Сагъламвилин къайгъуда

Фад тир стадийра зиянлу еридин буьвелар тайинарунин кьадар, виликан йисарин делилрив гекъигайла, алай вахтунда виридалайни еке рекъемдив агакь­нава — саки 61,5 процентдив. Идакай, РФ-дин здравоохраненидин министр Миха­ил Мурашкодин гафарал асаслу яз, и ­ведомстводин телеграм-каналди раижзава.

Вад ва гзаф йисара диспансердин гуьзчивилик квай начагъбурун кьадар 0,5 процентдин артух хьанва. Адан гафаралди, зиянлу буьвелрикди начагъ инсанар са йисан къене кечмиш хьунин кьадарни 22 процентдин тIимил хьанва, имни тарихдин лап гъвечIи рекъем я.

Гьа са вахтунда Мурашкоди къейдзавайвал, онкологиядин начагъвилерин ГББ (глобальное бремя болезней) артух жезва. ИкI, ада раижзавайвал, 2024-йисуз Россиядин Федерацияда зиянлу буьвелар арадал атанвай 715 агъзур дуьшьуш винел акъуднава, санлай къачурла, онкологрин диспансердин гуьзчивилик 4,4 миллиондилай гзаф агьалияр ква. Онконачагъвилерихъ галаз женг тухунин рекье гьалтзавай месэлаяр гьялун патал профилактикадин, диагностикадин ва са­гъар­ хъувунин серенжемар кьиле тухунин инновационный жуьреяр кардик кутун ва абур вилик тухун чарасуз кар я.

Алай вахтунда акьалтIарнавай «Здравоохранение» милли проект уьмуьрдиз кечирмишай девирда ихьтин серенжемар кьиле тухванва:

— онкологиядин профилдин алай девирдин жуьредин 18 объект эцигнава ва цIийи къайдайралди туьхкIуьрнава;

— регионра онкологиядин амбулаторный куьмек гудай саки 590 центр тешкилнава;

— 290 медтешкилатдин материаль­но-технический база цIийи хъувунва, 16,5 агъзур цIийи тадарак кардик ку­тунва.

Хабар гузвайвал, и кIвалахдик гьакIни, гила «Давамлу ва активный уьмуьр»  цIийи милли проектдин сергьятра аваз, цIийи гьерекат акатнава.

Пландик кутунвайвал, региональный медицинадин 107 тешкилатди цIийи радиологический тадаракар къачуда. Адан гафаралди, и делилди уьлкведин вири регионра радионуклидный жуьрейрин ахтармишунар ва сагъар хъувунин серенжемар гъил агакьдайбур хьайила, хъсанардай еке мумкинвал гуда.

Онкологиядин начагъвилерихъ галаз женг тухунин рекье агалкьун хьунин кар алай шартI сагъар хъувунин процесс ара датIана кьилиз акъудун таъминарун ва, диспансерда килигунин сергьятра аваз, начагъ касдин гьалдал гуьзчивал тухун я.

РикIел хкин, виликдай РФ-дин здравоохраненидин министерстводин те­лег­рам-каналди раиж авурвал, Михаил Мурашкодин гафаралди, онкологиядин начагъвилер сагъар хъувунин серенжемриз пулдин такьатар гун, 2024-йисав гекъигайла, саки 15 процентдин артухарнава.

2019-йисалай 2024-йисалди «онкология» профилдай медицинадин куьмекдин гьакъи гун патал гьар йисуз 300 миллиард манатдилай виниз пулдин такьатар рекье тунва. 2025-йисуз лагьайтIа, саки 390 миллиард манат фикирда кьунва (им, винидихъ къейднавайвал, 2024-йисан ре­къемдив гекъигайла, саки 15 процентдин гзаф я). И серенжемар милли проектдин сергьятра аваз кьилиз акъуднава.

М. Мурашкоди къейдзавайвал, эхиримжи 6 йисан къене яшайишдин рекьяй тайин федеральный кьезилвилерин сергьятра аваз, 165 миллиард манатдилай гзаф къиметдин 13 миллиондилай артух рецептар кхьенва. Региональный яшайиш­дин рекьяй тайин кьезилвилерин сергьятра аваз лагьайтIа, 200 миллиард манатдин къиметдин 14 миллиондилай гзаф рецептар ганва.

Уьлквейрин арада

Агроэксперт сайтди раижзавай къейдералди, федеральный «Агроэкспорт» центрадин материалра гъизвай делилрал­ асаслу яз, 2024-йисуз Россия Индиядиз­ АПК-дин суьрсет экспорт ийизвай кIвен­кIвечи вад уьлкведин сиягьда гьатна­ва, аниз 2,6 миллиард манатдин къимет авай метягьар ракъуруналди.

Санлай къачурла, 2024-йисуз Индия­ди импорт авунвай АПК-дин суьрсет­дин кьадар рекорддин 36,1 миллиард доллардикай ибарат хьанва. 2023-йисав гекъи­гайла, им 13,7 процентдин гзаф я. Раижзавай къейдерай гъавурда акьазвай­вал, Индияди къецепатан уьлквейрай гъанвай­ агропромышленный комплекс­дин­ метягь­рин умуми кьадардикай виридалайни чIе­хи пай пальмадин гъеридал ацалтзава.

Хуьруьн майишатдин продукциядал­, хам-малдал ва суьрсетдал гьалтайла, Россиядинни Индиядин арада алишверишдин кьадар 2024-йисуз 64,2 процентдин артух хьанва ва ам рекорддин 3,5 миллиард доллардив агакьнава.

Гьа са вахтунда хабар гузвайвал, Индияди 2024-йисуз Россиядин базардал 805,2 миллион доллардин къиметдин 428,6 агъзур тонн хуьруьн майишатдин метягьар гъанва. Им уьлкведин АПК-дин суьрсет экспорт авунин кьадардин умуми гьисабдикай 1,6 процентдиз барабар я. Къиметрин къурулушдалди кьуртIа, Индиядай Россиядиз экспорт авунвай метягьрин 9,4 процент чайдал ацалтнава.

Индияди лагьайтIа, Россиядай 2024-йисуз 2,6 миллиард доллардин къиметдин 3,2 миллион тонн АПК-дин суьрсет импорт авунва. Къейдзавайвал, йисан­ нетижайралди, Индияди къецепатан базаррай маса къачунвай АПК-дин суьрсетдин умуми кьадардин 7,3 процент Россиядал ацалтнава. Россиядай Индия­диз экспорт авунвай кьилин метягьар ибур я: ракъинин цуькведин чIем (71,5%), нахутIар (16,0%) ва соядин (пахлайрин жинсиникай са набатат) чIем (10,2%).

Санлай къачурла, Индия дуьньяда­ ви­ридалайни гзаф техил гьасилзавай­ уьл­квейрикай сад я. Къуьл ва прунз кIватI хъувунал гьалтайла, ам дуьньядин­ кIвен­кIвечи пуд уьлкведин сиягьда гьатзава­. Индия сорго гьасилунал гьалтайлани, дуьньядин кIвенкIвечи цIуд уьлкведик акатзава. Амма къейдзавайвал, Индияди­ гьасилзавай вири техил, тек са дуьгуь квачиз уьлкведин къенепата ишлемишзава. Раижзавайвал, дуьньяда экспорт ийиз­вай дуьгуьдин кьадардикай юкьван гьисабдалди 25-далай 40 процентдал кьван Индиядай къвезва.

РикIел хкин, виликдай РФ-дин хуьруьн майишатдин министерстводин телеграм-каналди Россияди Пакистандихъ галаз АПК-дин хиле алакъаяр мягькемарзавайдакай хабар ганай.

2 лагьай чкадал

«АВТОСТАТ» агентстводин экспертри, Just Auto порталди чапнавай GlobalData компаниядин талукь делилрихъ галаз таниш хьайидалай кьулухъ тайинарайвал, Россиядин автомобилрин базар Европадин кIвенкIвечивиле кьвед лагьай чкадал хкаж хьанва. Идакай «АВТОСТАТ» агентстводин сайтда раижзава.

Чешмеди гьа са вахтунда къейдзавайвал, Россиядин автобазарди алай йисуз галаз-галаз кьве вацра рекорддин рекъе­мар къалурзава. Эгер июндин нетижайралди ам Европада ругуд лагьай чкадал алайтIа, июлдин вацра кIвенкIвечи пудан сиягьда гьатна, августдин вацра гьатта кьвед лагьай чкадал акъатна. ИкI, «АВТОСТАТ» агентстводин делилралди, РФ-да гатун эхиримжи вацра цIийи кьезил 122 235 машин маса ганва. Къейдзавайвал, йис идалай виликан рекъемдив гекъигайла, им 17,6 процентдин тIимил я.

Гьазурайди — Муса  Агьмедов