За Дагъустандин госуниверситетда кIелзавай вахт тир. Са юкъуз деканатди хабар гана: “Вири актовый залдиз вач. Ана Расул Гьамзатовахъ галаз гуьруьш кьиле фи­да”. Филологиядин факультетдин еке зал сиве-сивди ацIа­нва. Да­гъус­тандин халкьдин ша­ирди вич кьве югъ вилик са шумуд уьлкведиз­ фена хтанвайдакай, вич анра кьабулай тегьердикай, акур-такурдакай ахъайзавай. Ирандикай ихтилат кватайла, ада лагьай гафар къени рикIел алама: “За исятда жув мягьтелар авур ва гьакI куьнни ­тажубардай  кардикай ахъайда. Иранда зун шагьрин сурариз тухвана. Абур пара хъсандиз туькIуьр­нава. “Чи са шагьдин паб куь ва­танэгьли тир”, — лагьана заз ва зун адан сурал тухвана. Дугъриданни, сурун къванцел атIанвай гафари ам лезги дишегьли тирди къалурзавай. Сур авай, адахъ гелкъвезвай гьал акурла, тайин жезвай хьи, шагьдин паб хьунилай гъейри, ада вичиз чIе­хи гьуьрмет къазанмишнавай…”

И вакъиани, вахтни зи рикIел хкайди лезги дишегьли я. Хейлин йисара Ботлихда яшамиш хьайи, райцентрадин 1-нумрадин юкьван школадиз регьбервал гайи  Мирзоева  Асият  Мирзоевна. Ажайиб кьисметдин инсан. Гуьзел акунрин, къилихрин, зурба алакьунрин дишегьли.  Адакайни  чаз  чир  жеда­чир эгер зи дуст, макьави, МВД-дин полковник Магьсуб Магьмудован ала­хъунар хьаначиртIа.

Асият Мирзоевнадин аламатдин кьисметдикай фикир ийиз, жуьреба-жуьре себебралди хайи маканривай къакъатай ва къариблухра еке дережайрив, гьуьрметрив агакьай лезги рушар рикIел хквезва.  Социализмдин Зегьметдин Игит Ибрагьимова Имамат (Къа­захстан), писатель Эльфат аль-Эдельби (Туьркия), ингилис чIалан муаллим Асварова Элла (Измир), алим Гьасанова Румина (Сирия), композитор Ибрагьимова Эльза (Азербайжан), операдин манидар Эмиргьамзаева Гуьлнара, коммерсант Гьасанова Нурият, корпорациядин регьбер Тамара-ханум Керим (США), эстрададин гъед Гьа­диса Ачыкгез (Бельгия), фирмайрин регьбер Фаталиева Зарема (Къазахстан), бажарагълу духтур Сафаралиева Марьям (Киев), шаирар Аминова Заира (Германия), Гьамзатова Зубера (Чехия), Мисриханова Гуьлжагьан (Голландия), алим Ибрагьимова Соня (Израиль), художественный гимнастикадин тренер Эмма Кьасумова (Узбекистан), лингвист Бабалиева Айтен (Франция), кинорежиссер Гуьбегова Нонна (Монако)…

Россиядин регионрани маш­гьур­вал къазанмишзавай чи рушар тIимил авач. Алимар, духтурар, ша­ирар, муаллимар, юристар, бизнесменар, художникар, манидарар, артистар: Аминова Наира, Гьасанова Марият, Азимова Афисат, Марина Мур, Рамазанова Сефижат, Ханбалаева Сабина, Рустамова Зумруд (Москва), Гьасанова Гюзеля (Ленинграддин область), Магьмудо­ва Светлана (Пермь), Исрафилова Раиса (Тюмень), Рамазанова Жамиля  (Тула), Ибрагьимова Фериде (Калуга), Шамхалова Айсат (Красноуфинск), Рамазанова Милвара (Покачи), Тагьирова Аида (Коми Республика), Гьасанова Сурият (Ставрополь), Пирисмаилова Назлухалум (Грозный)…

Чи халкьдин кьегьал рушарикай сад Мирзоева Аси­ятни тир. Лугьун лазим я хьи, адан кьисметда жа­ван йисар гуьгьуьлдик  хвеш,  гье­вес  кутадайбур,  ри­кIе экуь мура­дар арадал гъидайбур хьанач. Акваз-такваз кIвачел ­акьалт­завай иер, зирек, шад рушан гуьгьуьлар са карди серинарзавай. Дидени бу­ба мукьвал-мукьвал къал жезвай, сада-садак кIеви ­ван­целди тахсирар кутазвай. Ихьтин арайра Асията­ кьил баштандай. Куьчедиз, са клас­сда кIелзавай юл­даш рушарин патав фидай. Кьилди кьилихъ дахдивай, дидедивай къал акъуд тавун тIалабна­тIани, чIехибур меслятдал атанач. Са юкъуз дах кIва­лиз хтанач, ада мад вичин кьил къалур хъувунач. Им жаван рушан уьмуьр­диз лап чIу­­­рукIа таъсир авур кар хьана. Са патахъай, ада гьайиф чIуг­вазвай, ­муькьуь патахъай, Асият кьведакайни бейкеф тир. “Вучиз, вучиз абурувай меслятвилелди яшамиш жез, хизан хуьз хьанач?” И суал руша ара-ара вичиз ва вичин дустаризни гудай.

РикIе авай бейкефвал мадни артух хьана, диде Кьасумхуьрел хъфейла. Вич текдиз шегьерда турла. Асията вири четинвилериз дурум гана. Дагъустандин госуниверситетдин филологиядин факультетдик экечIна. Ам  факультетдин, университетдин общественный уьмуьрдик экечIна. Комсомол, ахпани коммунист яз, хъсандиз кIелни авуна, дипломни къачуна. Им 1954-йис тир.

Урус чIаланни литература-дин жегьил пешекар Ботлих райондиз рекье туна. Вучиз Бот­лихдиз? Вахт гьахьтинди тир. Дя­ве­дилай гуьгъуь­нин йисар. Дагъ­ларин хуьрерин шко­лайра муал­лимар бес жезвачир. Иллаки — филологар. Мирзоева Асиятни, са наразивал, инкарун авачиз, ракъурай чкадиз фена. Гьелбетда, а чIавуз руша Ботлихда­ уьмуьрлух амукьда, дагълух райондикай кьвед лагьай ватан жеда лагьана фикирначир.

Мирзоевадин зегьметдин книжкада кIвалахдихъ галаз алакъалу анжах са кхьин ава: “Ботлих райондин халкьдин образованидин отделдин приказдин бинедаллаз Мир­зоева Асият Мирзоевна Ботлихдин 1-нумрадин юкьван школадин урус чIаланни литературадин муаллимвиле тайинарин. 1954-йисан 25-август”.

Маса район, маса миллетдин ве­килар. Инсанрин къилихрикни тафаватлувал ква. Авар халкьдик акат­завайтIани, чкадин инсанри чпиз ботлихвияр, андивияр лугьузва. Гена хъсан, школада Урусатдай атан­вай пуд муаллим амай. Коллективди Асият-лезги руш хушдиз кьабулна. И карди адаз вичин кеспидив — 8-10-классрин аялриз тарсар гунив зирекдиз, гьевесдивди эгечI­дай мумкинвални гана.

Лезги руш ахьтин къуватдиз эл­къвена хьи, на лу­гьуди, вири коллективдиз таза иви хъияна. Вичин гьевесдалди, тарсарилай гуьгъуьниз аялрихъ галаз жуьреба-жуьре серенжемар (конкурсар, лекцияр, экскурсияр, олимпиадаяр, концертар,  вечерар) тухуналди, диде-бубайрихъ галаз кьве терефдизни, иллаки — аялриз, хийирлу алакъаяр, рафтарвал тешкилуналди Асията еке гьуьрмет къазанмишна. Ада вичини кьатIана хьи, педагогвилин, насигьатчивилин, тешкилатчивилин жегьетдай алакьунар ава. КIвалахдин яцIа гьатай муаллимдиз йисар гьикI акъат­натIани акунач. Бажарагълу муаллимдин, коммунистдин, агитатордин, райкомдин бюродин члендин хиве школадин завучдин везифаяр туна. Са тIимил вахтундилай Асият Мирзоевна школадин директорвиле тайинарна. Гьич гуьзетни тавур кар. Мад вун гьиниз ва нин патав хъфидай? Гьа икI, амукьна Асият Мирзоевна Ботлихда. Ана ам Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи, батальондин командир яз, Одесса азад авур Салигьов Зубаираз гъуьлуьзни фена.

— Асият Мирзоевнади эхир ­нефесдалди (ам 2008-йисан 21-майдиз рагьметдиз фена) вичин уьмуьр, рикIин ялав, алакьунар, чирвилер жумартвилелди ботлихвийриз гана, — лугьузва Дагъустандин медакадемиядин доцент, кафедрадин заведующий Светлана Эмировна Къазиевади. — Зи гъуьл Ме­гьамед Асиятан мукьвади тир. Гатун гьар каникулриз Асият чиниз къведай ва вахт чи хизандихъ галаз акъуддай. Чунни гзаф сеферра Ботлихдиз адан патав фейиди я. Ана Асиятаз ийизвай гъуьрмет, гъвечIи-чIехидан арада адаз авай авторитет акурла, чакни дамах акатдай. Ам вич гьар сад гьейранардай, пара тарифлу ерийрин, къилихдин, алакьунрин инсан тир. За мадни лугьуда, ам нурлу, вилери гьамиша рапрап гузвай, къаматдай экв, къенивал, мегьрибанвал аквазвай нурбагьар дишегьли тир. Адахъ аламатдин, гьейранвалдай алакьунар, чирвилер авай. РикIиз кIани кIвалах, гьуьрмет, авторитет авайтIани, дишегьлидин, дидевилин бахт адаз, гьайиф хьи,  акунач. Дя­ведин ветеран тир гъуьлуьк ая­лар хьанач, адан уьмуьрни яргъал­ди фенач. Асият хендеда яз амукьна. Вил эцигзавай, умуд кутазвай ксар авайтIани, Асията  рагьметлу гъуьлуьз вафалувал къалурна — ам цIийи бахтарихъ къекъвенач.

Чна уьмуьрдикай, яшайишдикай, меркездиз хтуникайни ихтилатар авурди я. Са бязи крар вичин рикIиз кIанивал кьилиз акъат тавуни ам сефиларзавай. Ара-ара адан иер вилер пашманвилив ацIудай. Диде-бубадин кIанивал агакь тавунин, абур себеб яз вич кьилди амукьунин, веледрин ван алай хизан кутаз тахьунин, чара авачиз маса районда амукьунин гьайиф адан рикIяй акъатнач. Инсанриз вичин руьгьдин деринра арадал къвезвай гьиссер къалурначтIани, заз ада вичин дердер ахъайна. Масадбуруз ада садрани вичин зайифвал, уьмуьрдилай наразивал, рикIин сефилвал къалурнач. Виридан ри­кIел ам нурлу, экуь гъед хьиз алама.­

Магьсуб Магьмудова рикIел хкизва. — Дагъларин уьлкведин хал­кьарин арада дуствилин, хванахвавилин алакъаяр мягькемарунин мураддалди чун алатай йисан 14-августдиз Ботлихдиз фенай. Чна ана “Андивийрин япунжи” милли фестивалдани иштиракнай. Ботлихдин 1-нумрадин юкьван школада чи гуьруьш кьиле фенай. Райондин администрациядин кьилин заместителди, школадин директорвиле хейлин йисара лезги дишегьлиди кIвалахайди я лагьайла, чун сифте агъуначир. Ахпа школадин коллективди Асият Мирзоевнадикай авур ихтилатрихъ яб акалайла, адан баркаллу уьмуьрдиз бахшнавай шикилрин буклетар, дневникар, альбомар акурла, чак дамах акатнай. Чун ботлихвийрин кIвалеризни фенай. Виридан рикIел Асият Мирзоевна аламай. Саки гьар сада ада вичиз авур хъсанвилерикай ихтилатна. Шумуд жаван, жегьил ада дуьз  рекьел хкана, абуруз уьмуьрдин кеспи хкягъиз куьмекна. Ахьтин баркаллу инсан хьун патал къанажагъни, ачух, жумарт рикIни, инсанвилин къилихарни кIанда.

Ботлихвийри  чи  лезги  руш рикIе хуьзвай гьалдални за разивал къалурзава. ЦIийи Макьаз атайла, абуру чи школадин музейдиз Асият Мирзоевнадин портрет, адан уьмуьрдикай кхьенвай ва шикиларни галай альбом багъишна. Чпин муаллимдин сурухъни абур хъсандиз гелкъвезва.

Ботлихдин школадин директор Иса Окиеван гафар инал тагъана жедач: “Чи школадин коллективди, райцентрадин агьалийри лезги халкьдин векил Асият Мирзоевнади школадиз агалкьунралди регьбервал гунал дамахзава. Адан алахъунар, гьевес, алакьунар себеб яз, чи школа республикада лайихлубурун, акьалтзавай несилдиз дерин чирвилер, хъсан тербия гузвайбурун жергеда гьатна. Асият Мирзоевна “Гьакъисагъ зегьметдай”, “Зегьметдин ветеран” медалриз, “Республикадин вилик лайихлувилерай” ордендиз, “СССР-дин просвещенидин отличник” знакдиз, “Дагъустан Республикадин лайихлу муаллим” тIвар­цIиз, ДАССР-дин Верховный Советдин Президиумдин, РФ-дин образованидин министерстводин гьуьрметдин грамотайриз лайихлу хьана. Са шумуд сеферда ам райсоветдин депутатвиле хкяна. Лезги руш, бажарагълу педагог, пара къени ва мегьрибан инсан ботлихвийриз хайи рушни, вахни, ученикриз дидени хьана. Асият Мирзоевна рикIелай ракъуриз жедай инсанрикай туш. Чи школада адан руьгьни, крарни ама”.

Гьа ихьтин нурлу къаш! Вич чидай инсанриз ада къени нур гузма…

Нариман Ибрагьимов