Тербия. И гафуниз баянар гьар сада вичин ­жуь­реда гуда. Заз вуч лугьуз кIанзаватIа гъавурда акьун патал пачагьдикайни пехърекай мах рикIел хкун бес я.

И дуьньядилай 4 юкъуз лув гайи пехърез вичин баладилай — денбелдилай иерди  гьат­нач­. Дуьнья вич гьакI халкь хьанва. Чан алай кьван вирибуруз чпин балаяр виридалайни иер я. Инсандизни — гьакI. Гьар са диде-бубадиз чпин велед виридалайни иерни я, гуьрчегни, ширинни. И ширинвал туькьуьлвилиз элкъуьн тавун патал веледдиз хайи йикъалай тербия гун чарасуз я. Терездин са хиле кIанивал ава, муькуь хилени — тербия. Хуьруьг Тагьира лагьайвал, абур сад садан мягькем даяхни я, куьмекни.

Анжах диде-бубадин  кIанивални тербия гележег виликамаз фикирда кьун тавунвайбур ваъ, къвезмай крар аквадайбур хьун лазим я. Яни веледрикай чIехи хьайила, гьихьтин инсанар хкатдатIа, гьа кар абур гъвечIи­за­маз аннамишна кIанда. ГъвечIи-чIехи, гьуьр­мет-хатур, ягь-намус аялдин бейнида гъве­чIизамаз тун диде-бубадин кьилин везифа я. Абурун кьилин гъа­латIни, аял чпелай вине, чеб уьмуьрлух аялдиз буржлу тирдай кьуна, ам вичиз кIандайвал ахъаюн я. Диде-бубади, чпиз недайдакай, алукIдай­да­кай, кIвалин, яша­йишдин шартIарикай дарвал гана, аялдиз кIамай кьван къулайвилер яратмишайла, адаз акI я хьи, гуя адаз абур кьведни буржлу я. Ди­де-бубадин тербиядин кьилин шартIарикай сад зегьметдал рикI алаз вердишарун я.

Эгер руш-велед ятIа, дидеди адав кIвал къакъажиз, хуьрек гьазуриз, тIур-къаб чуьхуьз  тун лазим я эхир. Къуй сифте адавай бегьемвилелди тахьурай, ахпа яваш-яваш и крар адавай кьилиз акъудиз жедайдал шак алач.

Амма бязи диде-бубайри, ада кIелзавай­ди я лугьуз,  агакьнавай рушав са дердини ийиз тазвач, акси яз, вич рушахъ гелкъвезва. Чирвилерилай вилик инсан хьана кIанзавайди дидеди аннамишзавач. Ихьтин шар­тIара чIехи хьанвай руша ва я гадади чеб кIвалин “шагь” яз гьисабзава, адаз вири ихтиярар ава.

Зун шагьид хьайи са агьвалатдикай талгьана жедач. Зун, гьикI ятIани, са танишдан кIвализ акъатна. Залай гъейри ина мад патан инсанарни авай. Бубади цава тунвай вичин рушаз лугьузва: “Чан руш, а ви вири вадар авай диплом къалура-е мугьманриз”. Руша къив кваз жаваб гузва: “За садра ваз къалурдач лагьанайни, значит, къалурдач!” Буба язух къведай жуьреда рушаз килигиз акъваз хьана. КилигайтIа, буба чаз таквадай арайра рушал алахънавай кьван. Бубадиз регъуь та­хьуй лагьана, мугьманди ихтилат дегишарна.

Мад са агьвалат. Хизан мехъерик физ гьазур хьанвай. Абур са машинда гьакьзавачир. Бубади гьалзавай машиндин кьулухъ ацукьзавай чка тирвал, булушкадин ценер ахъайна, адан руш ацукьнавай. Муькуь машинда чка тахьай миресдин са рушаз-аялдиз кьулухъ ацукьиз кIан хьайила, “багьа” ру­ша ам агуднач. “Зи булушкадин ценер кIватI­на виже  къвезвайди туш!” — гьарайна ада. Бубадивай рушаз са гафни лугьуз хьанач. Инал вуж тахсирлу я? Гьелбетда, буба вич.

Диде-бубади вичин веледдихъай вил къягъун — им мусибат я. Кьуьзуь хьайила, ихьтин веледри абурун гъил кьада?! Бажагьат. Аллагьдиз шукур, гена ихьтин, яни гележег фагьум тийизвай  хизанар тIимил, акси яз, фагьумзавай, къвезмай  крар, аквазвай хизанар гзаф я. Гьа ихьтин са хизандиз винидихъ къалурнавай буба атана акъатна. Ам винел хкаж жезмазди, са аялди адаз гьатта костюм хтIунизни куьмек гана ва ам хкуникай куьрсарна, ахпа кас столдихъни ацукьарна. Хваш-беш авурдалай гуьгъуьниз чай-фу вилик гъана. Са арадилай кIвализ аялрин буба хтана. Адет хьанвайвал, гьадахъни аялар галкIана: “Дах, вун мугьмандихъ галаз ацукь. Дах, исятда чайни цада. Дах, мад вуч кIанза­ватIа, лагь. Дах… дах…”… кIвале — ихтилат, хъуьруьн, зарафат… Хкведайла, вичин туфлиярни михьна, мазни яна эцигнаваз акурла, ам пагь атIана амукьна. “Ибурни веледар, зибурни…,- вичи вичикди фикирна ада. — Я Аллагь, зи тахсир вуч хьурай?!”

ГъвечIи-чIехиди, гьуьрмет-хатур, лугьур-талгьур тийижир веледар вичин тербиядин “бегьер”  тирди касди сакIани аннамишзавачир.

Гьуьрметлу диде-бубаяр! Куьне веледар квелай вине кьуна, куьн агъада авайбур яз вердишармир. Куьне квез вири патарихъай дарвал гана, веледар абуруз кIандайвал ахъаймир. Им куь туьхкIуьр техжер гъалатI жеда.

Къуй куь веледрикай мергьяматлу, инсанперес, ватанперес кьегьалар хкатрай.

Фазила Абасова, муаллим