Са тIимил вахт инлай вилик Мегьарамдхуьруьн районда агьалийрик шадвал кутадай ва умудар мягькемардай вакъиа хьана. Республикадин метлеб авай “ЦIийи Гъепцегьар-Ялама” шегьре рехъ цIийикIа туькIуьр хъувунин кIвалахар давамарунив эгечIна. Им Самурдин зонада авай 10 хуьруьн агьалийри, гьакъи­къатдани, фадлай гуьзлемишзавай  са чIехи вакъиа хьиз кьабулна. Ада жемятдик шадвал ва инанмишвал кутазва.

Лугьун герек я хьи, агьалийриз къулайвилер, регион  яшайишдин ва экономикадин жигьетдай вилик фидай хъсан шартIар арадал  гъунилай гъейри, и вакъи­адихъ чIехи маса метлебни ава — политикадин, идеологиядин, гьукумдиз ихтибарунин дережа хкаж хьунин метлеб. И рекье жезвай гьар сада ихтиярар гъилевайбуруз гьар юкъуз гьихьтин “чухсагъулар” лугьузвайтIа, инсанрин рикIел алама­.

Эгер чна мадни рикIел хкайтIа, “рекьин­ тарих” ихьтинди я. Республикадин метлеб­ авай “ЦIийи Гъепцегьар-ЦIийи Филер-Кье­пIир-Къазмаяр-Ялама” шегьре рехъ Самур станциядал физвай хелни кваз, муьгъ­­ни эциг­на, 2010-йисуз  цIийикIа туькIуьр хъийиз­ эгечIнай. Тайинарнавай программайрал, планрал асаслу яз, шегьре 2015-йисуз ремонтна  куьтягьна кIанза­вай­ди тир. Рекьин сад лагьай пай (ЦIийи Филерал кьван мензил) пудратчи Дербент шегьерда авай ДСУ-№3 ОАО-ди 2012-йисуз ишлемишиз вахкана. Гуьгъуьнлай КьепIир-Къазмайрал кьван мензилда къир цана туь­кIуьрун патал са акьван гзаф вахт герек атанач.

2013-йисуз Дагъустандин цIийи регьбер (Р. Абдулатипов) тайинарайдалай кьулухъ адан указдалди февралдин вацра “Дагавтодор” управленидин руководителвилин везифаяр тамамарзавайдан къуллугъдал “Мостоотряд-99” карханадин ие­си Загьид Хучбаров эцигна. Ам чирвилер, кIвалахдин тежриба авай  пешекар тирдал шак гъизвач. Амма, вучиз ятIа­ни, гьа и вахтунилай шегьре ремонтунин кIвала­хар акъваз­ хьанай. Белки, пудратчи дегишарнавайвиляй тиртIа? КьепIир-Къазмайрилай эгечI­на, агъадихъ физвай рехъ югъ-къандавай акьалтIай чIуру гьалдиз къвезвай.

Ири къванер квай чиргъ вегьена “туькIуьрнавай” рекье чка-чкадал фурар, дерин лекъвер, гагь са, гагь маса чка хаз, ре­кьел аламукьзавай машинар. Югъди-йифди къалин руквади басмишзавай хуьрерин агьалийривай кIвалин гьава хьайи­тIани дегишарун патал рак-дакIар ахъайиз хъжезмачир. Арза-ферзе гзаф хьана. Хиве кьаз, амма гайи гаф кьилиз акъудзавачир.

Гьа икI варцар-йисар фена. Инсанрин арада ванер-сесер чкIана, гуя рехъ туь­кIуь­рун патал ахъайнавай пулар “тIуьнва”, чуьнуьхнава, тарашнава. И рехъ цIийикIа туькIуьрун финансламишунихъ галаз райондин руководстводин са алакъани авач­тIани, бязибуру вири тахсирар эвелни-эвел райондин кьилевайбурук кутазвай. Чпин ихтиярда авачир, чпелай аслу тушир­ месэла чкадин гьакимри гьикI гьялрай? Акси яз, абуру рехъ тади гьалда ремонтна  куьтягьун истемишзавай.

Гьа икI, гьакIни дарвиле авай агьалийри вири гьукумдилай ийизвай наразивилер къвердавай деринра гьатзавай. Митингар, собраниярни тухвана. Кучун-Къазмайрин агьалийри, наразивилин лишан яз, аялар мектебда тарсаривай акъвазарай дуьшуьшни хьана. (Мектебдиз физвай са аялдал, машиндин чархуникай хкатай къван галукьна, хер-кьецI хьана лугьуз­вай)­. ЯтIани, агьалийриз дердисер хьанвай и рехъ туькIуьр хъувунин кIвалахар вилик феначир. Гьа са вахтунда чкадин жемятди гьукумдиз ихтибар авун къвердавай агъуз аватзавай.

Квелай хьайитIани наразивал ийиз, властрикай хуш авачир бязи “викIегьбуру” (ахьтинбурун кьадар яваш-яваш гзаф жезвай), сабурлувал квадарна, законсуз крарикай, месела, ракьун рехъ “кьуникай” ванер-сесер чукIурзавай. ИкI гьалар къизгъинарунал гъидай, инсанриз чпиз зиян гу­дай чIуру гуьгьуьлар гьикI арадай акъуд­да? Хуьрерин активистри веревирд авуна, дуьз къарар кьабулна: 3000 касдив агакьна Самур зонадин хуьрерин агьалийрин къулар кIватIна, Россиядин Президент Владимир Путиназ чар кхьена.

Са гьафтени алатнач — Москвадай жаваб хтана. Гуьгъуьнлай, са тIимил вахт ала­тайла, “Дагестанавтодордай” гегьенш жа­ваб агакьарна. И сеферда, аквазвайвал, властар агьалийрин тIалабунрив, ис­теми­шунрив дикъетдивди, къайгъударвилелди эгечIна. Рехъ туькIуьр хъувунин ме­сэла­диз РД-дин гьукуматдин совещанидал мад сеферда килигна. Гьукуматдин Председатель Артем Здунован тапшуругъдалди, 4-апрелдиз кьабулай къарардин бинедаллаз гъилевай йисуз рехъ ремонтуниз бюджетдай чара авунвай пуларин кьадар кьве сеферда артухарна: кьве виш миллион манатдив агакьарна. Гуьгъуьнлай, 378 млн. ма­натдив агакьдайвал, артухар хъувуна.

Хуьрерин жемятар лагьайтIа, чIалахъ хьанач, мукьвал вахтара рехъ туькIуьр­дайдахъ инанмиш хьанач. Лугьузвай хьи, «нубатдин сеферда чаз тапарарзава. Митингар тухвана кIанда». Килиг садра, ихтиярар гъилевайбуруз ихтибарун гьи чкадал атанватIа: абурун якъин гафарални, крарални шаклувал гъизва.

Амма республикада власть дегиш хьанвай. Шаз Дагъустандин регьберди РД-дин Минтрансдин министрдин къуллугъдал Москвада кIвалахзавай, республикада машгьур тир Ширухан Гьажимура­дов хкана. “Дагестанавтодордин” руко­вод­ствони дегиш хьана. Адан цIийи начальникдин заместителвилин къуллугъдал чIехи тежриба, авторитет авай савад­лу­ пешекар Ханмегьамед Рагьимов хкана.­

(Кьилди къейд ийиз кIанзава хьи, виликдай ам и къуллугъдал алайди тир. Рес­публикадин цIийи Кьил Р. Абдулатипова “Дагавтодордин” регьбервиле З. Хучбаров эцигайла, ина кардик акатай “къайдайриз” Рагьимова аксивалзавай. Республикадин кьиблепатан районра рекьер туькIуьрунив эгечIзавай тегьердилай Ханмегьамед Мегьамедовича иллаки наразивал ийизвай. Ам маса чкадиз кIвалах­дал элячIуниз мажбур хьанай. Эгер чна рикIел хкайтIа, рехъ туькIуьрунин кIвала­хар акъваз хьайиди ва рехъ дердисервилиз элкъвейди, митингрин вахт алукьайди гьа и девир я).

“Дагавтодорда” хъсанвилихъ бегьем дегишвилер хьанватIани, кар алайди — бес кьадар пул ахъайнаватIани, хци жезвай месэла чкадилай юзазвачир. Инсанри мад митингриз эверзавай, гьатта югъни тайинарнавай. Амма активистри, депутатри, райондин властрихъ галаз меслят авуна, митингдин чкадал “Дагавтодордин” регьберрихъ галаз гуьруьш тухун менфятлу яз гьисабна. (Июлдин вацра Тагьирхуьруьн-Къазмайрал кьиле фейи и гуьруьшдикай “Лезги газетда” макъала чапнава). Гуьруьшдал Ханмегьамед Рагьимова хи­ве кьур месэлаяр гила кьилизни акъуд­нава: тайинарнавай йикъалай рехъ туь­кIуьрун давамарзава, кIвалахдин еридал ада вичин гуьзчивал тухузва ва “Тагьирхуьруьн-Къазмаяр-Приморск” шегьре капитальнидаказ ремонтун планрик кутунва­.

Гилан аямдин рехъ туькIуьрзавайди аквазвай чкадин жемятрин гуьгьуьлар шад хьанвайди такуна амукьзавач. Абуру­ ­халкьдин дердидив рикI гваз эгечIзавай Хан­мегьамед Мегьамедовичаз чухсагъул лугьузва. И карда халкьдин, обществодин­ гьахълу истемишунрин терефдал алаз хьайи райондин ГАИ-дин начальник Жабир Агьмедовалай, полициядин чкадин от­­деленидин начальник Феликс Мегьамедшефиевалай разивал къалурзава, абуруз чухсагъул лугьузва. Шегьре рехъ авай гьал­дикай, агьалийрин гуьгьуьлрикай­ общественность хабардариз, и месэла­дал­ гьакимрин фикир желб ийиз хьайи, халкьдин дердийрикай гьамиша кхьизвай “Лезги газетдиз” жемятди аферин лу­гьузва­.

Ашкара са месэла къейд тавуна жедач. Чи тарифуник квачир (бязибурун гафарай — вагьши) капитализмдин шартIара инсанрин, обществодин гьатта законра кхьенвай игьтияжарни таъминарун патал къарарар кьабулзавай бязи гьакимри тади къачузвач, гьатта чпин пак везифаяр тамамарзавач. Чувалралди, харалралди гъиз жедай мисалрикай сад чи дердисер хьайи рекьин тарих я. Фикир це. 2010-йисуз и рехъ туькIуьриз эгечIна. Амукьнавай­ вад-цIуд-цIувад километрда кIвала­хар давамарун патал инсанар гьелек хьайи ругуд  йисалай гзаф вахт, наразивилин митингарни собранияр, хейлин арза-ферзе, эхирни, агъзурралди къулар кIватIна, Россиядин Президентдивай куьмек тIалабун герек атана. Им вири жемятдин къазанмишун я. Лезгийри “халкьдин къажгъан муркIадални ргада” гьавайда лугьузвайди туш. Арада хъсан майилралди садвал­ авай жемят зурба къуват я. Гьавиляй кар вилик тухун патал инсанри истемишна кIан­да. Бязи дуьшуьшра яргъалди ва кIе­ве­лай рейсадвилелди истемишун герек жезва. Анжах законрин сергьятра аваз!

Чаз халкьдин, гьакъисагъ зегьметчидин итижар хуьдай законар авазва.Тик­рарзава мад сеферда: алай девирдин шар­тIара чи патай гражданвилин активвал герек жезва. Президент Владимир Путина и кардикай мукьвал-мукьвал лугьузва эхир.

Алай вахтунда ял ядай йикъарани, акъваз тавуна, кIвалахзавай пудратчи “Трасса-Д”-ди, еришар зайиф тавуна, зегьмет чIугуртIа, рехъ вахтундилай вилик ишлемишиз вахкуз жеда. Къуй авадан хьурай, виликди фирай гьар са чка!

Абдулафис Исмаилов