ШурупI вуч я, лугьузвани куьне? Куьлуь ракьун кIус. Ам акун, къачун патал микьнатIис квай хех герек жеда. Масада лугьуда: шурупI мих я ман, кьиле кьацI авай, вичелни резбе атIан­вай. Элкъуьриз-элкъуьриз, герек чкадиз яда…

Зани гьакI фикирнай. Куьлуь шей я, са артух виле таквадай, я са артух важиблувални авачир. Важиблу туштIа, къиметни жедач. ШурупI хьана, тахьана, вуч ава?..

— Э-э-эй! — рахана зав зи таниш Къулибег, — шурупI вуч ятIа, за лугьуда ваз. Ахпа чир жеда, адахъ важиблувал авани-авачни. Вуна ви гъилихъ галай сятина шумуд шурупI аватIа гьисабнани? Зани гьисабнач — амма са шурупI квахьун бес я, сятини кIвалахдач.

Зун зи айнайрикай рахада. ШурупI­ралди кIватIнавай затI я гьамни. Кьве тум (кьве хел, япарал вегьезвай) кьве шу­рупIди шуьшеяр тунвай кьве къабламадихъ галкIурзава. Гьалдна вилерал, къекъуьгъ жуваз кIанивал, кIела ктабар, кхьихь романар! Айнайри ви­лерин къуват хуьзва. Экуь я дуьнья! Амма…

Базардин майдандал са сеферда, гьикI хьайиди ятIа заз чидач, галатда зи айнайрин са хел (тум), аватда чилел. Шуь­шеяр авай къалпагъарни муькуь хел зи гъилел аламукьна. Квахьна шурупI, тахьайди хьиз…

Вучда? Айнаяр алачиз къекъвез тежезвай зун, чилел аватай хелни вахчуна, абур туькIуьр хъийидай шурупI жа­гъу­риз, гьа сифте гьалтай “Оптика” кхьен­вай туьквендиз гьахьна.

Пагь, бубад хва! Авай кьван аламатар вуч я! Дуьньядин кьуд патай и алатар, вилер хуьдайбур, экв артухардайбур, нурар хъуьтуьлардайбур… иниз гъанвай жеди. Къиметарни сад муькуьдалай багьабур…

Заз шурупI кIанзавайди, айнайрин хел галатнавайди чир хьайила, дезгедихъ галайди, вилерал цIарцIар гудай къизилдин чешмеяр алукIнавайди, хъуьрена: — Я халу, ваз ихьтин туьквендай шу­рупI кIанзавани? Ина айнаяр маса гузвайди я, шурупIар — ваъ. Ви айнаяр, заз аквазва, фадлай куьгьне хьанва. ЦIийи­бур къачу…

— Я хва, шурупI квахьна лугьуз, айнаяр тергдани? Абуру заз лап хъсандиз къуллугъзава эхир.

— Халу, — рахана къвалавай са лутувал квай жегьил, — а ви айнайрин шуру­пIар гила акъудзамайди туш. Ваз аквазва, ина авайбур вири цIийи шейэр, цIийи девирда гьазурнавайбур я. Айнаяр цIийи­бур къачун теклифзава чна ваз. Куьгьне затIар фадлай терг хьанвайди чизвачни?

— Рухваяр, куьне зал хъуьруьнармир. ШурупI квахьна — айнаяр тергдани, леэн хкатна — балкIан квадардани, чарх хкатна — машин ракьарай вахкудани… Ибур гьикI арадал атанвай крар я?  Акъакь­дани чун хьтин факъиррай ахьтин крар?.. Гьинава ахьтин пулар? Нихъ ава а мумкинвилер? — Аквар гьаларай, айнаяр куьгьне хьанвай зи ваъ, куьн хьтин цIийи лутуйрин шурупIар квахьнава. Ахьтинбу­рухъ михьи ният, фикир, кар бажагьат амукьда…

— Фена зун мад са “Оптикадиз”, — суьгьбет давамарзава Къулибега. — Ина виликандалайни гзаф нурари агъавалзавай. Амма зи хьтин айнайрин шуру­пIар фадлай ахкъудзамайди туш, гьавиляй айнаяр дегишарун, цIийибур къачун лазим я лагьана заз инани.

Зи кьил элкъвез гатIунна. Дугъриданни, икI хьайитIа, неинки айнайрин, ри­кIин шурупIарни, буш хьана, квахьун мум­кин я. Гъиле кьадай ручка хкатна лугьуз, ракни хкуддани бес кIвалик квай?.. Гьа ихьтин фикиррик квай арада заз чIехи базардин са пипIе “Ремонт очков” кхьенвай будка аквада. Айнайрин шикиларни ала ракIарал. Къала кван, белки, ина зи кIвалах туькIуьда. Фена, къалурна айнаяр, абур туькIуьр хъийиз шурупI кIанза­вайди лагьана.

Къачуна завай жегьилди зи куьгьне айнаяр, килигна яргъалди, элкъуьрна гъилел, ахпа лагьана: — Халу, ина неинки шурупI квахьнава, вири куьгьне хьанва. Оправа, яни айнайрин къапар гьа гила мад хадайвал я. Гьалкъайра авай шуьшеяр цIранва, фадлай дегишарна кIан-зава. Ибуру ваз экв гьикI къалурзава? ЦIийибур къачун герек я! Ремонт авуртIа, вай лап еке харж акъатда…

— Вучда? Куьн вирибур са чатук яд гайи ракьар хьиз я хьи. Куь сиве са мез ни туна? ГьикI туна? Ремонт герек туш, цIийибур къачу?.. Нивай? Вучиз? Вуж девлетлу ийиз? ШурупI икьван кьит шей хьун? Гьакьван багьа хьун?.. Зи мез элкъуьн тавур жуьре хьанач жеди. ЭкъечI­на зун, рахаз-рахаз айнаяр «ремонтдай» будкадай. Кьве камунин анихъ хьиз чекмечидал гьалтна. Вич лугьумир, ада фадлай зун вилив хуьзвай.

— ГьикI хьана, хванахва? Гзаф бед­ви­лелди рахазва хьи? Айнаярни гъилерал ала. Абур вилерал хьана кIанибур я…

— За вуч лугьун, кIвал къени хьайи­ди­. ШурупI квахьна, айнайрин хел галатнава. Жагъизвач фейи чкайрай а шейтIан. Авач, ахкъудзамайди туш лугьузва ахьтин куьлуь-шуьлуьяр. ЦIийи­бур къачу лугьузва.

— ШурупIар гилан девирда парабурун квахьнава, хванахва. Иллаки еке мумкинвилер, девлетар, гьа ихьтин базарарни туьквенар гъиле  гьатнавайбурун. Гьукуматдини абур — шурупIар вирин­ра бушарнава. Ингье зун инал чекмечи я. Зи патав текъведайди авач. ЯцIу­бур­ни, шуькIуьбурни, чинер алайбурни, алачирбурни, папкаяр хъуьчIуьк квайбурни, пакетар гвайбурни… Лап яцIу­бурни цIал­цIамбур кепекни пул тагана хъфида. Ибу­рухъ шурупIар амани бес? Гайидал ра­зи жезва зун. И чилин гьахъни гьар юкъуз гузвайди я. Маса къачуз жезвач завай. И туьквенар гвайбуру манийвалзава. За чиркинарзава лугьузва и майдан, куьче. Михьивалзавайди вуж ятIа? ИкI я, хванахва! Шу­рупIар парабурун квахьнава. Де хьана. Къала зав гице ви айнаяр, белки, заз жагъин абурув кьадайди.

Къачуна чекмечиди зи айнаяр, ачухна вичив гвай кIарасдин куьгьне кьвати, къачуна микьнатIисдин кIус, эл­къуьрна, суьгьуьрчиди хьиз, кьватида авай масмаррални михерал. Пагь, бубад хва! Са герендилай микьнатIисдик  ­акьван шурупIар кикIана хьи, ваз кIани­ди хкягъа! Зи айнайрив кьадай сад ваъ, са шумуд жагъана! Касди сад абурукай­ вичин кьватидай къачур гъвечIи хехинивди чкадал эхцигна, ахпа тIара­мар­­на. АкI туьх­кIве­на хьи зи айнаяр, исятда заводдай акъудайбур хьиз!..

Ихьтин суьгьуьрчи чекмечидиз лугьур-талгьур жагъизвачир заз.  Ада зун уяхарна. — Виликрай за сятсазвални авурди я. Акьван сятер зи гъилелайни вилелай фейиди я хьи, ихьтин куьлуь-шуьлуьярни гьа чIавуз кIватI хьана. Гьалд хъия жуван гьалаллу айнаяр. Лутуйрални гьарамчийрал мад расалмиш тахьурай!

Я Аллагь, лугьузва за, са вуч ятIа, иллаки шурупIар квахьдай югъ садазни такурай. ШурупIар квахьай вири чкIи­да: айнаярни, сятерни, машинарни, ри­кIер­ни, къанунарни, уьлкве, общество вични… “Перестройка” шурупIар чу­кIу­рун, квадарун туширни? Къе шурупIрин гуьгъуьна вуж ава? Ни хуьзва чун угърийрикай? Агь, шурупI, на гьикьван крар рикIел гъана! Куьлуь ракьун кIус хьиз акваз, вун гьакьван суьгьуьрлу къуват авай шей я кьван! Хуьх, дустар, куьне куь шу­рупIар!..

Мерд Али