Дагъустандин советрин девирдин литературадин классикрикай сад тир авар шаир ЦIадаса Гьамзатан и йикъара 140 йис тамам хьун республикадин общественностди шад гьалара къейдзава.

Дагъустандин литературадин ва публицистикадин вилик адан лайихлувилер аквадайбур ва садрани чпин метлеб квахь тийидайбур хьана. Ам  литературадиз шаир, драматург, махарин устад, сатирик хьиз атана. Гьа са вахтунда дуьньядин халкьарин чIала­рай­ни ада хайи авар чIалаз хейлин авторрин эсерар таржума авуна. Адаз дуьньядин классикрин — Омар Хайяман, Хафизан, Саадидин, Низамидин, Физулидин, Дагъустандин ша­иррикай Эминан, Батыраян, Ирчи Казакан, Магьмудан ва масабурун эсерар хъсандиз таниш тир.

Урус чIалай ада А.Пушкинан, Л.Толстоян, А.Чехован, И.Крыло­ван­, М.Горькийдин ва масабурун эсерар таржума авуна.

ЦIадаса Гьамзата, Дагъустандин писателрин I съезддин иштиракчи яз, чи цIийи девирдин класси­кар тир СтIал Сулейманан, АбутIа­либ Гъафурован, Эффенди Капиеван, Абдула Мегьамедован яратмишунриз кIевелай итиж авуна ва абурухъ галаз уьмуьрдин эхирдалди дуствилин алакъаяр хвена.

Шаирдин сес иллаки Ватандин ЧIехи дяведин йисара хци ва гужлу хьана. Ада гьа йисара “Ватан патал!” “Шамил”, “Хкягъай эсерар” ктабар акъудна. Фронтда авай чи аскеррив “Дагъустанди — ви­чин фронтовикриз” тIвар алай маракьлу газет (ам тамамдиз аскеррин ва абурун диде-бубайринни, вахаринни сусарин чарарикай ибарат тир) агакьариз хьана.

Литературадин вилик кьетIен лайихлувилерай шаирдиз 1934-йисуз Дагъустандин халкьдин шаирдин чIехи тIвар, 1939-йисуз “Зегьметдин Яру Пайдахдин”, 1944-йисуз Ленинан орденар гана. 1950-йисуз лагьайтIа, адаз кьвед лагьай сеферда Ленинан орден гана ва ам СССР-дин Верховный Советдин депутатвилени хкяна.

ЦIадаса Гьамзатан кьве хци — Ме­гьамеда ва Ахильчиди Ватандин ЧIехи дяведин къизгъин цIаяра чпин чанар пучна. Амма адан къулав дуьньядиз машгьур хьанвай маса хва-шаир Расул Гьамзатовни  литературадин илимда яргъал йисара зегьмет чIугур академик Гьажи Гьамзатов чIехи хьана. Бубадин рехъ абуру генани гьуьндуьрлу авуна.

1951-йисан 11-июлдиз шаир кечмиш хьана. Амма адан цIудрал­ди ктабар, поэмаяр, махар, баснияр, макъалаяр чав гума. Асирра квахь тийидай, чуьруьтмиш тежедай ирс.

Агъадихъ чна юбилярдикай фи­кирар ва адан эсеррикай чапзава.

Мердали Жалилов

ШАИРДИКАЙ ФИКИРАР

Ам, гилан  Аваристандин дерин камалэгьли, вичин гафаралди цIийи уьмуьрдин душманар кукIварай шаир, халкьдин яшайишдин вири куьлуь-шуьлуьйрайни кваз кьил акъудиз жедай арифдар, гьар гьи жуьредин тапарар хьайитIани, инсафсуздаказ пислемишай, авамвилихъ, ахмакьвилихъ, темягькарвилихъ галаз викIегьдаказ майдандиз экъечIай женгчи я.

Николай  Тихонов,урусрин шаир

* * *

Зи буба… Ам чидай гьар сада, шак алачиз, адан къаматдиз вичин саягъда къиметар гузва.

Гьелбетда, бубади цанни цана, векьни яна, арабадиз векьерни хкажна, шивциз тIуьнни гана, чамарарни авуна адал алаз…

Заз ам анжах гъиле ктаб аваз аквазва. Ада ктаб акI кьадай хьи, гуя ам гъилел алай къуш я, исятда лув гана, цавуз хкаж жеда…

Расул  Гьамзатов, Дагъустандин халкьдин шаир

* * *

ЦIадаса Гьамзатаз уьмуьр гзаф кIандай. Дуьньяда яшамиш хьун вуч ятIа лап кьетIендиз лишанламишдай алат яз, шииратдал ам кIевелай ашукь тир, адан къиметлувал хъсандиз чидай.

Халкьдин шаир вичин бахтлу кьисметдихъ агъанвай. Гьавиляй ам гьамиша  гьа вичи кутур жигъирдай, санихъни я элячI тавуна, я кIусни ам куьруьни тийиз, виликди фена…

Вадим  Дементьев, урусрин шаир

* * *

Рахунрал рикI тахьуни, гьерекатрин умунвили, суьгьбетчидихъ дикъетдивди яб акалуни, хъуьрезвай хци вилерив нур гузвай биришар кIватI хьуни адан виниз тир къанажагълувиликай, культурадикай, чирвилерикай хабар гузвай. Ада садни вичин авторитетдив (машгьурвилив) хъендик кутадачир, вирибурухъ галаз барабардиз тухудай. Инсандиз ада абурун тахтуниз (къуллугъдиз) килигна ваъ, руьгьдин гужлувилиз, къенивилиз килигна къимет гудай…

Наталья  Капиева, писатель, литературадин критик

***

СтIал Сулейманан руьгьдиз

Аватай хьиз хьана чкIай цавар зал.

РикI атIана гьакьван залум хирери.

Ваъ, къе етим хьанач тек са Агъа СтIал,

Дерт чIугвазва Дагъустандин хуьрери.

 

Женгина сад ярх хьайивалд, маса кас

Къарагъда фад, хкьаз чка кьейидан.

Бес ви чка хкьадай вуж жеда чаз?

Ви сес, гьевес ни тикрар чаз ийида?

 

Фикирди гьикI авуртIани гьерекат,

РикIе гьихьтин звал къачуртIан сесери,

Шаирди чар, къелем кьада гъилерив,

Мани  жеда адан вилик берекат.

 

Сулеймана къачурди туш чар гъиле­.

Чи рикIерай къачурди я къуватар.

Вичин мецев хьана адан алатар.

Иви-девит хьана, тухуз кар кьиле.

 

Савадсуз тир кьуьзек, четин гьасирдик.

(Вучда, кIелун акурди туш кесибриз).­

И кардай ам женни мегер айибиз?

Эбедивал гана адаз гьа сирди…

1937

Уьмуьрдин тарсар

* * *

Килигзава жавандиз зун яргъалди,

Тикрарзава рикIе авай умудар:

— Къуй къилихриз тахьурай вун усалди,­

Парталрив ваъ, крарив хьуй зумрудар.

* * *

Ктабар я чешмеяр чи чирвилин.

Амма уьмуьр гьамиша я илимдар.

Кьилин тарсар гьада гузва тирвилив,

Муаллим гьам я, ийиз тадач кьилни тIар.

* * *

Кар акъуда кьилиз гьар са вядеда.

Секинвални хуьз алакьа жасаддин.

Йиф атайтIан къецел, къакъуд тежедай,

Югъ атайтIан бирдан артух фасаддиз.

* * *

ВиртIедайни жагъида гъвел хмурдин­.

Нисидайни гьалтда хпен чIар чIулав.

Бес за вучда? Гатамир зун ахмурдив,

Кимивилер акур чIавуз зи къулав.

ЦIадаса Гьамзат, Дагъустандин халкьдин шаир

Авар чIалай. Таржумаяр — Мерд  Алидин.