаракралди таъминарнавай “Москва”, “Изумруд”, “Элит”, “Лезгинка”, “Жанета” залар акъвазнава.

Агьалийрин автотранспортдин игьтияжар таъминарзавай кьуд АЗС ава. Санлай къачурла, гъвечIи ва юкьван бизнесдин карчийри агьалияр чпелай рази жедайвал кIва­лах тешкилнава. И рекье зегьмет чIугваз­вай­­бурун ва фирмайра икьрардалди кIва­лахза­вай­бурун кьадар са агъзур касдилай алатнава.

• Рамиз Гьабибулаевич, вахтар регьятбур туш. Алай вахтунда куь вилик гьихьтин кIвалахар акъвазнава? Поселокда яша­йишдин объектар эцигун патал гьихьтин серенжемар кьабулзава? — хабар кьуна за.

—  2000-йисуз федеральный шегьре ре­кьяй­ Белиждиз къвезвай кьилин куьчедин эрчIи пата 90 кас къаткурдай больница эцигиз гъиле кьунай. Ам, эгъуьнай хандакIар бетондин блокрай ацIурна, акъвазарна. Поселокдин агьалийри республикадин ва федеральный талукь органриз арзаяр кхьинин нетижада ирид миллион манат мад чара хъуву­на. Чечен Республикадин пудратдин са организацияди хандакIра авай бетондин блокар акъуд хъувуна, хандакI монолитный бетондинди хъувуналди кIвалахар акьал­тIарна. КIвалахар давамардай пул ахъай хъувун та-вуниз килигна, абур хъфена. Гила и месэла гьялиз кIандайла, чаз 2000-йисуз тестикьарай проект дуьз къвезвач ва ам дегишар хъувуна кIанда лугьузва.

Икьван гагьда школа, аялрин бахча эцигдай чил авачиз, чавай и месэла гъиле кьаз жезвачир. Гила кьабулай серенжемрин нетижада  аялрин са бахча ва са школа эцигдай чил чара авунва.

Жегьил несилдиз физкультурадал машгъул жедай спорткомплекс поселокдиз лап ча­расуз герекзава. Ам эцигдай чкани ава. Рай­ондин кьилихъ галаз спортшколадин къвалав гвай чилел мини-футбол къугъвадай майдан туькIуьрдай меслятдал атанва.

Винидихъ тIварар кьур социальный объектар эцигун патал бегьем такьатар герекзава. Зун и месэлаяр гьялун патал и кIва­лахрин гуьгъуьна ава.

Малум тирвал, 2020-йисалай автотранспортдилай рекьерин фондуниз гузвай налогар чкадин администрацийрив вахканва. ИкI, 2020-йисуз чкадин бюджетриз атай 2 300 000 манат пулунихъ Абас Исрафилован куьчеда къир цана. 2021-йисуз атай 2 400 000 манатдихъ Шоссейный куьчедилай С.Сулейманан тIварунихъ галай куьчедал кьван Школьный куьчеда къир цана.

И такьатар чна куьчеяр аванданламишуниз харжна. И кIвалах давамарунин мураддалди чаз алай вахтунда, “Местные инициативы” программадикай менфят къачуна, къуьн кутадай агьваллу инсанарни желбна, С.Сулейманан куьчедилай Г.Лезгинцеван тIварунихъ галай школадал кьван Школьный куьчедиз ва анлай З.Арухован тIварунихъ га­лай куьчедал кьван Мира куьчедиз къир цаз кIанзава.

• Халкьди, карчивилел машгъулбуру, чилин ва эменнидин налогар вахт-вахтунда гузвани?

— Эменнидилай къачузвай налог кIватIун четин месэладиз элкъвенва. Фад эцигнавай хейлин кIвалерин иесийриз гилани “зеленкаяр” авач. Налог тагузвай чIехи пайни ихьтин кIва­лерин иесияр я. Чилелай гузвай налог кIва­тIунин план 2021-йисуз 94% ацIурна. Санлай къачурла, алатай йисуз администра­циядиз къвезвай хсуси къазанжийрин кьадар 77 % ацIурна.

Рекъемдай аквазвайвал, халкьди налогар тагуниз килигна, администрациядин бюджетдиз гузвай такьатар поселокдин вилик акъвазнавай яшайишдинни экономикадин месэлаяр гьялун патал бес жезвач.

• Агьалийрин кIвалериз газ тухунин цIийи программадик экечIнавани?

— Газ тухузвай программадик экечIун патал цIийиз арадал атанвай куьчейра авай чIе­хи пай кIвалериз, чилериз  “зеленкаяр” хьана кIан­зава. ЦIийи микрорайонра авай куьчейра са кIвал инал, маса кIвал 60-90 метрдин яргъа аваз хьайитIа, анриз газдин линия тухузвач. Эвела цIийиз арадал атай микрорайонрин агьалийри чпин куьчейриз тухванвай газдин линияр хатасузвилерал, технический нормайрал амал тавуна тухванва. Чна газдин майишатдин пешекардихъ галаз тухвай кIвалахдин нетижада 25 куьчеда газдин линияр технический къайдайрин истемишунрив кьадайвал дегишар хъувуна кIанзава. Им са­ки 12 км. мензил я. Идан патахъай программадик экечIун патал чна заявка ганва.

• Эхиримжи вахтара мукьвал-мукьвал эквер хкахьзава, экверин къуват бес тежез, электроприборрин кIвалах гуьнгуьнай акъат­зава.

— Экверин патахъай агьалийрин патай ­на­ра­зивилер ава. Линияр цIийи­бу­­рал­ди эвездай вахт фадлай алатнаватIани, тран­с­фор­маторри са бубат кIвалах­зава­тIа­ни, шал­манар куьгьне хьанватIани, и месэлаяр гьялун гзаф четинзава. Лазим тир идарайриз и месэлайрин патахъай чарар кхьенва. КIва­лах гъиле кьада лугьуз, чаз жавабар­ни хквезва. Алай вахтунда поселокдиз цIийи ругуд трансформатордин игьтияж ава. Гуда, де­ги­шарда лугьузва, амма чидач мус агакь­датIа.

• Поселокдин образованидин идарайра тербияламишунин, чирвилер гунин кIва­лах гьи гьалда ава?

—  Поселокда гимназия, юкьван кьуд ва 9 йи­сан са школа кардик ква. Образованидин идарайра 2500-далай виниз аялри чирвилер къачузва. Поселокда гьакI искусствойрин, спортдин кьве школади кIвалахзава. Аялрин кьве бахчани ава. Юкьван пешекарар гьазурдай колледжни кардик ква.

Образованидин хиле зегьмет чIугвазвай коллективри авай хъсан адетрал амал ийиз ва цIийибур тваз, акьалтзавай несилдиз ­гузвай тербиядин (эдебдин, ахлакьдин ватан­пе­ресвилин) кIвалах зайифар тавуна, кIва­лах­да алай аямдин истемишунрив кьадайвал инновациядин къайдаяр ишлемишна, аялрин чирвилерин дережа хкажиз зегьмет чIугвазва.

Ватанпересвилин темадиз талукь яз школайра “Годен к строевой”, “Уроки мужества” мярекатар, гражданвилин тарсар, “Жегьилар терроризмдиз ва наркотикриз акси я” акцияр, спортдай  акъажунар тухузва. Цлан газетар акъудзава. Предметрай райондин, республикадин олимпиадайра иштиракзава, гзафбуру кIвенкIвечи  чкаяр кьазва, спортдин акъажунра гъалибвилер къазанмишнава.

Вири мярекатри аялар чIуру кIвалахривай къерех ийизва, руьгь мягькемарзава, Ватан кIанарзава.

• Инсанрин руьгьдиз къуллугъдай идарайрикай кьве гаф лагьана кIанзавай.

— Инсанрин руьгьдиз къуллугъ ийиз, поселокда “Юждаг”, “НТБ” телевиденидин каналри кIвалахзава, кьве библиотека кардик ква. Искусствойрин школада аялрин кьуьлердай “Кавха”, алатрин-манийрин “АЯ КАМ”, “Штул”, “Рассвет” ва маса ансамблар ава.

Советрин девирда поселокдин чилел совхозди эцигнавай культурадин хъсан кIвал авайди тир. Совхоз чкIайла, культурадин кIва­ликай спортзал авуна. Чаз гила, анаг ка­пи­тальнидаказ ремонт авуна, культурадин кIва­лиз элкъуьр хъийиз кIанзава.

• Эхиримжи йисара Белиждин спортсменри международный, Россиядин, чемпионатра кIвенкIвечивилин чкаяр кьазва. Куьне поселокда гьар жуьре турнирар кьиле тухузва. Жегьилриз спортдал машгъул жедай къулай шартIар авани?

— Чна спортдиз еке фикир гузва. Бязи турнирар, акъажунар тухуз, спортсменар ашкъи­ламишиз, чаз аквадай хьтин куьмек чкадин карчийрини гузва. Дагъустандин тIвар къеце­патани кваз машгьурзавай Белиждин спортсменрин арада азаддиз кьуршахар кьунай дуьньядин чемпион Вагьид Къазиев, Дагъус­тандин чемпион Велихан Улуханов, студентрин арада дуьньядин чемпион Муслим Гьабибов, боксдай Россиядин чемпионар тир Э.Селимов, И.Асланов, А.Ярагьмедов, кикбоксингдай Европадин чемпион Тельман Ша­фиев, Россиядин чемпион Шарафудин Шафиев, каратэдай Россиядин чемпионар тир Марат Эфендиев, Шамил Рамазанов, дзюдодай ва самбодай СКФО-дин чемпион Аскер Сафаралиев, кикбоксингдин “Лайт-контакт” ва “Поинтфайтинг” разделрай Амин За­лов, азаддиз кьуршахар кьунай Европадин чемпион Адам Ремиханов, дуьньядин чемпион Шамиль Мамедов ва масабур ава. Абур агал­кьун­рихъ тухузвайбур тренерар тир В.Се­фер­бегов, А.Агъабалаев, М.Тагъиев, А.Рамазанов, З.Ремиханов, М.Къазиев, В.Къазиев, Ш.Залов я.

Агалкьунар къазан­миш­заватIани, спортдал машгъул жедай къулай шартIарин тариф ийиз жедач. Спортшкола аскIа гъвечIи дараматда, кьвед лагьай спортшкола хсуси касдин дараматда ава. Талукь идара тахьуниз килигна, бязи школайра жуьреба-жуьре секцийрай аялриз вердишвилер гузва. Поселокдин кеферпата авай микрорайондин жегьилар СПТУ-дин дараматда спортдал машгъул жезвай. Гила а дарамат колледждиз элкъуьрнава. Адан кьиле авайбуру микрорайондин агьалийриз ана спортдал машгъул­ жедай ихтияр гузвач.

И мукьвара РД-дин физический культурадин ва спортдин министр Сажид Сажидов поселокдиз атана, физкультурадин идараяр авай гьалдиз килигна. Лагьана кIанда, чIехи поселокда икьван гагьда спортдин са дуьз дарамат тахьунал ам мягьтел хьана. Спорт вилик тухунин рекьяй чна адаз чи фикирар раиж авурла, а месэлаяр гьялиз ада чаз вичин патай вири куьмекар гуда лагьана.

• Суьгьбет квез гьихьтин келимайралди акьалтIариз кIанзава?

— Заз уьмуьрдин гьар са хиляй чIехи агалкьунар къазанмишнавай белижвийрин тIва­рарни кьаз кIанзава. Абурун арада игитарни ава, гьукуматдин къуллугърал алайбурни, де­путатарни, бизнесменарни… СССР-дин Игит Абас Исрафилов, Дагъустандин азадвал патал чан гайи Наврузбег Абдулагъаев, рагьметлу министр Загьир Арухов ва РД-дин Государственный секретардин Управленидин начальник Сейфулагь Исакьов, авиациядин генерал-майор, “Россиядин лайихлу военный летчик” Тагьир Гьажиев, Россиядин пи­са­телрин Сюздин член, шаир Гъулангерек Ибрагьимова, РД-дин искусствойрин лайихлу деятель Мамедали Агъабалаев, РД-дин ла­йихлу артист Гьажи Гьажиев, чIехи къуллугърал хьайи Салигь Эфендиев, КРУ-дин къуллугьчи Энвер Гьажимурадов, карчи­яр-бизнесменар Айдемир Агьмедов, Загьидин ва Раидин Гьабибулаевар ва хейлин ма­сабур.

• ЧIехи поселокдихъ, гьелбетда, дердияр, месэлаярни гзаф жеда. Къуй гележегда а месэлаяр вири гьялдай мумкинвилер хьурай квехъ.

Куьруь таржумагьал.

Рамиз  Гьабибулаевич  Гьабибу­­лаев  1977-йисуз Белиж поселокда ди­де­диз хьа­­на. 1994-йисуз Белиждин 2-нум­ра­дин юкьван школа акьалтIарна. 1994-1999 -йисара бизнес идара авунин ва праводин академиядин правоведенидин факультетда, 2006-2011-йисара ДГПУ-дин юриспруденциядин факультетда кIел­на. 2005-йисуз Дербент райондин депутатрин собранидиз депутатвиле хкяна. 2007, 2011, 2016 ва 2021-йисара агьа­лий­ри адал Белиж поселокдин кьилин везифаяр ихтибарна. Гьуьрметлу хизанда кьве аялдиз тербия гузва.

Къагьриман Ибрагьимов