Чи игитар

Дяведин махсус серенжем давам жезва. Миллетбазар Донбассдин чилелай чукурзава, хуьрер азадзава. Днепр вацIун эрчIи патайни миллетбазар квадарда, Херсондин областни азадда. 1943-йисан гатун варцара Яру Армияди и чилерал фашистар гьикI тергнатIа, рикIел хкунихъ еке метлеб ава: Днепр патал кьиле фейи къизгъин женгера чи ватанэгьлийрини иштиракна, зурба кьегьалвилер къалурна. Абурукай сад хиневи жергедин аскер Гьасрет Алиев тир.

Советрин Союздин Маршал, СССР-дин  оборонадин виликан министр Родион Малиновскийди вичин «ЧIехи гьужумдиз фидайла» ктабда Гьасрет Агъаевичан игитвиликайни кхьенва:

«Немсери чи десантникри жуьр­этлувилелди чпел гьужумдайди вилив хвенвачир. Душмандин кьил акахьайвиликай менфят къачуна, жегьил коммунист Гьасрет Алиева какахьай женгина фашистдивай пулемет къакъудна ва фрицриз цIай гана, са шумуд кас тергна. ВацIун кьерен хейлин чка кьуна. Фашист­ри чпин гъиляй акъатай майдан хкьун патал гьужумар авунатIани, чи аскерри абур къирмишна. Вад лагьай юкъуз Алиевал хер хьана. Командирди аскер далу патаз ахкъудунин буйругъ гана. Амма Алиева лагьана: «Анжах виликди, са далу падни. ВацI кьулухъди авахь хъийидайди туш кьван». Алиева вичин юлдашрихъ галаз санал плацдарм хуьн давамарна. Кьвед лагьай сеферда хер хьайила, командирди викIегь аскер вацIун чапла пата авай госпиталдиз рекье туна».

Гьасрет 1922-йисуз Ахцегь район­дин Хинерин хуьре дидедиз хьана. Школа куьтягьай жаванди Яру Армиядиз эвердалди хуьруьн III Интернационалдин тIварунихъ галай колхозда зегьмет чIугуна. Фашистар Кавказдихъ элкъвенвай, дагълара женгер тухудай кьилдин дестеяр гьазурнавай. Абуруз Гитлера «Эдельвейс» тIвар ганвай. Вилик везифани эцигнавай: Кеферпатан Кавказдин шегьерар, мулкар кьун ва Бакудихъ фин.

И вахтунда Гьасрет Алиеван ас­кервилин рехъни башламиш жезва­. Аскервилин партал алукIай хиневи­ гьасятда женгерик экечIзава. Ада Моз­док, Туапсе, Сочидин гирве хуьдай женгера иштиракна. Гьа чIавуз ада халис игитар четин, къизгъин  шар­тIара, женгера жезвайди субутна.

Моздокдин къваларив Гьасрет Алиеван пулеметди цIудралди фашис­тар тергна. Сочидин гирведа кьиле фейи женгера лезги кьегьалдал сад лагьай хер хьана. Амма ада кьулухъ чIугунач. Тепе къачурла ва ягъунар секин хьайила, далудал залан хер хьанвай юлдашни хкажна, ада санчасть галай патахъ гьерекатна.

Хер сагъ хъхьанмазди, Алиев мад женгерик экечI хъувуна. Командованиди ам душмандин дагълара дяве ийидай дестеяр тергзавай подразделенидиз ракъурна. Везифа тамамарайдалай гуьгъуьниз уьтквем аскер разведчикрин ротадиз рекье туна.

Дагъустандин МВД-дин музейда­ авай материалри тестикьарзавайвал, Гьасрет Алиев 46-армиядин лишанчийрин 236-дивизиядин разведкадин кьилдин 498-ротадин взводдин командирвиле тайинарна. Кубандин мулкар, Украина азаддайла, лезги иллаки тафаватлу хьана. Ам жергедин аскер яз амачир. Старший сержант вичин дес­тени галаз Кубандин са станицадиз гьахьна. Фашистри советрин аскерар гуьзетнавачир. Алиеван регьбервилик­ кваз разведчикри душмандин хейлин аскерар къирмишна, 50-дав агакьна немсер есирда кьуна. И рейд агалкьунралди кьиле тухвай Гьасрет Алиеваз Яру Гъетрен орден гана.

1943-йисан 1-ноябрдиз Днепр патал кьиле фейи женгера къалурай викIегьвиляй, четин везифаяр агалкьунралди тамамарунай Гьасрет Алиев Советрин Союздин Игит лагьай тIварцIиз ва Ленинан ордендиз лайихлу хьана. Уьлкведин ихьтин чIехи шабагьрин иеси жедалди са шумуд югъ вилик кумаз лишанчийрин 236-дивизиядин командир, полковник Фесина Гь.Алиеван шабагьриз талукь чарче (наградной лист)  икI кхьенва:

«Украинадин 3-фронтдин 46-армиядин лишанчийрин 236-дивизия­дин старший сержант, ВКП(б)-дин член Гьасрет Агъаевич Алие­ван регьбервилик кваз 1943-йисан­ 25-26-сентябр­дин йикъара 19 разведчик Днепропетровскдин област­дин Сошиновка  хуьруьн патарив­ Днепр вацIалай элячIна ва абуру­ душмандал гьужумна. Женг кьиле­ фидай вахтунда Алиева автомат ва гранатар кардик кутуна, ирид фашист тергна. Юлдашрихъ галаз ада йифди душмандин гьужумар алудна, гьар сеферда фашистриз хъсан ягъунар кьуналди, арадал къвезвай лап четин ва хаталу уламрай экъечIуналди, гъалибвал къа­­занмишна.

Алиева вичин юлдашрихъ галаз душмандивай къахкъуднавай плацдарм, адан са шумуд гьужумдизни­ килиг тавуна викIегьвилелди хвена.­ Идалди акьалтIнач, Алиев взводдин кIвенкIве аваз гьужумдиз фена ва кьун­вай майданар мадни гегьеншарна. Гьа са вахтунда ада командованиди гузвай тапшуругъарни жуьрэтлувилелди тамамарна, душмандикай метлеблу делилар чирна, агакьарна…»

ВикIегь аскер гьар са женгина тафаватлу хьун герек я. Гьасрет Алиева гьа вичиз хас тегьерда Одесса азаддай ва Ясско-Кишиневдин операцияда иштиракна.

Днепр патал кьиле фейи женгера хьайи хирери мад чпикай хабар гана. Советрин Союздин Игит чара авачиз госпиталда къаткурна. Са бубат чкадиз хтайла, «гила вуна производствода игитвилер къалура» лагьана, хиневи армиядай рахкурна.

Зегьметдив ам гьасятда эгечIнач. Ада младший лейтенантар гьазурзавай курсара кIелна ва ахпа запасдиз фена. Гьа инлай СССР-дин Игитдин ислягь зегьметдин рехъ давам хьана. 1946-йисалай Алиева партиядин Ахцегьрин райкомдин секретардин везифаяр пуд йисуз тамамарна. Хуьрериз дуьзгуьн рекьер тухуниз, муькъвер, школайрин дараматар эцигуниз, медпунктар ачухуниз ва колхозрин кIвалах хъсанаруниз кьилин фикир гана.

Гьар са кар мукьуфдивди, еридивди, чешнелудаказ авун Гьасрет Агъаевичан къилихдин кьилин шартI тир. Игитдиз къуллугъар гузвай. Чирвилер­ни герек къвезвай эхир. Гьавиляй ада алава кIелунарни авуна. Областдин партийный школа куьтягьна ва КПСС-дин Рутул райкомдин 2 лагьай секретарвиле, ахпа 1-секретарвиле кIвалахна. Адахъ галаз санал кIвалахай ва гуьгъуьнлай ДАССР-дин хуьруьн майишатдин министр хьайи Шабан Мамедова рикIел хканай: «Гьина четин­ месэлаяр пайда жезватIа, талукь къуллугъчи къаришмиш хьана кIанзаватIа, гьана Гьасрет Агъаевич жедай. Чкадал фена, ада месэладай кьил акъуддай ва герек серенжемни кьабулдай. Садни вичикай инжиклу тавуна».

1964-йисуз Алиеваз ДАССР-дин МВД-дин къурулушдиз кIвалахиз тек­лифна. Парткомдин кьиле аваз, ада министерстводин жегьил къуллугъчияр ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишуниз артух фикир гудай.

Гьасрет Агъаевич пара дугъри, на­муслу кас тир. Ам вичин агьваллу­вал хъсанарунин къайгъуда жедачир­. ЧIехи къуллугърал алаз, ада вичиз я кIвалер эцигнач, я шегьердай гегьенш секцияр къачунач. Ам хцин хизан, уьмуьр­дин юлдаш Беневша Керимовна галаз кьве кIвалин квартирада яшамиш хьана.

Дяведин хирери, зегьметри Игитди­ сагъламвал зайифарна. Ам 1981-йисуз, пудкъад йис тамам жедалди, рагьметдиз фена. КьетIен делил ам я хьи, къе, Ватандин ЧIехи дяведа гъалиб хьайидалай кьулухъ 80 йис алатайла, Игитдин хтулди — Алиев Гьасрет Алие­вича, Донбассдин хуьрер цIийи миллетбазрикай азадзавай дяведин махсус серенжемда иштиракзава. Ватан­ хвейи игит рухвайрин тIварар чи рикIе­ра эбеди я.

Нариман Ибрагьимов