Сагъламвал яргъалди  кIвалахунин “ашкъидив” вугана, хьайи агьвалатар, дуьшуьшар тупIалай ийиз, зав яргъалди секинвал гвачир. Жува-жувакди лугьузвай: “Аялар чIе­хи хьана, чпин кIвалера ава. За  жез-тежез, ял ягъ тийиз, низ кIватIзава? Невеяр зи жафайрин гъавурда гьатдани?” Суалар гзаф къа­рагъар­завай, кутугай фикир кьилиз къвезвачир. Зи рикIик гъалаба, къалабулух кутазвай суалриз “ЛГ-дин” 31-нумрада Мердали Жалилова кхьенвай “Ял ягъиз кIанзавач. Ву­чиз?” макъа­лада гъавурда акьадайвал жаваб ганва.

Авторди “ял ягъун” гафарин манадиз тарихдин, экономикадин, медицинадин, психологиядин илимрихъ ва алай вахтунин дуланажагъдихъ галаз кьадайвал баянар ганва. Публицистди макъаладин кьилин суалдиз ганвай гьахълу, туькIвей жаваб и гафарай чир жезва: “…ял ягъуниз “ваъ” лугьуниз мажбурзавай кьилин завал чи кесибвал, усалвал, зайифвал, обществодин къурулуш къайдадик квачирди хьун я”.

Гьакъикъатдани, виридаз аквазвайвал, колхозар, совхозар чукIурнава, никIера техилар цазмач, багълар кьурурнава. Заводар, фабрикаяр акъвазнава. Виликдай кардик квай цIуд агъзурралди инсанар гила бейкарриз, темпелриз элкъвенва. КIвалахдик кваз гьисабзавай муаллимарни гьам аранда, гьам дагъда мектебриз къвезвай аялар тIимил хьуникди, бегьем 18 сятни бес тежез, сварщикрин шакIуртвал авуниз мажбур жезва, кIанз-такIанз руьгьдин тIарвилер эхзава…

Ихьтин макъамда, патай къведай са манатдал вил алайла, ял ягъунин, хъуьтIуьз чи­ми уьлквейра сиягьат авунин фикирар кьилиз къвенни?!  Лугьудайвал, садакьа кIвализ кIамаз, мискIиндиз акъатдач.

Инал заз са ихьтин хьайи кар рикIел хкиз кIанзава. Дагъда, чукIурай колхоздин ичIи тевледа, пабни галаз хсуси къарамалар хуьз­вай яшлу карчидал дуьшуьш атана. КIвачиз тIарвал хьана. Чкадал тадиз агакьай багърийри кIвач къайи цяй са бубат михьна, кас духтурдин патав агакьарна.

— Я стха, дуьшуьшар гзафбурал къвезва. Бес вавай ви жендек кьванни чуьхуьз жезвачни? — кьил галтадиз-галтадиз, лагьана духтурди.

— Я чан духтур, муькуь сагъ кIвач акуртIа, вун серсер жеда. Мукъаят хьухь! — лагьана, начагъда шалвардин кек хкажна, дагъдин са къат чIулав руг ацукьнавай кIвач къалурна.

КIвачиз хасаратвал тахьанвайди чир хьайи духтурди, зарафатдин рецепт кхьена, чирхчирдин аптекадиз ракъурда.

Аптекарди чарчяй начагъдаз чирзава:

— Сад лагьайди, чарасуз бугъ авай гьа­мам­да чуьхвена кIанда. Кьвед лагьайди, къазан запун чаз авач, ам хуьряйни жагъида. Ибурни ваз кьуд жуьре михьи запунар. Куьне 180 манат гана кIанзава.

Рахшанддин гъавурда гьатай начагъди мад нехирдив хъфенач, малар кьасабханадиз вахкана.

Гьелбетда, уьмуьр санал акъвазнавач, хьайи йисар мад элкъвена хкведач.  Къазахстанда яшамиш жезвайла, 1986- йисан февралдиз заз пулсуз Ялта шегьердин санаторияда ял ягъун кьисмет хьана. Тамашуниз лайихлу тир и машгьур чкада вацI, дагъ, гьуьл, там, гарарикай хвенвай хъуьтуьл гьава, дарманрин ятар, тарихдин имаратар санал ала. Жив къвадайлани, инсанри ачух, бугъ алахьзавай, гьуьлуьн яд авай гьавизра чуьхуьзва. Ялтада А.П.Чехован кIвалериз фейи экскурсияди зи руьгьдиз мадни екез таъсирна. Инсанриз къулайвал патал ше­гьер­да авунвай харжияр лап пара я.

ТIебиатдин шартIар гекъигайтIа, Ялтадинни Дербентдин арада чIехи тафават авач. Гьукумдарри, пул квай инсанри Дербентдиз туристар, ял ягъиз мугьманар атун патал чалишмишвилер ийизва. Им шад жедай кар я. Мердали Жалилова “ЛГ-дин” 32-нумрада кхьенвайвал, “Зи Дагъустанди, чIехи Россиядин сад тир хизанда аваз, вичин гележегдихъ еримишзава. Еришар гьелелиг явашбур ятIани, чи инанмишвилер дагълар кьван гужлу, гьуьлер кьван дерин я”. ГьакI хьайила, чи умудни хушбахтлу уьмуьрдик ква.

Гьасан Гьуьсейнов, Белиж поселок