Дагъустан жуьрба-жуьреди я. Республикадин умуми майданди 50,3 кв.километр кьазва. Адан 67,4 процент чилер хуьруьн майишатдинбур я, 4,4 процент — цин чкаяр. Амай мулкар — 527 агъзурни 900 гектар (тахминан 7,3 процент) — тамари кьунва. Гьакъикъатда там квай чкайрин кьадар мадни тIимил я — тахминан 365 агъзур гектар. Амукьзавай 160 агъзур гектардилай гзаф чилер лагьайтIа, вацIарик, тамун ачух чкайрик, чуьллерик акатзава. Кьилдин муниципалитетар къачуртIа, виридалайни тIимил там авайбурук Ногъай район (1 процент) акатзава. Тамари кьунвай майдандал гьалтайла, ЦIунти, ЦIумада ва Тлярата районар (26-28 процент) вилик ква. Малум жезвайвал, иллаки къалиндаказ там экъечIзавай районар кьакьан дагъларинбур я. Ихьтин чкайра там хуьнин серенжемар кьилиз акъудун, тамарал гуьзчивал датIана тухун четин месэладиз элкъвезва.
Гьаниз килигна, тамар авай гьал ахтармишун патал 2024-йисуз Дагъустанди пилот галачиз идара ийиз жедай лув гудай 11 аппарат (БПЛА) маса къачуда. Идакай и йикъара республикадин СМИ-рин векилрихъ галаз «Дагестанская правда» газетдин майдандал кьиле фейи гуьруьшдин вахтунда РД-дин тамарин майишатдин рекьяй Комитетдин кьил Вагьаб Абдулгьамидова хабар гана.
Идарадин регьбердин гафаралди, алатай йисуз республикадилай чIехи майданра тамар кунин месэладикай кьил къакъудиз алакьна. «Санлай къачурла, 2023-йисуз тамари цIаяр кьур дуьшуьшар анжах кьвед хьана. Абур тади гьалда туьхуьриз алакьнатIани, нетижада 3,9 гектар тамариз зарар гана», — лагьана Абдулгьамидова, цIаяр хкадарунин карда екез куьмек гайи чкадин жемятдин лайихлувилер къейд авуналди. Алай вахтунда, В.Абдулгьамидован гафаралди, «Экология» милли проектдин сергьятра аваз, там арадал хкунин ва алукьзавай цIийи сезондин вахтунда бедбахтвилин дуьшуьшрин вилик пад кьунин кIвалахар кьиле тухузва. Кьилди къачуртIа, тамари кьур цIаяр туьхуьрунин, вири жуьредин чилерал кьурай векьериз цIай ягъуналди, чил зирзибилдикай михьи авуниз рехъ тагунин, и кардин вилик пад кьунин Сводный план гьазурунин ва тестикьарунин месэлаяр веревирдзава.
«Дагъустан Республикадин мулкунал тамари кьур цIаяр туьхуьрунин Сводный план гьар йисуз, сезон алукьдайла, гьазурзава. РФ-дин тамарин майишатдин федеральный агентстводин разивал къачурдалай кьулухъ ам Дагъустан Республикадин Кьили тестикьарзава. Республикадин тамарин фондунин мулкарал кьазвай цIаяр туьхуьрунал Дагъустандин лесопожарный центр машгъул жезва. Центрадин тамара цIаяр кьунихъ галаз женг чIугвадай махсус техника гьазурлухвилин гьалда ава. Идалайни гъейри, тамухъанвилин вири майишатра цIаяр туьхуьрунин кIвалах идара ийидай ксар тайинарнава», — лагьана тамарин майишатдин Комитетдин регьберди. Ада къейд авурвал, алай йисан цIаяр кьунин хаталувал авай сезондиз гьазур хьунин кIвалахар Дагъустандин тамухъанвилин вири майишатра ва центрада гьатта вахтунилай фад кьиле тухузва. И жигьетдай тамухъанвилин майишатри районрин администрацийрихъ галаз икьрарар кутIунзава.
В.Абдулгьамидова малумарайвал, 2023-йисуз республикадивай тамун участокар кирида вугунин нетижада къвезвай къазанжийрин кьадарни гзафариз алакьнава. Пландин бинедаллаз гуьзлемишзавай 80 миллион манатдин чкадал алатай йисуз тахминан 104 миллион манат къазанмишиз алакьнава. ГьакIни ада республикада тахтаяр гьазурдай кархана ачухдай планрикайни суьгьбетна. «Чи тамара экъечIзавай тарарин тахтаяр вини еридинбур я лугьуз жедач. Абурукай багьа мебель гьазурун четин кар я. Гьа са вахтунда республикадин промышленный карханайриз тахминан 20 агъзурдав агакьна поддонрин (керпичар ва маса шейэр эцигдай) игьтияж ава. Абур гьазурдай производство чавай кардик кутуртIа жеда. И месэла чаз республикадин алишверишдин ва промышленностдин министерстводихъ галаз санал гьялдай фикир ава», — лагьана ада.
Пресс-конференциядал тамарин майишатдин хел патал тIал алайбур тир маса месэлайрикайни рахана. Кьилди къачуртIа, ихтилат кIарасдикай цIивин авун патал тарар атIуникай, тамун участокра капитальный эцигунар авуникай, гьа жергедай яз, инсанри чпиз яшайишдин кIвалер эцигуникай, кирида къачузвай чилер лазим къайдада ишлемиш тавуникай ва, и кар себеб яз, киридин икьрарар къуватдай вегьиникай физва.
«Зи патав инсанар къвезва, тамун чил кирида къачузва, чпи векь яда лугьузва. Амма, са тIимил вахт алатнамазди, тарар атIуз башламишзава. Гьелбетда, и кардиз рехъ гана виже къведач. Кваз такьазвай касдихъ галаз икьрар чIурунилай гъейри, ам гьатта уголовный жавабдарвилиз чIугвазва. Гьаниз килигна, тамара кIвалахар кьиле тухудайла, лап хъсандиз фагьум ая: хийирдин кIвалах яни ам, зарардин», — алава хъувуна ада.
Жасмина Саидова
