2018-йисуз Россиядин эцигунрин хиле 2004-йисалай инихъ алатнавай девирда вири­далайни  важиблуди тир  реформа башламиш хьана — 2019-йисан 1-июлдилай  яшайишдин кIвалер эцигзавай карханаяр эскроу-счетрин куьмекдалди  “долевой” жуьредин эцигунрилай  проектриз финансар чара ийидай къайдадал элячIнава.

МасакIа лагьайтIа, закондин истемишуналди, 2019-йисан 1-июлдилай башламишна,  цIийиз эцигзавай яшайишдин кIвалерай  квартира къачун патал пул гъиляй-гъилиз эцигунардай карханадив мад вугуз жедач — гила  а такьатар банкара авай эскроу-счетра кIватIда.

Эскроу-счет — им банкда ачухзавай  махсус счет я. Ада кIвал эцигзавай вахтунда  агьалийри (дольщикри) гузвай пулдин такьа­тар хуьзва. Гьахъ-гьисабрин цIийи къайда а жуьреда туькIуьрнава хьи, махсус счетра хуьзвай и пул эцигунардай карханадивай ан­жах объект ишлемишиз вахкайдалай кьулухъ иш­лемишиз жеда. Яни цIийи къайдади эцигна куьтягь тавунвай яшайишдин кIвале­рай квартираяр къачузвай ксариз, эгер карханади а кIвалер эцигна куьтягь тавуртIа, до­левой къа­й­дада иштиракунин икьрар кьатI­дай ихтияр ва жуван пулдин такьатар закондин бинедаллаз тамамдаказ вахчунин за­мин­вал гузва. Реформадин асул макьсад, пе­шекарри гъавурда твазвайвал, “алцурарнавай дольщикар” тежедайвал, яни эцигунардайдаз тамамдаказ квартирадин гьакъи гана, я пулдикай, я кIваликай тахьана амукь тийидайвал авун я.

Россияда  махсус гьахъ-гьисабрин система  гьеле 2014-йисалай  кардик ква, амма и рекье сад лагьай  савда Сбербанкди  2018-йисан апрелдин вацра кьилиз акъудна.

Къанундин истемишунар 1-июлдилай къу­ватда гьатнавайди фикирда кьуна, яша­йишдин кIвалер эцигунин хиле гьихьтин дегишвилер жеда, квартира маса къачунин къайда гьихьтинди хьанва ва цIийивилерихъ галаз алакъалу яз кIвалерин къиметар гьикI дегиш жеда? — и ва са жерге маса суалриз  “Сбербанк” ПАО-дин Дагъустандин отделенидин  идара ийизвай къуллугъчи  Дмитрий Артемьева республикадин  журналистрихъ  галаз хьайи гуьруьшдал жавабар гана.

Ада гьисабзавайвал, эскроу-счетрихъ галаз кIвалахуни, са патахъай, кIвалер маса къачузвай агьалийрин итижар хуьзва, муькуь патахъай, эцигунардай карханайриз дурумлудаказ финансар къведай чешме хьун заминламишзава. Д.Артемьева хабар гайивал, алай вахтунда Махачкъала ва Каспийск шегьерра гьардай са компанияди Сбербанкдихъ галаз цIийи жуьреда кIвалахунин  икьрарар кутIуннава.  2020-йисан юкьваралди  ихьтин компанийрин кьадар 5-дав агакьун  гуьзлемишзава.

• ЦIийи жуьреда кIвалахунин къайда гьихьтинди я?

— ЦIийиз эцигзавай кIваляй квартира маса къачудайла, адет яз, муьш­териди  эцигунарзавай компаниядихъ галаз талукь тир икьрар (ДДУ) кутIунза­ва ва сифтегьан пай  такьа­тар  гузва. Гила, яни цIийи къайда къуватда гьатайла, и икьрар пуд терефдинди жезва — ада эскроу-агентдини  (банк) иштиракзава ва  муьштериди гузвай пул  эцигунарзавай карханадив ваъ, банкунив вугузва, яни икьрарда иштиракзавай банкда ачухнавай махсус счетда эцигзава. И пул ина эцигунрин кIва­лахар тамамдаказ куьтягьдалди амукьзава — я муьштеридиз вичиз, я эцигунарзавай компаниядиз ам къачудай ихтияр авач. Эгер кIвал тайинар­навай вах­тунда ишлемишиз вахкуз алакь­наватIа ва, гьич та­хьайтIа, са квар­тира хьайитIани хсусиятда регистрация авунватIа, счетда авай пул эцигунардай компаниядиз чара ийиз­ва. Эгер адавай вичин хиве авай мажбурнамаяр кьилиз акъу­диз хьа­начтIа ва  квартира муьштеридив вахкана кIанзавай йикъалай 2 вацралай гзаф вахт алатнаватIа (банкрот хьана, эцигунрин кIва­ла­хар вахтуналди акъвазарна), банкуни счетда авай пул муьштеридив вахкузва.

Бязи вахтара ДДУ регистрация авурдалай ва пулни гайидалай  кьулухъ муьштериди квартирадикай отказ ийизвай ва пул вахкун­ истемишзавай дуьшуьшар жеда. И чIа­вуз законди тайинарнавай къайдада икьрар чIурда ва эскроу-счетда авай пул, сифтегьан­ взнос галачиз, банкди вахчуда. Сифтегьан взнос муьштеридив вахкуда. Эгер эскроу-агент тир банкунивай лицензия вахчуртIа,  эци­гунардай карханади ва муьштериди ла­зим­ ихтиярар ганвай маса банкдихъ галаз икьрар кутIунда. Малум хьайивал, госу­дар­ст­води и тереф­дихъайни агьалийрин хатасузвиликай фи­кирнава — эскроу-счетра авай абурун пул, 10 мил­лион манатдив агакьна, страхованидин Агент­­стводи заминламиш­нава­.

• Эскроу-счетрин куьмекдалди кIва­лер къачузвай ксар гьихьтин хаталувилик акатзава?

— Асул хаталувал 10 миллион манатдилай багьа квартирадин эскроу-счет ачухнавай банкдивай лицензия вахчунихъ галаз алакъалу я. ГьикI лагьайтIа, са ДДУ патал ачухзавайди са счет я. Амма, эгер  са касди 2-3 квартира маса къачунватIа ва абурун къимет 10 миллиондилай виниз ятIа,  кьвед лагьай квартира маса мукьва-кьилидин кIва­чихъ кхьейтIа ва я маса банкда мад са счет ачухайтIа жеда.

• Дегишвилери эцигунардай карханайриз гьикI таъсирда?

— Эцигунардайбурувай ийизвай истемишунар гьеле 2018-йисуз кIеви хьана. Эцигунрин кIвалахар гъиле кьадай ихтияр къачун па­тал эцигунардай компанияди агъадихъ галай шартIариз жаваб гана кIанда:

—            карханадин банкда авай счетда пландик квай кIвалин къиметдин 15 про­центдилай­ тIимил тушиз хсуси такьатар хьун лазим я;

—            карханадихъ гзаф квартирайрикай ибарат кIвалер эцигунин карда тежриба 3 йисалай тIимил тушиз,  ишлемишиз вахканвай объектрин майдан 10 агъзур квадратный метрдилай тIимил тушиз хьун лазим я;

—            адахъ кредитрай буржар хьана кIандач.

Истемишунар кIеви хьунихъ галаз ала­къа­лу яз, гуьзлемишзавайвал, эцигунрин базарда кIвалахзавай компанийрин, талукь яз, эцигзавай кIвалерин кьадарни хейлин тIи­мил жеда.

Хъсан тереф ам я хьи, эцигунардай карханайриз кIвалахдин эвелдай — виридалайни четин вахтунда — лазим кьадар финансар къачудай ва, энгел тавуна, кIвалахдай мумкинвал жеда.

• Банкди вичи ийизвай къуллугърай кьилди гьакъи къачудани?

— Муьштериди эскроу-счет ачухунай банкди пул къачудач. Адаз къуллугъ авуниз  ийизвай харжияр эцигунардай компаниядив вугай пулунин процентрин гьисабдай эвез хъийида. Къейд ийин, эцигунардайбурув вугузвай  пулуниз талукь яз Сбербанкда  тайин тир са кьадар процентдин ставка авач  —  эскроу-счетдиз къвезвай пулунилай аслу яз, ам гьамиша дегиш жеда. Гьикьван гзаф квартираяр гьеле эцигунрин сифте кьиляй маса гайитIа, гьакьван агъуз тир процентдин ставка  тайинарда эцигунардайдав вугузвай пулунал. Проект гъиле кьадайла, адав пулдин такьатар 11-12 процентдин шар­тIуналди вугуда, амма, кIвалах активлу хьунихъ ва квартираяр маса гунихъ галаз ала­къалу яз, процентдин кьадар 4-5-дав агакьдалди ва мадни агъуз хьун мумкин я. Чна счетар авай гьал гьар вацра ахтармишда ва, талукь яз, процентриз цIийиз килиг хъийи­да. Инал къейд ийин, Сбербанк и рекье къенин юкъуз финансрин жигьетдай асул амадаг ва эксперт я.

• Реформа себеб яз, эцигунрин ба­зарда виле акьадай хьтин дегишвилер ­жедани?

—  Алай йисуз  чна и хиле еке дегишвилер гуьзлемишзавач, вучиз лагьайтIа, цIийи жуь­ре­дин истемишунар эцигунардай ихтияр анжах 2018-йисан 1-январдилай  (а чIавуз 214-ФЗ-дик дегишвилер кухтунай) кьулухъ къачунвай объектриз талукь я. Гьа са вахтунда куьгьне къайдайралди эцигун давамарзавай  яшайишдин комплексар гьеле гзаф ама — абур мукьвал йикъара вахкузвайбур туш эхир.  Гьаниз килигна, зи фикирдалди, эцигун­рин хиле цIийи жуьреда кIвалахиз вердиш же­­далди, гьич тахьайтIа, 1,5-2 йис вахт алатда­.

• Бязи пешекарри гьисабзавайвал, вири и дегишвилери маса гузвай кIвалерин къиметар багьа хьунал гъида…

— Эцигунрин кIвалахар  гьеле тамамдаказ башламиш тавунвай  кIваляй маса къачудайла, квартирадин къимет муьштеридиз, гьелбетда, са кьадардин ужуз акъваззавай.  Гила реформадин нетижада эцигунардайбурун харжияр тахминан пудан са паюнин  артух жеда, талукь яз,  маса гузвай кIвалерин къиметарни багьа хьун гуьзлемишзава.  Ам­ма мукьвал тир вахтунда  къиметар авайвал амукьун лазим я, вучиз лагьайтIа, винидихъ лагьайвал, гьелелиг эцигунардайбуру гъиле авай объектар кьилиз акъудзава.  КIвалерин къиметар хкаж хьуниз  са жерге себебри  таъсирзава: эцигунардай материал багьа хьуни, коммуникацийрихъ галкIу­рунай къачузвай гьакъи гзафаруни, инфляцияди, НДС виниз хьуни. Гьаниз килигна, эгер кIвалерин къиметар алай вахтунда хкаж хьанватIа, и кар асул гьисабдай цIийи къайдадихъ галаз ваъ, маса жуьреба-жуьре себебрихъ галаз алакъалу хьун мумкин я.

Эскроу-счетрихъ галаз кIвалахуникай ра­хайтIа,  алатай йисан юкьвара  чна Кьиблепа­тан ва Кеферпатан Кавказда авай  99 процент­ отделенийрин пешекарриз  талукь тир чирвилер ганва. Гьаниз килигна,  къе чавай банк и хиле муьштерийриз къуллугъ ийиз гьазур тирдакай инанмишвилелди лугьуз жеда.

Жасмина Саидова