Жува старший пионервожатый яз яргъал йисара кIвалах авурвиляй фикирда хъсандиз ама — перестройка башламишдалди, уьлкведин гъвечIи-чIехи талгьана вири мектебра, куьгьне ракьар, чарар, кIарабар, дарманар квай хъчарни кIватIиз, гьукуматдин кьабулдай пунктариз вахкудай. И крар адетдиз элкъвенвай. КIвалахар комсомолдин организациядин гуьзчивилик кваз, пионерри, октябрятри тамамардай.
Гьелбетда, ихьтин крар гьукумат дарвиле ава, акъакьзавач лагьана тухузвайди тушир, вири шейэр булвилелди авай. Асул гьисабдай яз школьникриз гьакI пуч жезвай хаммалдин къадир хьун, тарар, тамар, тIебиат хуьнин кардани гъавурдаваз иштиракун, лазимвал хьайила, цIийи чкайра тамар кутун ва абурухъ гелкъуьнин крара аялрин активвал артухарун патал тешкилзавайди тир.
Кьасумхуьруьн центрадилай, винидихъ тIвар кьунвай затIарай ацIурна, машинрин цIиргъер Дербентдиз, кьабулдай пунктуниз рекье тваз хьайивални рикIелай физвач. Чи мектебдин, космонавт Валентина Терешковадин тIварунихъ галай дружинадин пионерри тоннралди куьгьне ракьар, гьар са пионерди (абур 300-500 авай) 5 кило чарар, хейлин жикIиярни вахканай. И кIвалахар гьар йисуз кьиле тухузвай. Шад тир и крарал пионерарни, муаллимарни, зегьметдин суварар хьиз тир. Къе лагьайтIа, ихьтин крар мектебри ийизмач, я абур буюрмишдай касни авач, аяларни а важиблу краривай яргъаз авунва, гьукуматни, аквар гьаларай, тух хьанвай хьиз я. И кардихъ галаз алакъалу са месэла мад ава. Гьар нянихъ, бязи вахтара пакамахъни туьквенрин патарив акъудиз кузвай кьван чарчин, картондин кьватияр акурла, гьайиф къвезва. Имни адет хьанвай кар я. Кьвед лагьай сефердани ишлемишиз жедайбур гьакI куз гьайиф тушни? ИкI вучиз ийизватIа, са идаради кьванни иесивал вучиз ийизвачтIа?! Гьайиф тушни чар, картон гьазурун патал атIуз харжзавай тарар-тамар?! Гьа ихьтин гьайиф чIугвадай крар шуьшедин къапар (гьар жуьредин уьлчмейрин путулкаяр, банкаяр) кьабулдай пунктар къени санани ачух тавунизни талукь я. Шаз — виликсуз ихьтин пунктар ачухдайдакай ванер, кхьинарни хьанай, амма гьалар дегиш жезвач.
За галай-галайвал ихьтин делилар рикIел хкунин себеб ам я хьи, мукьвара за “Лезги газетдай” (3-нумра) “Векьерал-кицI, кIарасрал вуч?” макъала кIелна. Адан автор Мерд Али стхади, “АиФ”-дай вичи кIелай макъаладин бинедаллаз, тамарал гьалтайлани чи гьукуматдихъ зурба девлетар авайдакай, амма абурун иесивал бегьем, бязи чкайра ерли тийизвайдакай лугьузва. Чухсагъул автордиз жуван чилихъ рикI кунай, авай гьал раиж авунай, (вирида “АиФ” кIелзавач эхир). Кьведра кIелай макъаладай гъавурда гьатайвал, адан асул метлеб уьлкведин къенепата авай вириданди тир тамарин, тарарин тахта-шалмандин иесивал тийизвайди, акъваз тийиз, тарашзавайди, сергьятдиз мукьваллай чкайра маса гузвайди ва чуьнуьхзавайди, масакIани вара-зара жезвайди ачухдиз малум я. Ихьтин крарикай ван хьайила, акI жезва хьи, гуя и хиле гьукуматдин дережадин гуьзчивал тухузвайбур авач. Гьелбетда, авачизни туш ахьтинбур, чебни чантайралди пулар къачузвайбур, авайбурун кьилел мад замарни, абурун куьмекчиярни авайди ашкара я. Авачирди жавабдарвал, гайи, я тахьайтIа хьайи зияндин гьахъ гъиле-гъилди чкадал хкиз тун тавун я. Мадни лагьайтIа, чи законарни ахьтинбуруз памбагдилайни хъуьтуьл я. Са чкада хатадай цIай кьуртIа, масана цIай кязава, вучиз лагьайтIа ихьтин дуьшуьшда гьукуматди цIай хкадаруниз, хкадарайбурузни еке харжияр ийизва. Агъзурралди гектарар кузва лагьайла, пагь атIана амукьзава.
Гьелбетда, тербиядин ролни и карда гъвечIиди туш. Чи нубатдай, чна мектебра аялар гъавурдик кутунин, цIухъ галаз зарафатар санални тавуниз талукь кIвалах тухузва. Гьахьтин кIвалах студентрихъ, спортсменрихъ, жегьил рабочийрихъ, чуьлдиз физ-хквезвай масадбурухъ галазни талукь къуллугъри мукьвал-мукьвал тухуз хьанайтIа, хъсан жедай. Мектебра, колледжра ОБЖ-дин тарсарин метлеблувал артухарнайтIани пис жедачир. КIанзавайди аяларни, жегьиларни жавабдарвал, писни хъсан гьиссзавайбур яз чIехи авун я. Абур къе вужар, гьихьтинбур ятIа, пака, чIехи хьана министр хьайилани, гьабур я жедайди. ГьакI хьайила, жавабдарвални тербия аялрин хесетрик кутун чарасуз я. Вични — гъвечIизамаз, кIвалемаз. Ахпа геж я.
Райсудин Набиев
