Авай са хцикай магьрум хьайи диде-бубадин дерт гьикьван заланди, рикI цIурурдайди, уьмуьр чIулавардайди ятIа чир хьун патал абурун хамуна гьахьна кIанда. Телеф хьайи хцихъ галаз адак кутунвай умударни, мурадарни, гележегдин планарни квахьзава эхир. Ясдин партал гьар йикъан игьтияждиз элкъвенвай чи дидеяр игитвилин, жуьрэтлувилин, дурумлувилин, сабурдин лишан жезва. Абурулай анжах чешне къачуз, абурун инсанпересвилел, жумартвилел, уьлкведа арадал атанвай гьаларин, государстводин сиясатдин гъавурда хьунал, чпин уьмуьрни къенин юкъуз Ватандин къуллугъда эцигунал гьейранвализ жеда. Жуьрэтлу рухвайрин жуьрэтлу дидейри, чеб ясдин къармахра туна, гъарикIарзавач, жемиятдиз, кIеве авай инсанриз хийир гудай крарик кьил кутазва. Гьа ихьтин викIегь дидейрикай сад жемиятдин «Дидейрин къуват» тешкилатдин председателдин заместитель, ГТРК-дай гузвай «Руьгьдиз викIегьбур» цIийи передача тухузвай Муслимова Мегьрибан я.
Мегьрибан 1972-йисан 12-октябрдиз Азербайжандин Хачмаз райондин Мукьтадир хуьре дидедиз хьана. Буба Эмруллагь эцигунардай устIар тир. Къадим пешеди ам мукьвал-мукьвал рекьиз акъуддай. Гьина эцигунар гъиле кьунватIа, – гьаниз. 1976-йисуз Балакишиев Избербаш шегьердизни акъатна. Яшайишдин кIвалер эцигиз. УстIардиз и гъвечIи, секин, фялеяр гзаф авай шегьер хуш хьана. Хизанни хкана. Мегьрибан шегьердин 10-нумрадин юкьван школадиз фена. Диде Зуьгьре аялрин бахчадиз тербиячивиле кIвалахал кьабулна. Гьа инлай Балакишиеврин хизандин векилрикай избербашвияр хьана.
Юкьван школа куьтягьай рушаз кIелунар давамардай мажал хганач. Иер буй-бухах авай руш, военный училище куьтягьна, магьледал хтанвай лейтенант Эрзиман Муслимован виле акьуна. Адани яргъал вегьенач. Вичин диде-буба Эмруллагьан кIвализ ракъурна. Кьулухъ чIугвадай са себебни авачир. Къадирлу, дуствилин, зегьметчи хизан. Абурар алай, гележег, кьетIен мурадар авай гада, жегьилриз чпиз чеб хуш хьун.
Лейтенантди Буйнакскда авай частуна къуллугъзавай. Мехъер авурдалай гуьгъуьниз свасни аниз хутахна. Офицердин къуллугъ санал кьиле физвайди туш. Мукьвал-мукьвал яшамиш жезвай чкаяр дегишаруниз мажбур жезва. Мотострелковый 42-дивизиядин лейтенат, ахпа старший лейтенант, капитан, майор, подполковник Эрзиман Муслимова Кеферпатан Кавказдин военный округдик акатзавай республикайра, шегьерра, Сирияда, Ростовда, Донецкда лап жавабдар везифаяр (зениткайрин дивизиондин командир, ПВО-дин бригададин штабдин начальник, кьетIен везифайрин частунин командир…) кьилиз акъудна.
Уьмуьрдин юлдашдихъ галаз прапорщик Мегьрибанани 42-дивизияда къуллугъна, Эрзиман отставкадиз фидалди. Алай вахтунда Э.Муслимов РД-дин гьукуматдин 2-отделдин начальник я.
Муслимоврихъ кьуд велед ава: Гуьлнара, Самира, София… Азим, Россиядин армиядин лейтенант, авай са хва, 2022-йисан мартдин вацра дяведин махсус серенжемда, кьетIен тапшуругъ тамамардайла, телеф хьана.
И чIуру хабар агакьай югъ диде патал чIулавди хьана. Сифте декьикьайра, сятера Мегьрибан агъуначир. ГьикI агъадай, 8-мартдиз хци сувар тебрикнай, дидедиз, уьмуьрдин юлдаш Алинадиз, вахариз кIанивилин, чимивилин ширин гафар эзбернай, вич хъсанзавайдакай лагьанай. Гила ам амач. ГьикI лагьана агъадай?
Лейтенант Азим Муслимован гъилик квай зениткайринни ракетайрин взводди Донецкдин Республикадин Угледардин терефдихъ физвай мотострелковый 291-полкунин танкарин батальон душмандин самолетрикай, вертолетрикай, дронрикай хуьзвай. 2022-йисан 13-мартдиз ДНР-дин Волновахдин райондин Никольское хуьруьн патав чка кьунвай зениткайринни ракетайрин взводдин сенгерриз душманди тупарай цIай гана. Командир гьасятда вичин аскерар къутармишунив эгечIна. Абур ангардай акъудна, техника саламат чкадиз тухвана. Амма вич хуьдай мумкинвал амукьнач. Телеф хьайидалай гуьгъуьниз дирибаш офицердин лайихлувал «Жуьрэтлувиляй» ордендалди къейдна. Избербаш шегьердин 10-нумрадин юкьван школа Азим Муслимован тIварцIихъ янава. И шегьердин школа-интернатда, «Жуьрэтлувиляй» ордендин сагьиб рикIел хуьн яз, адан тIвар алаз Игитдин парта эцигнава.
— Азим пара къени, вич кIанардай, тапшурмишай кар гьасятда кьилиз акъуддай, гъвечIи-чIехи чидай дирибаш аял тир, — секин сесиналди рахазва Мегьрибан Эмруллагьовна. — Военнияр тир диде-буба яшамиш жезвай чкаяр фад-фад дегишаруниз мажбур жезвайвиляй Азим датIана цIийи школайриз, классриз акъатзавай. Адет яз, цIийи аял классда авайбурухъ галаз вердиш жедалди, ам абуру чпин арадиз кьабулдалди, хейлин вахт акъатзавайди я. Амма Азим и месэлади кIеве твадачир, са куьруь вахтунилай адакайни классда жуванди жедай.
9-класс куьтягьайла, чалай чешне къачуна, ада гележегдин вичин рехъ хкянавай. Ам Кеферпатан Кавказдин Суворован военный училищедик экечIна. Ахпа ада кIелунар РФ-дин оборонадин министерстводин Санкт-Петербургдин военный медакадемияда, ахпа РФ-дин Яракьлу Къуватрин ПВО-дин А.Василевскийдин тIварунихъ галай военный академияда давамарна. 2019-йисалай Чечен Республикада авай 42-дивизиядин 291-мотострелковый полкуна къуллугъдив эгечIна.
2022-йисан 24-февралдиз Россиядин кьушунар Донбассда дяведин махсус серенжемдив эгечIдалди вилик, 23-февралдиз, Азима йифиз заз зенг ийизва ва куьрелди лугьузва: «Диде, зун махсус серенжемдиз физва». Лугьун за квез, гьа легьзеда зи рикI аватна, гъилевай — телефонни. Ахпа яваш-яваш бейниди кIвалах хъувуна. Хва военный я, командиррин тапшуругъ тамамарна кIанда.
Эхь, буба офицер, диде прапорщик, уьмуьрдин хейлин вахт гарнизонра акъуднавай ксар. Абур агъунвай хьи, масакIа хьун лазим туш. Абуру хва Ватандиз къуллугъ авун патал чIехи авунвай эхир. Бубадини дидеди «хъсан рехъ хьуй, сагъ-саламатдиз, гъалибвал гваз хкведай югъ атурай» гафаралди хва рекье туна. Серенжем кьиле физвай гьар са югъ Муслимовар патал имтигьан тир. Мегьрибана гьар юкъуз са шумудра дуьаяр ийизвай. Серенжем фад куьтягь хьуй, хва, адан аскерар, серенжемдин вири иштиракчияр саламатдиз амукьун патал. Дяве дяве я! 13-март Муслимовар патал рикI гьайифдив ацIурдайди хьана.
И гьалдай экъечIиз авай са хцикай магьрум хьайи дидедиз жемиятдин кIвалахди куьмекзава. Адал гьикI машгъул хьайиди я лагьай суалдизни Мегьрибана жаваб гузва:
— Сифте нубатда заз Дагъустандин Кьил Сергей Алимовичаз сагърай лугьуз кIанзава. Хер акурди хирен устIар жеда лугьудайвал, хва Дагъустандиз атай террористрихъ галаз кьиле фейи женгина телеф хьайи Алимович чи гъавурда лап хъсандиз акьазвай. Ада серенжемда рухваяр телеф хьайи дидейрихъ галаз гуьруьшар тешкилна, чаз теселли гана, чи гьакъиндай къайгъударвал чIугуна. И кар ада гилани давамарзава. Ахпа чун, дидеяр, санал кIватI жез гатIунна. Дерт инсанрин юкьва алудиз регьят я эхир. Гьар са дидеди вичин хцикай, хизандикай, хсуси дердийрикай кIеве твазвай месэлайрикай лугьудай. Нетижада чна дидейрин тешкилат арадал гъана. Адаз тIварни Сергей Меликова гана – «Дидейрин къуват». Дугъриданни, лап кутугай тIвар хьана. Чун дердини акIажарнавай дидеяр яз амукьнач, чи тешкилат чун хьтинбуруз, жегьил гъуьлер телеф хьайи дишегьлийриз, абурун хизанриз куьмек гудай къуватдиз элкъвена. Чи тешкилатда исятда вад вишев агакьна дидеяр ава.
«Дидейрин къуват» тешкилатдиз Махачкъала шегьердин собранидин депутат Сефижат Мегьамедрасуловади регьбервал гузва. Мегьрибан Муслимова адан заместитель я. Дишегьлиди датIана республикада ва уьлкведа кьиле физвай жемиятдин мярекатра иштиракзава. ИкI, ам Москвада тешкилай «Дидедин рикI — Россиядин рикI» форумда, Махачкъалада тарихдин паркуна кьиле фейи «Дидейрин слетда» дертлу дидейрихъ галаз таниш хьана, виридак секинсузвал кутазвай месэлаяр гьялдай рекьер тайинарна. «Дидейрин къуват» тешкилатдин векилрихъ галаз санал Мегьрибан Дагъустандин Кьил Сергей Меликовахъ, республикадин муфтий Агьмад гьажидихъ галаз гуьруьшмиш хьана.
— Мегьрибан Эмруллагьовна, военный пешекар, телевиденидихъ галаз са алакъани тахьай кас яз, передачаяр кьиле тухудай жуьрэт квез гьинай атана?
— Ахьтин кар гьич фикирдани авайди тушир. Чун, игит рухвайрин дидеяр, санал кIватI жезвай, чна дерт алудун патал рухвайрин аял, жаван вахтар рикIел хкизвай, абурун кьегьалвилерикай ихтилатарзавай. Садра кIвализ хтайла, жув-жувахъ галаз рахана. Чна, дидейри, сада-садаз куьмекзава, перишанвал алудзава, рухвайрин жуьрэтлувиликай рахазва, жемиятдин месэлайрал машгъул жезва. Им тIимил я эхир. Ватандин итижар патал чанар гайи рухвайрикай, игитрикай виридаз чир хьун лазим я. И кар патал абурукай, передачаяр гьазурна, ктабар кхьена кIанда.
Жуван фикирдикай за Сефижат Мегьамедагъаевнадиз ихтилатна. Адаз теклиф хъсанди яз акуна ва чун кьведни ГТРК-дин председатель Луиза Алихановадин патав фена. Адаз чи проект хуш хьана ва чаз «къацу экв» гана, чун оператордалди, режиссердалди, корреспондентдалди таъминарна. Передачадиз чна «Руьгьдиз къуватлубур» тIвар гана. Кьве-пуд передача гьазурайдалай гуьгъуьниз корреспондент жегьил руша кьил къакъудна. «Завай шехьзавай, рухвайрин дерт чIугвазвай, ясдин партал алай дидейриз дуьз суалар гуз, абурувай хабарар кьаз жезвач. Абурун тIал екеди я. Абур акваз, заз пис жезва». Куьрелди, зун корреспондентдизни, ведущийдизни элкъвена.
Махсус серенжемда телеф хьайи рухвайрин дидейрихъ галаз кьиле тухузвай гьар са передача тикрар тежерди, рикIиз таъсирдайди, дидейри чпин рухвайрикай ахъайзавай суьгьбетар кесерлубур я. Муслимовадин алахъунриз РД-дин Кьил Сергей Меликовани еке къимет гана.
— Са нянихъ телефондиз малум тушир касдин зенг атана, — лугьузва Мегьрибана. — Жаваб тагудай хесет зак квайди туш. КилигайтIа, Сергей Алимовичан сес я. Зун гьатта тешвиш хьана. РикIе шаклувални гьатна. Белки, са ни ятIани зарафатзавайди ятIа? Сергей Алимовича рахун давамарайла, агъуна хьи, зенг авунвайди гьам я. Ада вич передачадиз килигайди ва хъсан кардик кьил кутунвайди къейдна, агалкьунар алхишна. Гьа са вахтунда хабар кьуна: «Регъуь жемир, завай кIандай куьмек аватIа, лагь». Заз герек куьмек авач, лагьана за, анжах «Руьгьдиз къуватлубур» школайра аялриз къалурдайвал авунайтIа, адан менфятлувал гзаф жедай. Ада гьасятда разивал къалурна ва герек тапшуругъар гана. Республикадин образованидин ва илимдин министерстводи талукь къарар акъуднава, передача кхьенвай видеояр вири школайра къалуриз гатIуннава.
Аламатдин кар вуч ятIа чидани, махсус серенжемда иштиракзавай кьегьалар жуьреба-жуьре районрай ятIани, абур къилихралди, амалралди, куьруь уьмуьрда авур краралди, инсанрив эгечIзавай тегьердалди сад-садаз ухшарбур тир. Сада вичин хцин лайихлувилерикай суьгьбет авурла, маса дидеди «зи хвани гьахьтинди тир» лугьуз тестикьардай.
Зун са шумуд передачадиз килигна, кьегьалдин дидеди гъиле кьунвай кар акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишдай лап вижевай такьат, къуват тирдахъ агъуна. Ленинкент поселокдай тир Мисей Османовадин хва Сунгура вичин бедендалди юлдаш кIевирна, ам къутармишна, вичи чан гана. Махсус серенжемда телеф хьайи вири дагъустанвийрин тIварцIихъ дидеди поселокда мискIин эцигиз гъиле кьунва. Администрацияди чил чара авунва, пешекарри проектни туькIуьрнава.
Артур Салигьов диде-бубадиз ирид йисалай хьайи са хва тир. ГъвечIи чIавалай адахъ военный хьунин мурад авай. Оборонадин министерстводихъ галаз икьрар кутIунна, армияда къуллугъни ийизвай. Махсус серенжемдани гьа сифте йикъалай иштиракзавай. Цава душмандин беспилотник пайда хьайила, ада гьасятда юлдашриз хабарна ва окопдиз катдай мумкинвал гана, амма вич агакь хъувунач — адан кьилел цава мина хъиткьинна.
Разият Багомедовадин хва Пайзулла военный духтур тир. Ада къизгъин женгер кьиле физвай чкайрай хирер хьанвай аскерар ахкъудзавай, сифтегьан куьмек гузвай. Са шумудра адал хирерни хьана. Нубатдин сеферда минометдин гуьллейрик акатай духтур, вичин юлдашриз куьмек гуз-гуз, куьтягь хьана.
Гьамзат Мустафаевакай адан дидеди авур ихтилатни таъсирлуди тир. Исламдин школада кIелзавай, бубадихъ галаз чубанвалзавай гада хушуналди армиядиз фена. Къуллугъна, махсус серенжемдив эгечIайла, икьрардин бинедаллаз Донбасс хуьз рекье гьатна. Пара къени, жумарт, инсанвал квай гада тир. Миллетбазрихъ галаз кьиле фейи женгина телеф хьана…
— РикIик гъалаба кутадай, бедендиз хар акъуддай кьисметар садни кьвед туш. Чун передачада гьахьтин викIегь, дирибаш, Ватан кIани, адан итижар патал чанни къурбанд ийизвай кьегьалар гзаф авайди къалуриз алахъзава. Абур Ватандин ЧIехи дяведа гъалибвал къазанмишай чи чIехи бубайрин невеяр я. Абурув чпин хизанра лайихлу тербия агакьнава, — лугьузва Мегьрибан Муслимовади. — Ватанпересвал. Им гьакIан кьуру мана туш, дидедиз, хизандиз, хайи чкадиз, санлай Ватандиз авай кIанивал я. Ихьтин тербия агакьзавай гьар са касдилай герек вахтунда игитвални къалуриз алакьзава. Чи передачайрин векилрилай хьиз. Абуруз килигайла, тестикь жезва хьи, неинки рухваяр, абурун дидеярни, сусарни игитар, руьгьдиз къуватлу инсанар я.
Нариман Ибрагьимов
