Ватандин ЧIехи дяведин йисара лезги халкьдин векилри гъалибвал мукьва авуник кьетIен пай кутуна. Абурукай женгера тафаватлу хьайи вад кьегьалдиз Со­ветрин Союздин Игит лагьай тIвар га­на. Къе чна мад сеферда абурун тIва­рар, кьегьалвилер рикIел хкизва. Гьайиф хьи, мектебра кIелзавай аялрилай гатIунна, гзафбуруз, мисал яз, Эсед Салигьован, Вален­тин Эмирован женгерин рекьерикай са малуматни чизвач. ИкI хьун дуьз туш. Акьалтзавай несилар гьахьтин игитрин чешнейрал тербияламишна кIанда. Чаз ислягь уьмуьр багъишай баркаллу рухваяр рикIелай алудна виже къведач. Абур чи рикIера эбеди яз амукьда.

Къейд ийин хьи, лезги халкьдихъ Ватандин ЧIехи дяведин вад Игитдилай гъейри, мад пуд Игит ава. Абурукай сад Афгъанистандин дяведин иштиракчи, Советрин Союздин Игит Абас Исрафилов ва Россиядин Федерациядин Игитар Радим Халикьовни Зейнудин Батманов я. И сеферда чна Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчияр хьайи Игитрин — Араз Алиеван, Гьасрет Алиеван, Мирзе Велиеван, Эсед Салигьован ва Валентин Эмирован кьегьалвилерикай ихтилатда.

Араз  Къазимегьамедович Алиев (1922-йисан 23-июлдиз дидедиз хьана, 1984-йисан 22-ноябрдиз рагьметдиз фена. Адан ери-бине Кьурагь  райондин Цилингрин хуьряй я. Тамам тушир юкьван образование къачур ада дяведилай вилик Астрахандин гимияр ремонтдай карханада слесарвиле кIвалахна.

Яру Армиядин жергейриз 1943-йисан январдиз эвер гана, 1944-йисан июндилай ам Ватандин ЧIехи дяведин фронтра хьана. Гвардиядин красноармеец  А.Къ.Алиев 1944-йисан 21-июндиз, Свирь ва­цIалай женгинин гьерекатар кьиле туху­нал­ди элячIдай­ла, иллаки тафаватлу хьа­на. Гьа чIа­вуз Со­ветрин Карелия душмандикай азад авунин макьсаддалди Свирдинни Пет­роза­вод­скдин операция тухунив эгечI­най. Гьа юкъуз комсомол А.Къ.Али­ев­, ва­цIалай элячIиз алахънавай аскеррин кIа­л­уб­диз гъанвай  аюхар авай 10 луьткведикай сада аваз, душмандин гуьлле гудай яра­кьар далдаламишнавай чкаяр та­йи­на­ру­нин мураддалди Лодейное Поле ше­гьер­дин сергьятра вацIалай элячIна. Луьткведай душмандин гуьллейри са шу­муд чкадилай тIекве­нар акъуд­на­­вайтIани,  Алиев сифтегьанбурун жергеда аваз ва­цIун а патаз экъечIна ва ада  пуле­метдихъ­ галай фа­­­шистар тергна, гьа идалди полкунин под­разделенияр вацIалай элячI­дай рехъ ачухна.

Фронтда немсерин чапхунчийриз акси ягъунра  командованидин женгинин тапшуругъар чешнелудаказ кьилиз акъудунай ва гьа и вахтунда дирибашвал ва кьегьалвал къалурунай гвардиядин красноармеец Алиев Араз Къазимегьамедовичаз  СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин 1944-йисан 21-июлдин Указдалди Ленинан орден ва “Къизилдин Гъед” медални вугуналди, Советрин Союздин Игитвилин тIвар гана.

Дяведилай гуьгъуьниз армиядин жергейрай ахъай хъувурла, А.Алиев Астрахандиз хтана. Ина ада таксиствиле кIва­лахна. 1984-йисан 22-ноябрдиз А.Алиев кечмиш хьана.

Гьасрет  Агъаевич  Алиев  (1922-йи­сан 14-декабрдиз хана, 1981-йисан 28-февралдиз рагьметдиз фена). Гь.А.Алиев лежбердин хизанда дидедиз хьана. Адан ери-бине Ахцегь райондин Хинерин хуьряй я. Яру Армиядин жергейриз адаз 1942-йисуз эвер гана. Гьа йисалай ада Ватандин ЧIехи дяведин фронтра иштиракна. Разведчик Гь.А.Алиев 1943-йисан 26-сентябрь алукьзавай йифиз иллаки тафаватлу хьана.  Гьа чIавуз лейтенант  Шпаковскийдин (Алиевахъ галаз са Указдалди адаз Советрин Союздин Игитвилин тIвар гана) командованидик кваз разведчикрин цIекIуьд касдикай ибарат десте Сошиновка  хуьруьн  (Днепропетровский об­ласть) сергьятра Днепр вацIалай элячI­­завай… Йифиз ва пакадин юкъузни­ разведчикрин дестеди са шумудра душмандин гьужумар алудна. Алиева акахьай  ягъунра  ва автоматдай цIай гунал­ди, цIудралди гитлерчияр къирмишна. Кьунвай сенгер гегьеншарунин макьсаддалди гуьгъуьнлай кьиле тухвай женгерани  дирибаш разведчикди чи командованидив душмандикай разведкадин важиблу делилар агакьариз хьана.

Днепр вацIалай агалкьунралди эля­чIунай, Днепр вацIун рагъакIидай патан къерехда чи сенгерар мягькемарунай ва гьа и чIавуз дирибашвал, кьегьалвал къалурунай СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин 1943-йисан 1-ноябрдин Указдалди красноармеец Алиев Гьасрет Агъаевичаз, Ленинан орден  ва “Къизилдин Гъед” медаль вугуналди, Советрин Союздин Игитвилин тIвар гана.

1944-йисуз Гь.А.Алиева младший лейтенантрин курсар куьтягьна. 1946-йисалай лейтенант Алиев запасда хьана. Махачкъалада яшамиш жез, ана кIва­лах­ни авуна. 1981-йисан февралдиз рагьметдиз фена.

Мирзе  Девлетович  Велиев  (1923-йисан 31-августдиз дидедиз хьана — 1944-йисан 6-ноябрдиз рагьметдиз фе­на). Ам  Азербайжандин Къусар райондин Вини Легеррин хуьре лежбердин хи­занда дидедиз хьана. 1941-йисан июндиз гуьгьуьллудаказ Яру Армиядин жер­гейриз фена, адакай 45 миллиметрдин тупунин наводчик хьана. Гьа сифтегьан женгина тупунин командир телеф хьайидалай гуьгъуьниз ада расчетдиз ко­манда гун вичин хивез къачуна. Гуьгъуьнлай адаз старший сержантдин чин гана ва ам тупунин командирвиле тайинарна.

1944-йисан 6-ноябрдиз Будапештдивай кьиблединни рагъэкъечIдай патахъ, Вашад хуьруьн сергьятра, старший сержант  Велиеван тупунин расчетди куьмек­ гузвай стрелковый батальондин сенгеррал 20 танкни галаз къвезвай фашистри гьужумна. Чи артиллеристар барабарсуз женгиник экечIна. Душмандин кьилин танк терг авурдалай гуьгъуьниз чи тупунин расчетдикайни еке хкатунар хьа­на. Текдиз амукьай Велиева душмандин мад пуд танк, бронетранспортер, аскерар авай автомашин тергна. Вичихъ душмандин гуьлле галукьдалди ада фашистриз цIай гун акъвазарнач. Ам Вашад хуьре (Венгрия) вичи женг тухвай чкада фаракъатнава.

Фронтда командованидин женгинин тапшуругъар чешнелудаказ кьилиз акъудунай ва викIегьвал, кьегьалвал къалурунай гвардиядин старший сержант Велиев Мирзе Девлетовичаз телеф хьайидалай гуьгъуьниз СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин 1945-йисан 24-мартдин Указдалди Советрин Союздин Игитвилин тIвар гана.

Эсед  Бабастанович  Салигьов  (1919-йисан 15-майдиз дидедиз хьана — 1944-йисан 17-январдиз рагьметдиз фена). Эсед Салигьов Кьурагь райондин КIирийрин хуьре рабочийдин хизанда дидедиз хьана.

1941-йисуз Салигьова агалкьунралди военный училище куьтягьна ва ам лейтенантдин чинда аваз фронтдиз фена. Женгинин гьерекатра активдаказ иштиракна ва кьегьалвилер къалурна. 1943-йисан эхирра майор Салигьовахъ женгинин агъадихъ галай наградаяр авай: Яру Пайдахдин орден, Ватандин дяведин I дережадин орден,  Александр Невскийдин орден ва “Дирибашвиляй” медаль.

1944-йисан 15-январь алукьзавай йифиз майор Салигьов 30 касдикай ибарат аскеррин дестени галаз Новосокольнический райондин Слободка хуьруьн патарив (гила Псковский областдик акатзава) чинебадаказ душмандин далу патаз фена. Чи аскерри ракьун рекьин Дно — Новосокольники важиблу магистраль къайдадикай хкудна ва Заболотье хуьре бинеламиш хьанвай душмандин пияда кьушунрин полкунин штаб тергна.  Немсери чпин  сенгерар гъиляй ахъай тавунин ниятдалди  чи аскерриз кIевелай аксивалзавай. ЯтIани, фашистар хуьряй чукурна, къизгъин женгера абур  200 касдив агакьна аскеррикай магьрум хьана. Гуьгъуьнин юкъуз, душманди алава къуватар желб авур чIавуз Салигьов кьиле авай чи аскеррин десте гьалкъада гьатна. Идалайни гъейри, а чIавуз чи аскеррикай женг чIугваз алакьзамайди са 10 кас тир. Женг чIугвадайла, Салигьовал кьведра залан хирер хьана ва ам медсанбатдиз агакьарунин къарар кьабулна, амма аниз тухудай рекье ам куьтягь хьана. Эсед Салигьов Слободка хуьруьвай кьибледихъ 900 метрдин мензилда авай стхавилин сурара фаракъатнава.

Немсерин фашистрин чапхунчийриз ак­си женгера викIегьвал, кьегьалвал къа­лурунай СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин 1944-йисан 4-июндин Указдалди  Эсед Бабастанович Салигьоваз (телеф хьайидалай гуьгъуьниз) Советрин Союздин Игитвилин тIвар гана.

Валентин  Аллагьярович  Эмиров (1914-йисан 4-декабрдиз Ахцегьа хана — 1942-йисан 10-сентябрдиз телеф хьана). 1935-йисуз адаз Яру Армиядин жергейриз эвер гана. 1939-йисуз ада Сталинграддин военный авиациядин училище акьалтIарна.  1939-1940-йисара советрин­ кьушунри финнрихъ галаз кьиле тухвай дяведа иштиракна.  1940-йисуз адакай ВКП(б)-дин член хьана.

1941-йисан июндилай Ватандин ЧIе­хи дяведин фронтра женгинин гьерекатра иштиракна.  36-истребительный авиациядин полкуна эскадрилиядиз команда гана. Са сеферда душмандиз акси гьужумар кьиле тухун патал цавуз хкаж хьайи чIавуз адан самолетдин кабинадихъ душмандин зениткадин гуьлле галукьна. Залан хер хьанатIани, В.Эмиро­ва самолет вичин аэродромдал ацукьарна. Хирер сагъ хъхьайдалай гуь­гъуь­низ капитан Эмиров  кьушундин жергейриз хтана ва 1942-йисан июлдиз ам цIийиз тешкилзавай 926-истребительный авиациядин полкунин командирвиле тайинарна.

Женгинин гьерекатра иштиракзавай чIавуз (1942-йисан сентябрдалди) ам душмандихъ галаз женг чIугваз 170 сеферда цавуз хкаж хьана, гьавадин женгера ада кьилди вичи душмандин 7 самолет яна гадарна. 1942-йисан 10-сентябрдиз Моздок шегьердин сергьятра мад са истребителдихъ галаз санал чи бомбардировщикрин саламатвал хуьдай чIавуз ам душмандин 6 истребителдихъ галаз женгиник экечIна. Ада фашистрин са самолет яна гадарна,  амма вичин самолетдихъни душмандин гуьл­ле галукьна. Гьавиляй женг давамардай мумкинвилер амачир чIавуз, вичин саламатвал хаталувилик кутуналди, ада вичин цIай кьуна кузвай самолет душмандин са самолетда эцяна.

Командованидин женгинин тапшуругъар чешнелудаказ кьилиз акъудунай ва гьа и вахтунда викIегьвални кьегьалвал къалурунай капитан Эмиров Валентин Аллагьяровичаз телеф хьайидалай гуьгъуьниз СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин 1942-йисан 13-декабрдин Указдалди Советрин Союздин Игитвилин тIвар гана.

Чи мухбир