Дагъустанда карчивал инсанрин ивидик ква лугьуда. Дугъриданни, чIехи производствояр ва «государстводин» кIвалахдин чкаяр тIимил тир республикада эхиримжи йисара гъвечIи ва юкьван карчивилин «машгьурвал» къвердавай артух жезва. Анжах официальнидаказ гьисабдиз къачунвай гъвечIи ва юкьван карчивилин карханайрин кьадар республикада 35 агъзурдаз барабар я. Амма, гьатта лап гъвечIи бизнесдин сагьиб ятIани, тахьайтIа, ТСЖ-дин кьилин везифаяр тамамарзаватIани, куьн монополийриз акси къанунар чIурунай жавабдарвилиз чIунунин ва луту-путу яз гьисабунин хаталувал авайди рикIелай алудна виже къведач.
Монополистар базарда гьахълудаказ гьуьжетунин душманар яз гьисабзава. Ихьтинбурун жергедик неинки зурба карханаяр ва компанияр, гьакIни кьилдин карчиярни акатунин мумкинвал екеди я. Яни, екевилелай ва тамамарзавай кIвалахдилай аслу тушиз, карчивилин, гьакI алишверишдинди тушир гьар са субъект монополийриз акси законодательстводик акатунин хаталувал ава. Месела, эгер кьве карчи чпи маса гузвай шей са къиметдай гун икьрар хьанватIа (картелрин жигьетдай савда авун), я тахьайтIа, садахъни авачир хьтин шей маса гузвайвиляй адал лап еке къимет эцигунай, я туш хьи, компания (ва мумкинвилер) чIехиди тирвиляй гъвечIи компанийриз хийирлу тушир хьтин агъуз къиметрай шей маса гунай. Монополийриз акси законодательство хуьн таъминарзавай къуллугъдин (ФАС) дикъет гьакIни рекламада рехъ гузвай гъалатIрини желб авун мумкин я. Месела, рекламадин текстера «виридалайни хъсанди», «сад лагьайди» лагьай келимаяр ишлемишзавай ксар и гафарин, гьакIни тестикьарзавай маса делилрин гьакъикъивал, гьахълувал субутариз гьазур хьун лазим я. Кар алайди ам я хьи, ихьтин рекламадай ва маса крарай жавабдарвилиз ФАС-диз гьатта ам ишлемишайдалай кьулухъ 3 йис алатдалди чIугвадай ихтияр ава. Инани вичин кьетIенвилер (гьуьжет алай месэлаяр) ава — пуд йис сифте йикъалай башламишна гьисабдани я тахьайтIа – эхиримжи…
Са гафуналди, федеральный монополийриз акси къуллугъди бизнесдин субъектар ахтармишунин жигьетдай вичин кIвалах датIана тухузва. И рекье алатнавай зур йисан вахтунда хьанвай нетижайрикай ФАС-дин Дагъустанда авай управленидин руководитель Къаир Бабаева 18-июндиз кьиле фейи пресс-конференциядал суьгьбетна.
ИкI, 2023-йисан 6 вацран вахтунда Дагъустандин УФАС-ди гуьзчивалзавай вири хилера рехъ ганвай гъалатIрай, санлай къачурла, 27,2 миллион манатдин жермеяр илитIнава. Абурукай 9,5 миллион манат бюджетдив агакьнава. Идалайни гъейри, къуллугърал алай 217 кас, 11 кархана ва 2 гражданин административный жавабдарвилиз чIугунва. Санлай къачурла, малум хьайивал, 399 дело къарагъарнава (алатай йисан гьа и вахтунда – 446). Алатнавай зур йисан вахтунда Дагъустандин управленидив, монополийриз акси законодательство чIуруниз талукь яз, карханайрилай ва кьилдин ксарилай 101 арза атанва. Ахтармишунин нетижада 19 арза бине авайбур яз гьисабнава, 4 дуьшуьшдиз талукь яз серенжемар кьабулнава. 10 арза рекламадиз талукь законодательство чIурай дуьшуьшриз талукь я. И рекье авур кIвалахдин нетижада 6 дело къарагъарнава. ГьакIни, Къаир Бабаева хабар гайивал, эхиримжи вахтара УФАС-диз компанияр ва кьилдин карчияр намуслубур тушир таъминчийрин сиягьдик (РНП) кутуниз талукь арзаяр гзаф къвезва. ИкI, идаради ругуд вацран вахтунда 63 арза гъилелай авунва, нетижада 28 субъект РНП-дик кутунва.
Инал къейд ийин, РНП – им госзакупкайрин шартIар чIурнавай компанийрин ва кьилдин карчийрин сиягь я. Ихьтин сиягьдик икьрарда къалурнавай вахт чIурайбур, я тахьайтIа конкурсда гъалиб хьайидалай кьулухъ икьрардал къул чIугун тавурбур кутазва. Заказчикди, адет яз, абурулай ФАС-диз арза ийизва ва ахтармишайдалай кьулухъ абурун тIвар намуслубур туширбурун сиягьда твазва.
Гьар жуьредин закупкаяр ийидайла, рехъ ганвай гъалатIриз талукь яз Дагъустандин УФАС-диз 765 арза атанва. Абурукай 63 арза элкъуьрнава, бине авачирбур яз – 335 ва бине авайбур яз 309 арза гьисабнава. ГъалатIриз рехъ гана, закупкаяр кьиле тухванвай 311 дуьшуьш винел акъуднава.
Нетижайрикай рахайдалай кьулухъ журналистри Къ.Бабаеваз са жерге суалар гана. Кьилди къачуртIа, мярекатдал кудай шейинин (газ, бензин) къиметар хейлин кьадар карханайри садлагьана хкажуникай, гьакIни самолетра, общественный улакьда аваз финин къиметрикай, тарифрин гьахълувиликай рахана, бязи дуьшуьшрал фикир желбна. Инал къейд ийин: монополийриз акси законодательстводин къайдаяр чIурзавай дуьшуьшрикай ФАС-диз гьар са агьалидивай, www.fas.gov.ru сайтда арза кхьиналди, хабар гуз жеда.
И ва я маса бизнесдал машгъул ксариз монополийриз акси законодательстводихъ галаз таниш хьун ва адал амал авун меслятзава. Вучиз лагьайтIа, тахсиркарвилин вилик пад кьун адан нетижайрихъ галаз женг чIугунилай хейлин кьезил я.
Жасмина Саидова
