Дуьньяда кьиле физвай крариз къимет гайила, аквада хьи, алай аямда саки са жерге пачагьлугърин кьилерин ва гьакIни лап важиблу месэлаяр (ислягьвилинни дяведин, экономикадинни яшайишдин ва икI мадни) гьялун чпин хиве авай тешкилатрин сифте алат инсанрикай ва инсаниятдикай тапарар авун хьанвайди хьиз я. Таб тавуртIа, абурувай са месэлани гьялиз жезвайди туш.
Буш гафар тахьун патал са акьван яргъал тушир тарихра гьатнавай делилар рикIел хкин. СССР-дихъ галаз дяве ийидач, меслятдивди яшамиш жеда лагьана, икьрар кутIунна. Амма гьа сад лагьай йисуз, вири икьраррилай цIар чIугуна, Гитлеран Германияди чал гьужумна…
Союзникар я лугьуз, Сталинахъ галаз са ихтилатар ийиз, Черчиллани Рузвельта Германиядин нацистрихъ галаз чинебан икьрарар кутIундай рекьер жагъуриз хьана. Ялтада гуьруьшмиш жедайла (1945-йис), Сталина абурун чIулав ниятар винел акъудна, договордиз абурун вилик кьуьл гана…
А дяве алатна, 80 йисан юбилеяр къейддайла, гилани америкавийри чпин гьа куьгьне къайда — алдатмишунар давамарзава. Саддам Хусейнахъ гуя химиядин яракь ава лугьуз, ООН-да Хатасузвилин Советдин заседанидал США-дин векилди, пекер чуьхуьдай порошок авай пробирка тупIукай куьрсарна, дуьньядикай табна, Ирак бомбаламишна…
Великобританиядин шумудни са премьер чпин меркезда Скрипалар са ни ятIа агъуламишун урусрин махсус къуллугъчийрин кар я лугьуз алахъна. Субутдай са делилни гъиз хьанач… Гилани гьа тапаррин устадар яз ама…
Меркелани Оланда, гуьгъуьнлай Макронани, Украинадин кьил Порошенкодихъ, ахпа Зеленскийдихъ галаз сад хьана, виликамаз гьазурна, ерли кьилиз акъуд тийидай “Минскдин икьраррал” къулар чIугуна, мукьвал-мукьвал санал кIватI жез, чкIана. Табна Россиядикай (Путинакай) ва вири дуьньядикай. Украинадиз, яракьламиш хьана, Россиядихъ галаз дяведиз гьазур жедай мумкинвал гана…
Европа газдалди таъминарзавай “Северный поток” газопровод хъиткьинарна, гьатта Россияди вичи авур кар я лугьуз, субутариз алахъна…
Сирияда Башар Асада гуя ислягь халкь къирмишдай химический яракь ишлемишна лугьуз, “лацу каскаяр” (Великобританиядин жасусар) хуьз алахъна…
Украинадин нацистри са къатда, Запорожьедин атомный электростанция хъиткьинариз кIанз, ам залан тупарай язава. Имни Россиядин кьушунрин кар я лугьуз, субутариз алахъзава…
Олимпиадайра чи спортсменрин агалкьунар акурла, абуру “допингар” ишлемишнавайди я лугьуз, мад ахьтин мярекатра иштиракдай ихтияррикай магьрумна… Исятда тапан делилар дуьньядиз чукIурзава…
Дуьньяда тIугъвал чукIурна. Америка им Китайдин кар я лугьуз экъечIна. Эхирдай винел акъудна хьи, тIугъвал-дин муг гьана, Америкада, ава…
Я кас, лугьуда на, тапарар гьикьван жедайди я? Тапаррин эхир жува-жув виляй вегьин тирди хиве такьун — им ламариз хас къанмазвал тушни бес!
Гила чун дуьньядин маса къияматрал хквен. “Демократия” гъизвайди я лугьуз, Америка кьилеваз, ЕС-ди ва НАТО-ди шумудни са уьлкве дарбадагъна, гьикьван инсанар кIваливай-къавай авуна, къекъверагризни катнавайбуруз (“мигрантриз”) элкъуьрна!..
Къени, Украина “хуьзвайди” я лугьуз, “са украинви амай кьван” анаг яракьламишзавайбуру бес табзавачни?
ООН-да — таб, МОК-да — таб, ВОЗ-да — таб, МВФ-да — таб, ЕС-да — таб, виринра таб?.. Гьикьван тапарар хьурай? Таб сиясатдиз элкъуьрнава.
Вири тапарарни Америкадин таб гьахъарун патал ийизва. Амма Америкадин таб галукьай вири чкаяр ва халкьар, цIукни харцик акатна, гьихьтин цивилизацияр терг хьана… Таб гъейрат яни? Таб демократия яни? Вуч я таб?..
Гьайиф чIугвадай кар ам я хьи, ихьтин гъейратсузрин къастуни лап михьи ниятрин, дуьнья гьакъикъатда хуьзвай къуватрин чанар терг хьунал, абурун пак иви авахьунал гъизва.
Алатай дяведа СССР-дин агьалийрикай 26 миллиондилай виниз рухвайринни рушарин чанар пучна.
Адалай кьулухъ хьайи дявейрани, гила кьиле тухузвай махсус серенжемдани, гьайиф хьи, телефвилер тахьана амукьзавач. Дяве къурбандар галачиз жедайди туш. Амма дуьньядин тапархъанри а мусибатар чал илитIзава. Чна вуч авун лазим я? Дяве садазни (са чеб чпихъ агъунвай къучийрилай гъейри) кIан жедайди туш. Амма чал лап залан ва гьакьван чиркин дяве илитIнава. США-ни Европа сад хьана, вири рекьерай (экономикадин, сиясатдин ва икI мадни) чун кIудиз, зайифариз алахънава. Ихьтин шартIари чун датIана савадлу, сабурлу, мукъаят хьун истемишзава. Чна чун хуьн тавуртIа, бес ни хуьда?
Ватандин ЧIехи дяведа чи бубайри къазанмишай ЧIехи Гъалибвални чи несилривай къакъудиз алахънава. Виликан бязи стха республикайра — гилан кьилдин государствойра ЧIехи Гъалибвилин сувар ерли къейд тавунини къалурзавайвал, абурун кьиле Америкадинни Европадин чIехи тапарри агъавалзава. Германия магълуб авурбур гуя Американи Великобритания, Франция тир лугьузва. Тарих чIехи шагьид я: и вагьшийри датIана Германиядин фашистар хуьн патал вири къуватар желбнавай. Къе дуьньяда кьиле физвай вири гьерекатри и кар субутзава. Германия Россия магълуб авунин къастарин вилик жергейра ава. Америкадизни Великобританиядиз немсер гилани чеб хвейибуруз ва хуьзвайбуруз хьиз килигзава. Ибур гьикьван еке тапарар я! Вири дуьнья цIийи кьилелай фашизмдин тIегъуьнди хкьуни чун мад сеферда еке имтигьанра тунва. Чун и йикъа турбурун арада гьа чи хаин тапархъанрини — СССР чукIурайбуруни еке чка кьазва. Им вирибур патал еке тарс тушни?
И йикъара ООН-дин заседанидал чи манистр С.Лаврова вири дуьньядиз ван жедайвал лагьана: “Куьне Америкадин тапаррикай куьн хуьх!”
МасакIа а вагьшиди вирибур барбатIдай чIехи дяведал гъун мумкин я. Россия и кардиз акси я. Китайди, Венесуэлади, Бразилияди, Индияди, Кубади, хейлин масабуруни дуьньядин месэлаяр, таб галачиз, ислягьвилелди гьялун теклифзава…
Мердали Жалилов,
литературадин ва культурадин отделдин редактор
