Саки 20 млрд манат

Федеральный бюджетдай 2025-йисуз федеральный медицинадин чпи гьа са вахтунда практикадин ва ахтармишунрин кIвалах кьиле тухузвай идараяр тамамдиз тадаракламишун патал саки 20 миллиард манат ракъурда. Идан гьакъиндай буйругъдал вице-премьер Михаил Мишустина къул чIу­гунва, хабар гузва РФ-дин кабминдин сайтда.

Чешмеди къедзавайвал, чара авунвай пулдин такьатрин куьмекдалди медицинадин 87 идара девирдин истемишунрив кьадайвал тамамдиз тадарак­ламишунин серенжемар кьиле тухуда. Раижзавай къейдерай гъавурда акьазвайвал, чпикай ихтилат физвай такьатар диагностикадин ва сагъар хъийидай серенжемар кьиле тухудай медицинадин цIийи технологияр ишлемишун патал герекбур я.

Хабар гузвайвал, пулдин такьатар чара ийидай медицинадин идарайрик ибурни акатзава: Россиядин хирургиядин Петровскийдин тIварунихъ галай илимдин центр, Рогачеван тIварунихъ галай аялрин гематологиядин Милли ахтармишунрин центр, Вишневскийдин тIварунихъ галай хирургиядин центр. И идарайра, агьалияр государстводин­ гьисабдай кьабулунилай гъейри, илимдин ахармишунарни кьиле тухузва, идалди онкологиядихъ, шекердин диабетдихъ, рикIинни дамаррин ва маса­ начагъвилерихъ галаз женг тухунин кардиз кьетIидаказ таъсирда. ГьакIни раижзавайвал, винидихъ тIварар кьунвай медицинадин идарайрин пешекарри диагностикадин кар тамамди хьун, тади гьалда агакьардай медицинадин куьмек хъсанарун патал ва сагъламвал хуьнин рекье маса гзаф кIвалахар ийизва.

Акъваз хьунар авачиз

Вице-премьер Дмитрий Патрушева хабар гайивал, РФ-да алай йисуз техил кIватI хъувунин кьадар 135 миллион тонндал кьван артух хьун мумкин я, кхьизва «Интерфакс» изданиди (шаз саки 130 млн. тонн кIватI хъувунай).

Д. Патрушеван гафаралди, саки 20 миилион гектарда зулун тумар цанва, абурукай 93 процент нормадив кьадай гьалда амукьнава. Алатай йисандав гекъигайла, им виниз тир рекъем я. Къейдзавайвал, гатфарин чуьлдин кIвалахрив, юкьван гьисабдалди тир яргъал йисарин муддат фикирда ­кьурла, са гьафтедин фад эгечIнава. Алай вахтунда гатфарин тумар умуми гьисабдикай 93 процент мулкара ­цанва. Им тахминан 52 миллион гектар я.

Дмитрий Патрушева къейдзавайвал, виликамаз кьунвай гьисабралди тестикьарнавай къурулушдал асаслу яз, алай йисуз техилдин, гъеридин, шекердин чугъундуррин тумар цадай мулкарин кьадар артух хьун лазим я. Кьилди къачуртIа, салан майваяр ва кар­туфар цадай мулкарин кьадар гзаф жеда.

Чкадин селекция вилик тухуникай ва чкадин тумар ишлемишун гьевесламишуникай гаф кватайла, Патрушева къейдзавайвал, абуралди жува-жув таъминарунин дережа виле акьадайвал виниз акъатнава. Адан гафаралди, иллаки ракъинин цуькверин ва шекердин чугъундуррин жигьетдай кьадар артух хьанва.

РФ-да бегьер кIватI хъувунив эгечI­зава. Гьаваяр хъсан хьайитIа, мукьвара Кьиблепатан ва Кеферпатан Кавказдин регионрани кардив гатIунда, эвелни-эвел — Дагъустанда, Краснодар­дин, Ставрополдин крайра. Къейдзавайвал, Астрахандин областда, Ка­бар­дино-Балкарияда ва Кубанда картуфар ва салан майваяр кIватI хъувунив гатIунзава.

Духтурди инкарзава

Фтизиопульмонологиядин ва инфекциядин начагъвилерин Милли медицинадин ахтармишунрин центрадин (НМИЦ фтизиопульмонологии и инфекционных заболеваний) къуллугъчи Евгений Попован гафаралди, пIапIрус чIугуни инсан секинар ваъ, акси яз, адан гьал авайдалайни писарзава. Идакай РФ-дин здравоохраненидин ми­­нистерстводин телеграм-каналди ра­­ижзава.

Экспертди къейдзавайвал, гуж акьалт­навай, четин (напряженный) вах­тунда секин хьун патал пIапIрус чIугун — ибур къалиянчийрин арада машгьур «адетдин» гафар я. Гьакъикъатда ла­гьайтIа, тенбекди стрессдин месэла гьял­завайди туш, акси яз, ам генани пис гьалда твазва.

Эвелдай никотин жи­геррай меф­тIедив агакьзава ва дофамин (адаз «бахтунин ва лезет къачунин гормон» лугьузва) гадаруниз багьна жезва — и карди са легьзеда лезет гьисс авунал гъизва.

Ахпа ихьтин гьалар кьиле физва:

— цIуд декьикьадилай дофаминдин дережа садлагьана аватзава — рикIик къалабулух акатун ва хъел атун арадал къвезва. МефтIеди цIийи доза истемишзава;

— са сятдилай беденди никотиндиз, токсиндиз хьиз «жаваб гузва» — кортизолдин (стрессдин гормон) 15-20 процентдин хкаж жезва.

И делилар фикирда кьурла, малум жезвайвал, пIапIрусди стресс алуд­завайди туш, анжах тайин вахтундалди ам, «маса чин гьалчна», далдаламишзава, аслувиле тун арадал гъуналди.

Идалайни алава яз, никотинди ихьтин нетижайрал гъизва:

— рикIик къалабулух акатун ар­тухарзава (пIапIрус чIугвазвайбу­рун ри­кIик къалабулух акатунин гьала­рин­­­ дережа, ам чIугван тийизвай­бурув ­ге­къигайла) 70 процентдин гзаф я;

— ахвар чIурзава (пIапIрус чIугваз­вай­бурун ахвар мукьвал-мукьвал квахьда — йифиз ахварикай кватунин мумкин тир хаталувал 4 сеферда гзаф я, пIапIрус чIугван тийизвайбурухъ галаз гекъигайла);

— зигьиндихъ галаз алакъалу гьалар писарзава (никотинди мефтIедиз иви финин кIвалах агъузарзава).

Экспертдин гафарин гъавурда акьазвайвал, гьакъикъи кьезилвал (бе­денди хъсандиз гьиссун) пIапIрус чIу­гуникай тамамдиз кьил къакъудайдалай кьулухъ ахпа жеда.

ИкI, гьеле пуд гьафтедилай стрессдин дережа агъуз аватда, ивидин гьерекат хъсан, ахвар деринди жеда. И карди жува-жув ял янвайди хьиз гьисс авуниз куьмекда.

Гьазурайди — Муса  Агьмедов