Эхиримжи делилралди, Дагъустанда ири карч алай гьайванрин (маларин)  кьадар 900 агъзурдаз ва куьлуь кар алай гьайванрин  (лапагрин) кьадар 5 миллионни 600 агъзурдаз барабар я. КIвалин гьайванрин санлай къачур кьадардин 80 процентдив агакьна кьилдин ксарин майишатра ава.

Ихьтин делилар алатай гьафтеда республикадин СМИ-рин векилрихъ галаз “Дагъустан” РИА-дин майдандал хьайи гуьруьшдал РД-дин ветеринариядин комитетдин председатель Мегьамед Шапиева гъана. Ада гьакIни  идаради алай йисуз вичин кIвалахда фикир гузвай асул хилерикай ва арадал атанвай нетижайрикайни суьгьбетна.

М.Шапиеван гафаралди, алай вахтунда РД-дин государстводин ветеринарный къуллугъдин кIвалахдин кар алай хилерик республикада гьайванрин азаррин (тIегъуьнрин) жигьетдай гьалар гуьнгуьна­ аваз хуьн, ветеринариядин жигьетдай ­хатасузди тир малдарвилин суьрсет арадал гъун ва гьам инсанар, гьамни гьайва­нар  сад хьтин азаррикай хуьн акатзава.

Идарадин регьберди хабар гайивал, 2022-йисан 9 вацран вахтунда,  ма­ларик акатдай азаррин вилик пад кьунин серенжемрин сергьятра аваз, санлай къачурла, 70 миллио­ндилай гзаф рапар  яна­ва ва диагностикадин ида­райра 4,7 миллион ахтармишун кьиле тухванва.

Маларин санлай къачур кьадар хейлин тIимилди яз хьайила, рапарин кьадар икьван гзаф вучиз я лагьай суалдиз жаваб гуналди, М.Шапиева къейдна:

“И рекъем хейлин екеди хьунин себеб ам я хьи, гьайван анжах са азардикай хуьн патал бязи вахтара са шумуд раб ягъун лазим жезва. Чна лагьайтIа, малар са ваъ, са жерге­ азаррикай хвена кIанзава. Виликамаз кьабулзавай серенжемар себеб яз, чалай республикада хуь­руьн майишатдин гьайванар  ири ва куьлуь маларин дабакь, верем, КРС-дин садакай масадак акатдай ва тIу­­рар арадал гъидай дерматит, Африкадин вакIа­рин ва балкIанрин тIегъуьн, лапагрин чу­ма, блютанг ва са жерге ма­са, яшайиш­дин­ни­ экономикадин хилера виле акьадай хьтин зараррал гъидай ва малдарвилин суьрсет ма­са уьлквейриз маса гунин гьерекатдиз ачух­диз таъсирдай азаррикай хуьз алакьзава”.

Гьа са вахтунда, ада къейд авурвал, Да­­гъустан уьлкведин сергьятдив гваз хьун ва адан мулкунилай Россиядин Фе­де­рациядиз Закавказьедин ва Азиядин уьл­квейрай (Къазахстандай, Къир­гъи­зи­­с­т­андай, Туьркиядай, Азербайжандай)  гьай­­­­ванар ва малдарвилин хилен суьрсет­ гъун себеб яз, республикада са­дакай ма­садак фад акатдай ва гегьеншдаказ чкIи­дай азарар пайда хьунин хата­лувал гьамиша екеди я. Дагъустандин ве­те­ри­на­рия­дин къуллугъдиз гзаф йисара­ хциди­ яз амукьзавай месэлани ава: майи­шатра гьам ири, гьамни куьлуь­ карч алай гьайванрин бруцеллездикай хуьнин серенжемар кьиле ту­хун. Ири маларин лейкоз азар­диз­ талукь гьаларни муракаббур яз амазма.

Мегьамед Шапиева хабар гайивал, гьайванрин азаррин жигьетдай республикада гьалар гуьнгуьна аваз хуьнин сергьятра аваз, ил­лаки хаталу азарриз талукь яз, гьакIни кIва­лин ва вагьши гьайванрин  пробаярни гьар йисуз къачузва ва Владимир шегьерда авай гьайванрин сагъламвилин рекьяй Вирироссия­дин НИИ-да ахтармишзава.

Комитетдин кьили  пресс-конференциядал къейд авурвал, Дагъустанда хуьруьн ма­йи­шат­дин гьайванрал садакай масадак акатдай азаррин  жигьетдай кьетIен гуьзчивал хуьз алахъзава. Гьа са вахтунда ада агьа­лийриз  какатай чкадал маса гузвай якIун ва некIедин суьрсет маса къачун тавуниз эвер гузва: “Кьилди жувакай лагьайтIа, за як ва не­­кIедин суьрсет анжах базардай маса къачуда. Фермайрин продукт я лугьуз, куьчейра ма­са гузвай суьрсет къачун зи гьич фикирдизни къведач. Квезни за и кардиз эвер гузва: анжах лабораторияда ахтармишнавай суьрсет къачу!”.

Республикада маларин асул пай кьил­дин ксарин майишатра авайди ва кьи­лин ве­теринардин эвер гун  фикирда кьурла, малум­ жезвайвал, М.Шапиева  ви­ри гьайванар гуьзчивилик ква лугьуз­ва­­­тIани, гьакъикъатда­ гьалар акьван хъсан гьалда авач. Гьаниз килигна, чазни­ агьалийриз эвер гуз кIанзава: жу­ван ма­йи­шатра авай кIва­­лин гьайванрал кьетIен гуьзчивал ая, маларин духтуррихъ галаз­ алакъа­ хуьх, азаррин вилик пад кьадай­ серенже­мар вахт-вахтунда кьабула. Ибур гьам куь хизанар, гьамни санлай амай агьалий­рин, жемятдин сагъламвал патал важиблу крар я.

Къейд ийин хьи, кIвалин гьайванрин азаррин вилик пад кьунин  месэла хциди яз амукьунихъ  дугъри себебарни авачиз туш, гьикI лагьайтIа, республикада гьайванрин духтуррин,  гъавурда авай пешекаррин кьадар  лап кьит хьанваз гзаф йисар я. Комитетдин председателдин гафаралди,  жегьил несилдиз вичин уьмуьр и пешедихъ галаз алакъалу ийиз кIанза­вач. И рекьяй талукь тир чирвилер къачунвай пешекарриз лагьайтIа, мажибар агъузбур хьун ва къуллугъдин рекьяй виликди фидай мумкинвал тахьун  себеб яз, ветеринарар яз кIвалахиз кIанзавач.

Дуьз лагьайтIа, и месэла хциди яз гзаф йи­сар я. Амма, М.Шапиева пресс-конференциядал къейд авурвал, Да­гъустандин гьукуматдин куьмекдалди 2021-йисуз  ветеринариядин къуллугъчийрин мажибар  — 22 процентдин, 2022-йисан январдилай лагьайтIа, 27 процентдин хкаж хьанва. Исятда абуру,  юкь­ван­ гьисабдалди вацра­ 17-38 агъзур манат къачузва.  Материалринни техникадин жигьетдай гьалар хъсанарун патал эхиримжи 2 йисан вахтунда кьезил жуьредин — 25, де­зинфекция­ ийидай 1 машин ва чархарал алай 2 лаборатория маса къачунва. Идалайни гъейри, районрин ва шегьеррин  ветеринариядин 25 идарада ремонтдин кIвалахар кьиле тухузва, биоамукьаяр тергун патал 8 крематорий къачунва.

Гуьруьшдал журналистри эхиримжи йисара шегьерэгьлияр патал хцидаказ акъвазнавай мад са месэладикай хабар кьуна. Ихти­лат шегьеррин куьчейра гзаф хьанвай ва бязи вахтара инсанрал тепилмиш жезвай иесисуз кицIерикай физва. Ветеринариядин комитетдин председателди гъавурда турвал, и месэ­ла тамамдаказ му­ниципалитетрин администрацийрин хиве ава. “Абуруз иесисуз ки­цIер хеси авун ва азаррин вилик пад кьадай серенжемар кьабулун патал пулдин такьатар чара ийиз­ва. Гьаниз килигна, истемишу­нарни­ гьабурувай авуна кIанда. Чна ла­гьайтIа, асул гьисабдай хуьруьн майишатдин гьайванрал гуьзчивалзава”, — лагьана М.Шапиева.

Жасмина Саидова