13-сентябрдиз журналистрин са десте Согратлдиз сиягьатдиз фена. И кардик кьил кутурди Дагъустандин журналистрин Союз я. Дагъустандин халкьарин садвилин йикъан сергьятра аваз тешкилай мярекатда республикадин дережада милли чIаларал акъатзавай газетринни журналрин редакцийрин векилри иштиракна.
Махачкъаладай Согратлдиз 155 километр мензил ава… Экуьнахъ сятдин 8-даз къулай микроавтобусда аваз рекьиз экъечIай чун чкадив нисинин сятдин 12-даз агакьна. Гзаф кьадар къекъуьнар авай, рагарайни тепейрай хкаж жезвай рехъ тирвиляй улакьчиди йигинвилел игьтиятвалзавай.
Хуьр къадим имаратралди, ажайиб тIебиатдалди девлетлу ва вичел вирибурун фикир желбдайди я. Хуьр хур квай чкадал ала. Тик тепейра сад-садан кIула эцигнавай кIвалерин арайра гзаф чкайра анжах даркалар я авайди. Анриз килигдайла, жув халисан дегь девирдиз акъатай хьиз жеда.
Хуьре кьуд мискIин, пуд мертебадин чIехи мектеб, гьакIни лицей кардик ква. Чун мектебдин дараматдизни фена. Директор кьиле аваз, ана мугьманар шад гьалара кьабулна. Чкадин агьалийри гьайифдивди къейдзавайвал, хуьруьн мектебда кIелзавай аялрин кьадар йисалавай-суз тIимил жезва — им тек са Согратлдин бедбахтвал туш. Дагъустандин гзаф дагълух хуьрерай хьиз, инайни жегьилар къулайвилер авай чкайриз куьч жезва.
Чкадин ктабханада авай сиришта, кIвалах тешкилнавай къайда акурла, чун иллаки гьейран хьана. Хуьре медениятдин ва рикI аладарунин кьилдин маканни кардик ква. Ктабханадиз чна чи патай алим ва шаир Азиз Мирзебегова Алкьвадар Гьасанакай кхьенвай “Зурба шаир ва маарифчи” цIийи ктабни пишкешна.
Лезги халкьдиз лагьайтIа, Согратль хуьр фадлай багъри чкадиз элкъвенва — а чилел тIвар-ван авай алим, бажарагълу шейх Ярагъ Мегьамед фаракъатнава. Журналистрин десте чIехи шейхдин сурал — зияратдални фена, дуьаяр кIелна.
Гуьгъуьнлай вири мугьманар Дагъустандин гьукуматдин сад тир тарихдинни архитектурадин музейдин Согратлдин филиалдизни фена. Музейдин виликан заведующий, тарихдин муаллим Мегьамед Ахтуханова сиягьатчийриз бязи экспонатрикай ихтилатна. Фикир желбай затIарикай сад “Беябурчивилин вагьрам” тIвар алай кIарасдин элкъвей кIута хьтинди тир. “Вилик девирра хуьруьн, хизандин ахлакьдинни эдебдин къайдаяр чIурай ксарив хуьруьн агъсакъалрин советдин къарардалди и беябурчивилин ярж вахкузвай. Тахсиркар а вагьрам кIвалин вил хкIадай чкадилай куьрсаруниз мажбур жезвай. Беябурчивилин вагьрамдикай азад хьун патал тахсиркарди жемятдиз хийирлу крар кьилиз акъудна кIанзавай”, — суьгьбетна тарихчиди.
Кьилин мярекат 1741-йисуз Дагъустандин халкьарин сад тир къуватралди персерин зулумкар Надир шагь кукIварай чкада авай мемориальный “Ватан” комплексдин (адахъ 16 метрдин кьакьанвал алай женгинин минарани гала) къвалав гвай майдандал кьиле фена. Мярекатдиз Гуниб райондин ва Согратль хуьруьн администрацийри, чкадин мектебди лап хъсандаказ гьазурвал акунвай.
Дагъустандин журналистрин Союздин председатель, авар чIалал акъатзавай “Гьакъикъат” газетдин кьилин редактор Али Камалова Дагъустандин халкьарин садвилин сувар арадал атунихъ, ам вирибуруз тебрикунихъ галаз сад хьиз, Дагъустан мидяйрикай азад авур девирдикай, Ирандин шагь кукIварунин карда Андалал дередин жемиятди кьиле тухвай женгиникайни ихтилатна.
А.Камалова Дагъустандин халкьарин милли чIалар хуьнин важиблувални къейдна. И кар, адан фикирдалди, сифте нубатда аялрин диде-бубайрилай, гьакI мектебра тарсар гузвай муаллимрилайни аслу я. Гьукуматдини и месэладиз, гьа жергедай яз милли чIаларал акъатзавай газетризни журналриз куьмек гун чарасуз я.
Мярекатдал Дагъустандин общественный палатадин векил Д. Халидов, авар чIалан муаллимрин ассоциациядин председатель Б. Муьгьидинова, Гуниб райондин ва Согратль хуьруьн администрацийрин векиларни рахана. Мектебда кIелзавай аялри Дагъустандин шаиррин шиирар кIелна, чкадин милли кьуьлердай аялрин ансамблди лезгинка кьуьл тамамарна. Мярекатдин эхирдай вири иштиракчийриз “Дагъустандин халкьарин садвал” ктабни пишкешна.
…Акур кьван аламатдин чкаяр вири рикIел хуьзни жедач. Хкведай рекье чаз Урусатда виридалайни яргъиди тир (4303 метр) Гимридин улакьрин тоннелни акуна.
Им сад лагьай ва эхиримжи сиягьат туш — Дагъустандин къадим тарих, ажайиб чкаяр авай хуьрериз сиягьат авун идалай кьулухъни давамардайвал я. Югъ кечирмишай саягъдал вири рази яз амукьна. Гьакъикъатдани, маракьлу ва къадимлу чкайриз, затIариз килигдай мумкинвал гайи сиягьат рикIел аламукьдайди хьана.
Чаз Согратлдин агьалийриз лугьуз кIанзава: халкьдин тарих, меденият, чIал мукъаятвилелди хуьх ва и ивиррин къимет квадармир. Согратль — им зурба тарих авай къадим хуьр я. И хуьруь муракаб декьикьайра вири алемдиз Дагъларин уьлкведин мягькемвал, мидаимвал ва садвал вуч ятIа къалурна!
Мурад Саид,
Куругъли Ферзалиев
