Аялрал, жаванрал, гьакI чIехи­бу­рал­ни тIуь­нилай агъургъан (адан маса жуьре­ярни ава, мисал яз, руквади, кIва­лин гьайванрин чIарари (сар), мурсу арадал гъизвайди — респираторный жуьре; дарманри, косметикади ва икI мад — алакъадин) акъатзавай дуьшуьшар тIи­мил гьалтзавач. Йисан вахтунилай аслу тушиз ада вичин чIуру кар ийизва. Рес­публикадин жаванрин ва студентрин сагъламвал хуьдай центрадин (студент­рин поликлиника) пешекарри азардин фендигарвиликай суьгьбетзава, меслятар гузва…

ТIуьнилай агъургъан акъатун иммуни­тет­­ди тIуьник квай затIариз, чIехи пай вахтара бе­локдиз садлагьана реакция гун я. Иник бедендивай са бязи, яни кьилдин продуктар иливариз тахьун кутуна виже къведач (ам маса дуьшуьш я). ИкI, аллерген аватайла, беденди кьетIен антителаяр арадал гъизва, абуру, чпин нубатдай яз, инсан азарлу хьунал гъизва, азардиз хас лишанар пайда жезва.

Пешекарри къейдзавайвал, агъургъандин лишанар жуьреба-жуьре я: бязи вахтара бедендал пихер, тIехвер акъатда, уьгьуь­ди азаб гуда, нефес дар жеда, бедендал ифин акьалтда, вилер яру жеда, нерай яд ва вилерай нагъв къведа ва икI мад. Ихьтин лишанар пайда хьанмазди, духтурдин патав фин лазим я, абур фикир тагана туна виже къведач, гьикI хьи, агъургъанди чIуру нетижайрал гъун (осложнения) ва уьмуьр хаталувилик кутунни мумкин я.

ТIуьнилай агъургъан акъатнавай дуьшуьшда духтурди махсус диетадал амал авун меслятзава. ГьикI хьи, им азардикай хуьн патал виридалайни важиблу, амална кIанзавай пай я. Духтурри ихьтин диетадал, аллергендилай аслу тушиз (мисал яз, яшайишдин бязи шартIарилай, гьашарат­рилай, дарманрилай ва агъургъан авайла), бедендал акьалтзавай гуж алудун ва беден фад гуьнгуьна гьат хъувун патални амал авун меслятзава.

Санлай къачурла, незвай гьар гьи тIуь­низ­ (затIуниз) хьайитIани, иммунный къуру­лушди эсер авун мумкин я. Амма, статис­тикадин делилри тестикьарзавайвал, вири­далайни­ «къу­ватлубурни» ава. Кьилди къа­чуртIа, гъве­чIи аялриз некIедилай, кака­дин лацадилай, арахисдилай, къуьлуькай гьазурнавай затIарилай аллергия акъатза­ва. ЧIехибуруз гзаф вахтара — гьуьлуьн про­дукт­рилай, кIе­рец­, шуьмягъ­, кешью хве­хве­рилай. И сиягьдай кIерецрик вири­да­лайни­ хаталу аллерген ква. Анафилаксиядал, яни аллерген себеб яз, чIуру нетижадал ва кьиникьин дуьшуьшдал гъизвай недай маса затIарин жергеда кIерецри сад лагьай чка кьазва.

И сиягьдай тир якIухъ амайбурулай тIи­мил фендигарвал ава. ГьикI хьи, якIу иммунный къурулушдиз са акьван еке «зиян» гузвач, гьикI хьи, ргадайла, чрадайла, адак квай белокдин «зарар» тIимил жезва. Бязи якIук (мисал яз, пи алачир) аллерген саки квач.

Гьа икI, агъургъандал гъизвай себеб­рикай са вуч ятIани чир хьана. Амма, гьар гьикI ятIани, ам акатна, ада азаб гузва. Вучда? Винидихъ лагьанвайвал, сифте нубатда диетадал амалда: цIал чранвай, гумадал ртIанвай, уькIуь, туьнт кудай (яни истивут квай) затIар, гьакIни якIун ва балугъдин полуфабрикатар — котлетар, сосискаяр, дулдурмаяр (колбаса), консервияр, гьакI­ни дад хъсанарун патал алаваяр, ароматизаторар квай тIуьн сагъ хъжедалди недач. Ихьтин вахтунда  ду­ховкада чранвай, хъсандиз рганвай, яни тIимил ягълу кваз гьазурнавай тIуьнар, кофедин чкадал туьнт тушир, гьакIни жикIийрикай чай, газ квачир яд хъун меслятзава.

Рагнеда  Рамалданова