Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024­-­йисан 2-9, 14-15, 19-20, 22-33, 35-40, 47,48-нумрайра, 2025-йисан  2,7, 13-15, 17-19, 21-22-нум­райра)

ГъвечIи лишан №123

Аллагьдин Къадагъа алай КIвалел ­(Кябедал) гьаж авун акъваз хьун

(…) Абу Саид аль-Худрий асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) хабар ганвайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Ажижаль-Мажиж экъечIайдалай кьу­лухъ­ни, дугъриданни, и КIвалел гьаж­ни умра ийида»1.

«КIвалел гьаж авун акъваз тавунмаз, Къияматдин югъ алукьдач» гафарихъ ихьтин метлеб хьун мумкин я: Аллагьдин Къадагъа алай кIвалел гьаж авун, дявеяр ва я маса вакъиаяр себеб яз, вахтуналди акъваз хьун мумкин я, амма гуьгъуьнлай и гьерекат элкъвена кардик акат хъийида.

Ва я: бязи халкьариз гьаждал фин къадагъа авун лишанламишунни мумкин я. Аллагьдиз хъсандиз чида!

ГъвечIи лишан №124

Арабрин бязи къебилаяр бутриз ибадат ийиз эгечI хъувун

Аравия (Арабистан) ширкда ва бутриз ибадатар ийиз авай, амма Аллагьди Вичин Пайгъамбар (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) мягькемарна ва Вичин кьушундалди адаз куьмек гана, та ада бутар чукIурна ва «тавгьид» [садилагьивал] тестикьарна ва ибадат анжах Сад тир Аллагьдиз ийидайвал авуна.

Амма Къияматдин югъ мукьва ва инсанар диндивайни диндин чирвилеривай яргъа хьуникди арабрин са десте элкъвена бут­риз икрам ийиз эгечI хъийида ва и ва­къиа Къияматдин йикъан лишанрикай сад я.

Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Давс къебиладай тир дишегьлий­рин къалчахар сад-садахъ галукь (акьун) тавунмаз — Зуль-Халасагь бутдихъ­ эл­къвез (икрамиз) — Къияматдин югъ алукьдач»2.

Зуль-Халаса (Ислам къведалди) авамвилин Давс къебилади ибадатзавай бут тир.

Гьадисда къейднавайвал, абуру мад, Зуль-Халасадал элкъвез, (адал) тIаваф ийиз­, кафирвал хъувуна, бутриз ибадат хъийида.

Давс къебила Аравиядин кьиблепатанни­ рагъакIидай пата авай вилаятда яшамиш жезва.

ГъвечIи лишан №125

Къурейш къебила фана (пуч) хьун

Къурейш арабрин къебилайрикай сад я. Къурейшитар Фигьр ибн Малик ибн ан-Надр ибн Кинанадин несилрикай я. Къурейш — тIвар (лакIаб) я адан рухвайриз (несилриз) ганвай — «такъаруш» (алишвериш) гафунай къачунвай, вучиз лагьайтIа, абур алишверишчияр, алверчияр тир.

Къурейш къебила са шумуд тухумдикай ибарат я: адак аль-Гьарис ибн Фигьран неси­лар, Жузаймадин несилар, Гьаъизадин неси­лар, Луъай ибн Гъалибан несилар, Амир ибн Луъайан несилар, Адий ибн Каъб ибн Луъ­ай­ан несилар, Махзуман несилар, Тамим ибн Муррагьан несилар, Зугьра ибн Киляба­н несилар, Асад ибн Абдулуззадин несилар, Абдуддаран несилар, Навфалан несилар, Аб­дул­мутIтIалибан несилар, Умаййадин несилар, Гьашиман несилар ва масабур акатзава.

Ахпа а къурейшвияр пай хьана Ислам атайдалай кьулухъ гзаф сихилриз: бакривияр, умарвияр, усманвияр, аливияр ва масабур.

Эвел кьиляй абур Аравиядин полуост­ровдал яшамиш жезвай, амма гуьгъуьн­лай пай хьунин нетижада къурейшвийрин сихилар маса уьлквейризни чкIана.

Дугъриданни, Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) чаз хабар ганва — абурун кьадар тIимил жеда къвердавай, гьатта а къебила михьиз телеф (пуч) жеда ва я а гьалдиз лап мукьвал жеда.

Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Инсанрин къебилайрикай виридалайни фад фана (телеф) жедайди къурейш къебила я. Мукьвал жеда а вахт, виче дишегьли кIвачин къапунин (адан гелерин) патавай фидай ва лугьуда ада: «им къурейшвийрин кIвачин къаб я»3.

И лишан Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) и гафарини тестикьарзава:

«Я Аиша, зи уьмметдай виридалайни фад зав ви халкь ахгакьда»4.

ГъвечIи лишан №126

Гьабашадай (Эфиопиядай) тир итимдин гъилералди Кябе чукIурун

Къияматдин югъ мукьва хьунин лишанрикай сад мусурманрин кьибле — гьуьрметлу (багьа) Кябе эхиримжи заманайра Гьабашадай тир чIулав хамунин, вичиз­ «зу-су­вайкъатайни» лугьудай итимдин гъилералди чукIурун я. Адаз ахьтин тIвар ганва­ адан кIвачин зангар гъвечIи ва лап шуь­кIуь­виляй. Ада ам, са-са къван алудиз, гадариз, чукIурда ва Кябе вичин «кисвадикай» (чIулав пердедикай) чуплах ийида ва адан безекар (къизилар) чуьнуьхда.

Абдулла ибн Амр ибн аль-Гьас асгьабди агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Тур (куьне) Гьабаша (Эфиопия) ада куьн тунвай кьван вядеда. Гьакъикъат­да, Кябедин хазина Гьабашадай тир «зу-сувайкъатайни» (гъвечIи зангарин) итимди акъудда»5.

Маса риваятда лагьанва:

«Кябе Эфиопиядай тир гъвечIи зангар квай итимди харапI ийида»6.

Абдулла ибн Аббас асгьабди (къуй абурулай кьведалайни Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Заз гуя чIулав, патахъ кIвачер квай итимди Кябедин са-са къван чу­кIур­за­вай­вал аквазва»7.

Абдулла ибн Амр асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«ХарапI ийида Кябе «зу-сувайкъатай­ни» (гъвечIи зангарин) итимди Гьабашадай тир ва ада адан [Кябедин] безе­кар (къизилар) къакъудда, ам [Кябе] адан «кисвадикай» (чIулав пердедикай) чуплах ийида. Ва зун гуя килигзава адаз — чIар фейи кьецIил кьил авай, патахъ (какур) суставар (артрит) авай ада ам [Кябе] ягъиз, кукIварда — вичин перцелди (лопаткадалди) ва я кацадалди»8.

__________________

1 Аль-Бухарийди гъана.

2 Гьадис аль-Бухарийди ва Муслима гъана.

3 Гьадис Агьмада ва Абу Яъляди гъана.

4 Килиг: 82-нумрадин гъвечIи лишан.

5 Гьадис Абу Дауда гъана ва аль-Альбаниди «ас-Сахих»-да ам хъсанди я лагьана, №772.

6 Гьадис аль-Бухарийди ва Муслима гъана.

7 Гьадис аль-Бухарийди гъана.

8 Гьадис Агьмада гъана.

(КьатI ама. Мугьаммад ибн Абдуррагьман ­аль-Арифидин ктабдай).

Гьазурайди — диндин алим

Ямин  Мегьамедов