КIвалахдай ксар бес жезвач

Россиядин хуьруьн майишатдин ми­нистрдин сад лагьай заместитель О.Лута мукьвара Новосибирск шегьерда аграрий­рин месэлайриз талукь яз кьиле фейи мярекатда къейд авурвал, алай вахтунда уьл­кведин агропромышленностдин хиле кIва­лахдай 200 агъзурдалай виниз ксар бес жезвач. Идакай «Российская газета»­ изданиди кхьизва. Чиновникдин фикирдалди, ихьтин гьалар арадал атунин кар алай себеб мажибрин кьадар агъузди хьун я.

Къейдзавайвал, АПК-дин са бязи хилера гьатта 30-далай 50 процентдив кьван агакьна кIвалахдай пешекарар бес жезвач. И месэладин гьакъиндай ахтармишунар кьиле тухвай изданидин мухбирарни гьа ихьтин фикирдал атанва.

Чешмедин малуматралди, мисал яз, Ростовдин областда алай йисан эвел кьилелай инихъ и хиле кIвалахдай азад чкайрин кьадар 4 сеферда артух хьанва. Алай вахтунда кIвалах жагъурдай махсус сервисда 40 агъзурдав агакьна малуматар ганва. Арадал атанвай месэла гьялун патал гьатта мажибар хкажунини таъсирзавач, регионда теклифзавай гьакъидин кьадар винидихъ къалурнавай муддатда, юкьван гьисабдалди, 75 процентдин артух хьанва. Карханаяр гьатта тежриба ва вердишвилер авачир пешекарар кьабулизни гьазур я, 70 агъзурдаз барабар тир мажибарни теклифзава.

Бязи аналитикри къейдзавайвал, ихьтин мажибар санлай къачурла АПК-дин вири хиле теклифзавач. Абурун гафарал­ди, бегьер кIватI хъийидай вахтунда зегьметдай еке гьакъияр гайитIани, амай вахтунда мажибар чIехибур туш. Кьилди­ къа­чуртIа, мисал яз, шоферриз хсуси кIва­лахрал машгъул хьун менфятлу жезва.

Алтайдин крайдин лежберрин тешкилатрин Союздин председатель Александр Балакован гафаралди, пешекарри АПК-дин хиле кIвалахуниз итиж тавунин себеб тек са мажибрихъ галаз алакъа­лу туш, абуру чпиз зегьмет чIугун тек­лиф­завай чкада гьихьтин яшайишдин шар­тIар аватIа, гьамни гьисаба кьазва. Агьалияр и хилел желб хьуникай къерехзавай делилар мадни ава, абурукай винидихъ тIвар кьур изданиди галай-галайвал къейднава.

Зегьметдин базардин аналитикри хиве кьазвайвал, хуьруьн чкайра и хилез­ 100 процентдив агакьна кIвалахдай ксар желб авун, лап вири къуватар эци­гайтIани, кьилиз акъудиз алакьдач. Алай вахтунда манат зайиф хьунихъ галаз ала­къалу яз, къецепатан уьлквейрай кIва­лахиз атай ксар элкъвена чпин ватанриз хъфинин кардини ва Россиядин умуми демография авай гьаларини и месэладиз таъсир тавуна тазвач. Абурун гафаралди, алай вахтунда кIвалахдай ксар кьадардилай артухни алаз бес жезвай яшайишдин са хелни авач. Гьаниз килигна, амукьзавайди мажибар артухариз ва гьевес хкаждай пишкешар (бонусар) гуз, пешекарар кIвалахдал желб авун я.

Вертолёт хьиз хкаж жедайвал

Новосибирскдин гьукуматдин технический университетдин аспирант Александр Болдонова кьезил мотордин самолетриз цавуз тикдаказ хкаж жедай мумкинвал гудай махсус тадарак арадал гъанва. Идакай ТАСС-ди хабар гузва.

Къейдзавайвал, аспирантди туькIуьр­навай и техникадин куьмекдалди самолетди цавуз экъечIунин кар вертолётди хьиз кьилиз акъудда, яни алай чкадилай садлагьана тикдиз хкаж жеда. Гьа и тегьерда, яни тикдаказ, цавай чилелни эхвичIда.

И цIийивилин артуханвал вуч я ла­гьай­тIа, вертолетдин къайдада хкаж жез ва ацукьдай къурулушди кьезил самолет­риз сергьятар гъвечIи тир чкайрал, яни са артухан ачух майдан авачир мулкунал, эвичIдай ва хкаж хъжедай мумкинвал гуда. Гьа са вахтунда и карди медицинадин къуллугъчийриз, къутармишдайбуруз…  че­­тиндаказ агакьдай чкайриз финин кар регьятарда.

А.Болдонован гафаралди, алай вахтунда къурулушдин 3D-модель арадал гъанва, виликамаз акъуднавай гьахъ-гьи­сабар кьунва ва грант къачун патал арзани вуганва.

Зиянар хьуникай хуьн патал

Уьлкведин Гьукуматди регионри чкайрал яд акьалтуникай ва селлерикай хуьниз талукь серенжемар кьиле тухун патал пулдин такьатар чара ийида. И макьсадриз санлай къачурла 400 миллион манат чара ийида. Идакай, махсус чешмедал асаслу яз, «Российская газета» изданиди хабар гузва.

Чешмеди кхьизвайвал, Россиядин са шумуд субъектда авай гидротехничес­кий тадаракар цIийи кьилелай туькIуьр хъийи­да. И серенжемар кьиле тухудай­ регионрин жергедай яз Карачаево-Черке­сия, Кабардино-Балкария, Мордовия, Да­гъустан республикайрин, Москвадин областдин, Забайкальедин крайдин ва маса регионрин тIварар кьазва. Анра талукь тир мярекатар тухуникди кIвалер, рекьер, карханаяр ва инфраструктурадин объектар яд акьалтуникай хуьн лазим я.

ГьакIни къейдзавайвал, пулдин такьатрин са паюнихъ уьлкведин маса регионрани, мисал яз, Чечняда, Кабардино-Балкарияда, Смоленскдин областда и жи­гьетдай жуьреба-жуьре серенжемар кьиле тухуда.

Алава пул чара авунва

Аялриз сад тир пособияр гун патал Гьукуматдин игьтиятдин фондунай алава яз 89,5 миллиард манат рекье твада. Идакай «Российская газета» изданиди кхьизва.

Къейдзавайвал, алава такьатар чара­ авунин лазимвал пособияр къачузвай ксарин кьадар артух хьунихъ галаз ала­къа­лу я. ИкI, и серенжемдин сергьятра аваз 10 миллиондилай гзаф аялар куьмекдин такьатралди таъминарда.

Чешмедин малуматралди, 2024-йисуз сад тир пособия гун патал федеральный бюджетдин проектда 1,3 триллион манат пул гьисабдиз къачунва.

Гьа са вахтунда, РФ-дин зегьметдин ва яшайишдин рекьяй хуьдай министрдин заместитель Андрей Пудова къейдзавайвал, алай вахтунда уьлкведа, санлай къачурла, 17 йисал къведалди яшара авай аялар чIехи жезвай 13 миллион хизандив гьукуматдин патай куьмек агакьзава.

1,3 сеферда артух жедайвал

Зегьметдин гьакъидин агъа кIанин кьадар (МРОТ) 2030-йисалди зегьметдиз къабил агьалидиз яшамиш хьун патал чарасуз герек тир такьатрин агъа кIанин кьадардилай (прожиточный минимум) 1,3 сеферда артух хьун лазим я. Идакай, зегьметдин ва яшайишдин рекьяй хуьдай министр Антон Котякован гафарал асаслу яз, «Российская газета» изданиди хабар гузва.

Чиновникди гъавурда турвал, ведом­стводи вичин вилик гьа ихьтин макьсад­ эцигнава. Адан гафаралди, къведай­ йисуз МРОТ-дин кьадар 18,5 процентдин (19242 манатдал кьван) хкажун и рекье къачузвай камарикай сад я.

Гьазурайди – Муса  Агьмедов