Ислен юкъуз Махачкъалада кьиле фейи илимдинни тежрибадин конференциядал 2030-йисалди республикада общест­венный транспортдин хел еримлу авунин месэлаяр веревирдна.

Конференция «Хатасузвал, ери, ре­къем­ламишун, экология» веревирдерин сес­сия­дилай башламишна. Инал чпикай­ ра­хай асул месэлаяр транспортдин парк алай аямдин истемишунрив кьадайвал туь­кIуьруниз, жемятди ишлемишзавай транспортдин хилез куьмек гунин серенжемриз, ам кадрийралди, гьакIни пассажирар санай масаниз тухунин гьерекатдин хатасузвал таъминаруниз талукьди тир.

Сессия РД-дин Гьукуматдин Председа­телдин заместитель Ризван Гъазимегьамедова ачухна — ада иштиракчийриз чухсагъул­ малумарна ва регионда общественный транс­портдин реформа кьиле тухунин игьтияж арадал атанвайди, мукьвал  йисара и месэлаяр кьилиз акъуддайди къейдна.

«И рекье кIвалах башламишнава. ИкI,  алатай йисуз  муниципалитетрин арада пассажирар тухудай «Каспийск-Махачкъала-Ленинкент» маршрут — 30 автобус — кардик­ кутунва. «Хатасуз ва ерилу рекьер» инвестпроектдин сергьятра аваз, 2023-йисан декабрдиз Дагъустандиз чIехи жуьредин 47 автобус агакьна. Абур, набутвилер себеб яз, къекъвез тежезвай инсанриз къулай хьун патал туькIуьрнавайбур я», — лагьана Р.Гъазимегьамедова.

Адан гафаралди, Дагъустан  Республи­ка­­дин общественный транспорт еримлу аву­нин месэла тIал алайди ва гьукумдин вири дережайрин патай кьетIен дикъет истемишзавайди я.

Идалай гуьгъуьниз доклад «Росавтотранс» ФБУ-дин генеральный директордин­ заместитель Дмитрий Беликова авуна. Ада, къунши регионар чешне яз кьуна, пассажи­рар хатасуздаказ ва ерилудаказ тухунин  кIва­лах гьикI кардик кутунватIа, и рекье гьихьтин агалкьунар аватIа, гьадакай суьгьбетна.

«РЖД» ОАО-дин Махачкъаладин филиалдин начальник Захар Адамова региондин мулкунал и къурулуш вилик тухунин кIвалахдикай ва шегьеррин арада къекъвезвай поездрин состав цIийи хъувунвайдакай лагьана. Ада хабар гайивал, мукьвал тир гележегда Махачкъала ва Грозный шегьерар виниз тир йигинвилин поездди алакъалу авун мумкин я.

Россиядин Милли Банкунин Дагъустан Республикада авай отделение идара ийизвай Мурад Идрисова малумарайвал, кьве йисан вахтунда нагъд пул галачиз гьахъ-гьисабар ийидай тадаракралди таъмин тир транспортдин кьадар республикада кьве йисан вахтунда виле акьадайвал гзаф хьанва – эгер 2022-йисуз ихьтинбурун кьадар 82 тиртIа, 2024-йисуз 500-дав агакьнава.

Конференциядал «Урбантех» ГК-дин векил Мегьамед Алишейховни рахана. Ада ре­кьера хатасузвал артухарунин месэладив­ эгечIдай терефрикай ва алай вахтунда Да­гъустандин рекьера тайинарзавай  шикилар ядай ва видеодиз къачудай «Азимут-4» комплексрин мумкинвилерикай лагьана. Ихьтин рекьерикай сад яз, тIебии тушир акьулдин (ИИ) бинедаллаз туькIуьрнавай ва ракьун рекьерилай элячIдай къайдайрал амал авун камерайрин куьмекдалди ахтармишдай къурулушрикай лагьана. ИИ-дин бинедаллаз туькIуьрнавай рекъемрин  мад са къуллугъ, малум хьайивал, эцигунрин кIвалахрин нетижада жезвай амукьаяр лазим чкадиз тухунал гуьзчивалдай система я.

Сессиядилай гуьгъуьниз мугьманар Дуствилин КIвалин гьаятда ачухнавай пассажиррин транспортдин ва махсус техникадин выставкада къекъвена. Идалайни гъейри, абур рекьера гьерекат авунин къайда чIурай дуьшуьшар винел акъуддай системадин кIвалахдихъ галаз таниш хьана.

Илимдин конференция РД-дин Кьил Сергей Меликован идарадик кваз ва «Рос­автодордин» регьбер Роман Новикован, гьакIни РД-дин  Халкьдин Собранидин, Гьукуматдин векилрин иштираквал аваз кьиле фейи пленарный заседанидалди давам хьана.

Сергей Меликова ихтилат веревирдзавай месэладин важиблувал къейд авунилай  башламишна.

«Чна, гьелбетда, общественный транспорт цIийи хъувунин программадин сергьят­ра аваз, федеральный бюджетдай куьмек агакьуник умуд кутунва, амма виридалайни кьилинди  чна квехъ галаз санал кьиле тухузвай кIвалах я. Чи автотранспортдин госу­дарстводин карханайра арадал атанвай четинвилер, гьа жергедай яз, техника авай гьалдихъ галаз алакъалу месэлаяр, чалай гъейри, масадавай гьялиз жедач. Республикадин агьалийриз транспортдин къуллу­гъар­ ерилудаказ авун таъминарунин месэла  гья­­лун чи, гьа жергедай яз муниципалитет­рин хиве ава», — лагьана региондин Кьили.

Роман Новикован гафаралди, уьлкведин­ рекьеринни транспортдин комплекс, гьам экономикадин, гьамни геополитикадин жигьетдай гьалар муракаббур ятIани, Россия­дин экономикадин виридалайни дурумлу, нетижалу ва важиблу хел яз ама.

«Россиядин Президентдин, Гьукуматдин патай садрани тахьай хьтин куьмекдин нетижада эхиримжи йисара РФ-дин вири субъектра  и рекье кIвалахрик йигинвал кутунва, къвердавай гзаф важиблу, зурба проектар кьилиз акъудзава. Идалди чна чи уьл­кведин агьалийриз, дугъриданни, къулай, хатасуз гьалар тешкилзава. Регионра общественный транспортдин парк цIийи хъувун — им,  вири патарихъай фикирда кьуна, кьиле тухузвай и кIвалахдин  важиблу хел я», — лагьана ада.

«Хатасуз ва ерилу рекьер» милли проектдин сергьятра аваз федеральный бюджетдай агакьзавай куьмек себеб яз, эхиримжи кьуд йисан вахтунда РФ-дин субъектрин автопаркарив алай аямдин транспортдин 5,9 агъзур такьат агакьнава: тахминан 5,3 агъзур автобус (5 278), 282 троллейбус, 240 электробус ва 156 трамвай. Кьилди­ къачуртIа, Дагъустан Республикадив ала­тай йисуз,  милли проектдин сергьятра аваз, НЕФАЗ маркадин — 29 ва ЛиАз карханадин 18 автобус агакьнава.

Роман Новикова къейд авурвал, пассажирар санай масаниз ерилудаказ тухунин кIвалах къайдада тун патал неинки транспортдин такьатар цIийи хъувун, гьакIни абур патал ерилу ва хатасуз, алай аямдин истемишунриз жаваб гузвай рекьер таъминарун важиблу я.

Эхирдай Роман Новикова «Хатасуз ва ерилу рекьер» милли проект уьмуьрдиз кечирмишунин карда республикадихъ хьанвай агалкьунрикай лагьана: 2023-йисан нетижайралди, регион «Прогресс патал» номинациядай дипломдалди къейднава. ИкI, милли проектдин сергьятра аваз, алатай йисуз Дагъустан Республикада, санлай къачурла, 134 километрдиз барабар 34 чкада­ кIвалахар тамамарнава. 2024-йисуз республикада мад 45 километр рекьер дуьзгуьн къайдадиз гъида. И макьсаддалди федеральный бюджетдай 1,5 миллиард манат чара авунва.

Ризван Гъазимегьамедова республи­ка­да общественный транспортдин хел 2030­-йисалди вилик тухунин карда хкянавай рекьерикай суьгьбетна.

РД-дин транспортдин ва рекьерин майишатдин министр Жамбулат Салавова регионда транспортдинни логистикадин центра­яр арадал гъуникай лагьана. Ада къейд авурвал, алай аямдин рекьери неинки къулайвилелди ва хатасуздаказ гьерекат авун, гьакIни  абур алай мулкар йигинвилелди вилик тухун таъминарун лазим я.

Мярекатдин эхирдай РФ-дин транспорт­дин министерстводин пассажиррин транспортдин хиле государстводин сиясатдин Де­­партаментдин директор Сергей Семено­ва къейдна хьи, алай вахтунда общественный транспортдихъ авай игьтияж иллаки екеди я. Гьаниз килигна, уьлкведин субъект­рин вилик еке месэлаяр ква. Абур гьялун патал общественный транспортдин хилез государст­водин дережада иллаки еке куьмек гузва.

Эхирдай къейд ийин,  жемятди ишлемишзавай транспортдин такьатар цIийи хъувунин кIвалах  давам жезва. Алай йисуз­ регионриз, милли проектдин сергьятра аваз, 7,4  агъзурдалай гзаф машинар рекье твада: 6,9 агъзур автобус, 46 электробус, 145 троллейбус ва 265 трамвай. И рекьиз 74,5 миллиард манат серфдайвал я.

Жасмина  Саидова