Тамун некьияр гзаф йисарин, чиле экIя хьана, кьен гадардай набатат я. Некьийри цуьк майдиз — июндиз ахъайда, июндиз — июлдиз абур дигмиш жеда. Дарман яз некьияр ва абурун пешерни ишлемишда. Латин чIалалди некьийриз “фрагаре” лугьуда, таржума авурла, “хъсан атирдин ни галай цуьквер” лагьай чIал я. Гьакъикъатдани, некьийрихъ атирдин ни жеда.

Некьийрихъ гзаф жуьреяр ава,  Дагъустанда абур 6 жуьре гьалтда. Дуьньяда — 2000, Россияда 500 сорт кьван арадал гъанва.

ЧIехи Линнея некьияр «Аллагьдин пишкеш я» лагьанай. Абуру адаз, гзаф йисара подагра азардик тIазвайла, сагъар хъийиз куьмекнай.

Чи аямдин медицинадани некьийрикай гегьеншдиз менфят къачузва. Абур иштягь ачухарун, нез­вай шейэр хъсандиз иливарун, беденда иви арадал гъун, дамарра ивидин хкаж хьанвай давление чкадал хкун патал ва гьакIни ратарин, маса органрин кIвалах къайдадикай хкатнавайла, рикIин азарар, хуквада, ратуна (12 – перстный ) хер авайла, къен кIеви, туькьуьлда ва дур­кIунра къванер хьайила, подагра, Базедован азар (зоб) авайла, беденда иви тIимил хьанвайла ишлемишда.

Некьийрин пешерикай цвар ­регьятдиз хкатун патал, беденда  обмендин процессар чIур, витаминар тIимил хьанвайла, дишегь­лийрин  аялдин  кIваляй  иви  къведай чIа­вузни хийир къачузва. Некьидин дар­манар бубасил (кесме), хамунин азарар, дакIуна яру хьанвай чкаяр сагъар хъийидайла, сивяй ял къведайла, сиве экъуьруьн, косметологияда чин, хам лацу, михьи авун, гатфариз чинал акъатдай тварар квадарун патални ишлемишда.

Некьийрин таза миже (4-6 тIу­рунавайди гьар юкъуз) хъвайитIа, ада бедендик кьадардилай гзаф акатзавай шекер тIимиларда. Ри­кIелай ракъурна виже къведач: ам хъвайила, са бязибурун хамунал куь­луь тварар ва я пенек-пенек тIехвер (агъургъан) акьалтда, хамуна къати квал гьатда. Ахьтин инсанриз, гьакIни кIвачел залан дишегьлийриз, чпин бедендив кьан тийидай кьилдин инсанриз, хуквадин миже (сок) кьадардилай гзаф тирбуруз, чIулав лекьина эцядай хьтин ва яргъалди давам жедай тIал авайбуруз и дарман хъун къадагъа я.

Некьийрикай гзаф дадлу му­рабаяр, ширин  икьи ятар, мижеяр, компотар, жемар гьазурда ва ви­таминар квай дарман хьиз ишлемишда.

Некьидин пешерикай гьалима (настойка) икI гьазурда: са тIу­руна а­вайди са истикан ргар циз вегьена, кьве сятда тада. Ахпа зур истиканда авайди пуд сеферда гьар юкъуз хуьрек недалди вилик хъвада.

Умрият Рагьимова, ДГУ-дин филологиядин факультетдин студентка