Тарихдин кьетIенвал ам я хьи, адан гьакъикъивал садавайни чIуриз хьун мумкин туш. Адак, са гьихьтин ятIани хсуси итиж ва я миллетчивилин къайгъу аваз, дегишвилер кухтадай, цIийи рангар гудай алахъунар ийидайбур хьайитIани, тарихдин вакъиаяр, агьвалатар терг ийиз, кьулухъ элкъуьр хъийиз жедач. Абур къвезмай несилар патал гъалатIриз рехъ тагунин, зиянлу, хаталу крар тикрар тавунин чешнедиз элкъведа.
Къенин девирда чун ахьтин кьуьруькрин, лутувилерин, зиянлу гьерекатрин шагьидар хьанва хьи, тарихдик тIуб хуькуьрзавай, хьайи крар тахьай мисалзавай, тарихдин вакъиайрин нетижаяр чпин кIвачихъ язавай ва гьа са вахтунда, алатай вакъиаяр рикIел хкиз, абурукай менфят къачун тийизвай государствояр, кIеретIар, сиясатчияр пайда хьанва. СакIани тежедайла, абур тарихдин бязи вакъиайрин гьакъикъивал тайинарзавай чан алачир шагьидрихъ — тимталрихъ, ктабрихъ, архивдин чешмейрихъ галаз женг чIугваз алахъзава. Им лап еке ягьсузвал, инсансузвал я.
Советрин Союз чкIайдалай гуьгъуьниз, социализмдин къурулушдикай хкечIна, тади гьалда НАТО-дин залан ва зиянлу капашдик экечIай государствойри чпиз гъалибвал гъайи, чеб фашизмдикай азад авур Советрин аскердиз, маршалриз, командирриз, гъалибвилин вакъиайриз бахшнавай тимталар хаз, алудиз, мемориалар чукIуриз гатIунна. Къе и алчах, виждансуз гьерекат Украинада, Прибалтикадин уьлквейра ва масанрани худда кьиле тухузва.
Гьар са кардихъ вичин чешме, сифте кьил авайди я. Къе чна хиве кьун лазим я хьи, дуьньядин тарихда тимталрихъ галаз женг чIугунин мисалар фадлай аватIани, чаз чидай вахтунда и вижесуз, ахлакьсуз кардиз сифте яз КПСС-дин ЦК-дин 1-секретарвилин ва СССР-дин Министррин Советдин Председателвилин къуллугърал амалдарвилелди, фитнедалди акъвазай Никита Хрущева рехъ ачухна. Ада фашистрин Германиядал ва фашизмдал гъалибвал къачур Генералиссимус Иосиф Сталин, квачир тахсирар кутуна, тарихдай тергдай крар авуна, адан ктабар кана, уьлкведин гзаф шегьерра авай адан тимталар чукIуриз туна. Гьа Хрущева 1954-йисуз Крымни УССР-диз пишкешнай. Тарихдин гъалатI 2014-йисуз туькIуьр хъувунатIани, Крым патал женг гилани давам жезва. И кардин кьулухъни США-ди, НАТО-ди ва РагъакIидай пата пIупI кутазвай Украинадин гьукуматдин кьиле акъвазнавай фашистар, бендеровчияр, миллетбазар гала.
1990-йисара, РагъакIидай патан куьмекни галаз, Горбачева ва Ельцина, Шушкевича, Кравчука Советрин Союз чукIурайла, чеб демократар я лугьузвай цIийи сиясатчийрини Советрин уьмуьрдихъ галаз алакъалу деятелрин тимталар терг ийиз гатIунна. Иллаки — Ленинан памятникар. Чка-чкада. Ахпа яваш-яваш большевикрин, чекистрин тимталрални нубат атана. Куьчейрал алай тIварарни дегишарна. Гьа са вахтунда Урусатдин пачагьриз, алатай йисарин полководецриз, “лацу” генералриз памятникар эцигиз тади къачуна.
Эгер чна дуьньядин майдандай мисалар гъиз хьайитIа, машгьур инсанриз, зурба вакъиайриз, тарихдин агьвалатриз памятникар эцигун, лап сур девирра цларал, рагарин, дагьаррин къваларал, къванерал шикилар атIун адетдиз элкъвенвай кар тир. Хейлин уьлквейра тIвар-ван акъатай гьам хъсан ва гьам пис регьберризни, полководецризни, алимризни тимталар ава ва агьалияр абурув сад хьиз эгечIни ийизва. Амма Россияда ва Советрин Союздани машгьур ксар гагь “лацубурузни” “ярубуруз”, гагь “чибурузни” “чарабуруз” пайна. Гьа рангариз ва мукьвавилиз килигна, гьукум дегиш хьайила, садбурун памятникар чукIурна, масадбуруз цIийибур эцигна. Им мадни ахлакьсуз, инсансуз гьерекатар я лагьайтIа, чун ягъалмиш жедач.
Гьайиф хьи, къе винидихъ тIварар кьунвай уьлквейра кьиле тухузвай женг са куьнивни гекъигиз тежерди я. Эгер цIуд-цIувад йис вилик бязи миллетбазри, Россиядиз акси кIеретIри, фашизмдин пайдах мад цавуз хкажзавайбуру Гъалибвилихъ галаз алакъалу памятникар кьацIурзавайтIа, рангламишзавайтIа, къе Эстониядин, Латвиядин, Украинадин, Польшадин, Чехиядин… гьукуматрин кьилеравайбуру памятникар чукIурунин гьакъиндай къарарар акъудзава. Яни тимталрихъ галаз женгиниз президентар, премьер-министрарни экъечIнава. И чIуру крар Сириядин тарихдин, архитектурадин, искусстводин лап зурба памятникар хъиткьинарай международный террористрин тахсиркарвилерив гекъигиз жеда.
Абад Азадов
