“Инсандиз анжах са Ватан ава, са Бубалух ава, амма гьар са Бубалухдиз, Ватандиз Шарвили хьтин игитар сад, кьвед ваъ, ­вишералди герек я”.

Имам  Яралиев, “Шарвилидин” суварин тешкиллувилин комитетдин гьамишалугъ председатель

Чи газетдин алатай нумрада хабар ганвайвал, 30-июндиз къадим Ахцегьа гила 19-сеферда чи халкьдин игитвилин эпос “Шарвилидин” сувар кьиле тухуда. Иниз чи Ватандин гзаф пипIерай чеб игитвилин ирсиниз вафалу тир рухвайрини рушари мад сеферда рекьер атIуда. Им халкьарин садвал, дуст­вал, амадагвал, гележегдихъ инанмишвал артухарун патал ийиз­вай кар тирдал шак алач.

Чун, Шарвилидин невеяр, адан ирсиникай пай къачунвайбур я. Гьавиляй чи гьар са кам  Шарви­ли­дин весийрихъ галаз алакъа­лубур авун лазим я. И кар гьикI ­ийида? А суалдиз вичин вахтунда чи руьгьдин кьакьан дестекрикай сад тир илимрин доктор, профессор, “Шарвили” эпосдин суварин Программа арадал гъайи  Агьед  Гьажимурадович  Агъаева  жаваб ганай. Чна адан теклифар, къейдер, къалурунар мад сеферда куь вилик гъизва. ГьикI хьи, абур чаз чи гьар йи­къан уьмуьрда герек жезва.

Чна гьикьван а сувар тешкиллудаказ, гурлудаказ, метлеблудаказ кьиле тухвайтIа, гьакьван адаз итиж (интерес) ийизвайбурун кьадарни йисалай-суз артух  жеда. Эхирни, “Шарвили” са халкьдин ваъ, вири халкьарин Международный сувариз элкъведа. И  фикир гьа сифте суварилай (2000-йис) гатIун­на, вири суваррик рахай кесерлу ксари (Я.И.Яралиев, Б.Салимов, Дж.Агьмедов, Гь,Гашаров, Б.Агьмедов, М-С.Гусаев, З.Арухов, Э.Наврузбегов, М.Вагьабов ва мсб.) тикрарна. И кар гьакъикъатдизни элкъвезва.

Гьакъикъатдани, Шарвилиди игитвилер (эпосдай аквазвайвал) анжах са лезгийрин азадвал, аслу туширвал патал ийизвачир, ам, гьар гьинай куьмек кIанз эверайтIа­ни, гьаниз женгериз физ гьазур тир. Им бес чи халкьдин руьгьдин зурбавал, захавал, къадимлувал ва къанажагълувал къалурзавай лишан тушни!

Рагьметлу Агьед Агъаева чаз Шарвилидин насигьатар чирун ва уьмуьрдиз кечирмишун патал вичин теклифар веси хьиз тунва. Абур чна газетдани чапнай (килиг 2000-йисан 8-июндин нумра). Анай бязи къейдер гилани рикIел хкун чаз кутугнаваз аквазва:

* * *

— Республикада сифте яз кьиле тухузвай адетдинди тушир и серенжемдин кьилин мурад — Дагъустандин халкьарин руьгьдинни медениятдин ирс алай аямда тербияламишунин кIвалахрал кIевелай желб авуникай ибарат я.

Суварин макьсад гьа и кардихъ элкъуьрнава…

* * *

— Игитвилин эпосни гьакъикъи игитвал зигьиндин къуватдалди ала­къалу ийиз жезва. Гьакъикъи игитвиликай рахайтIа, адаз уьмуьр­да гьамиша чка жагъизвайди я.

* * *

— Чи вилик халкьдин акьул-камалди вичик руьгьдин зурба къуват, ахлакьдин къени, жанлу ерияр кутунвай тамам эсер ква. Адакай лап кутугай гьалда менфят къачун тавун лагьайтIа, гунагь я.

* * *

«Шарвили халкьдиз гьамиша герек я!»… кьил ганва вичин са ма­къа­ладиз чIехи камалэгьлиди. (Килиг: «ЛГ» 2001-йисан 28). Вучиз герек ятIа, суалдиз жавабар чна винидихъ гъанвай келимайрикни ква. Генани алава хъийиз жеда: чаз гьакъикъатдани гележегда Ватан, халкьдин азадвал, аслу ту­ширвал хуьдай, герек атайтIа, чандилайни гъил къачуз гьазур тир игит рухваяр-аскерар герек я. «Шарвили» эпосдин асул идея ватанпересвиликай, Ватан хуьникай ибарат я.

* * *

Адетдин шартIара мегер ви­кIегь­вал, ферлувал, адалатлувал, къанажагълувал къалурун — тIимил важиблу месэлаяр яни? Чна лугьуз­ва, чахъ зурба пагьливанар, хъсан манидарар, кьуьлердайбур, ашу­кьар­, хиве авай везифа михьивилелди, намуслувилелди кьилиз акъудиз жедай бажарагълу руководителар, адетдин хъсан лежберар, багъманчияр, малдарар, чубанар тIимил жезва. Са бязи сеняткарвилер ерли амукьзавач. Месела, Миграгърин, Кье­пIиррин, СтIалрин, Хивдин, ЧIи­лихърин ва икI мадни акьван машгьур чешнейрин гамар храй фабрикайри кIвалахзамач. Гамар мад хкIанзамач жал?..

Чун гьеле фадлай квахьнавай Испикрин хъенчIин къапар гьазурунин, Калукрин кIарасдикай гуьрчег затIар гьазурунин, Игъиррин къванцин устIаррин, Къурушрин литер га­ту­нин ва маса сеняткарвилерикай ра­хазвач. Ибур вири квахьайла, чахъ чи милли руьгь къалурзавай гьихьтин яржар-лишанар амукьда? Им мегер чак къалабулух кутазвай гьал тушни?.. Шарвили чаз гьавиляй гьамиша герек я. РикIел хкин: Шарвилидиз тIебиатдин чIал чидай, чилин-цавун вири сирер адаз ачух тир. Ихьтин алакьунар инсандиз ге­рек тушир вахт бажагьат ава. «Шарвили» эпосдин игитди кIелза­вайди гзаф крарал руьгьламишзава, ам чи­лин-цавун сирериз мукьва ийиз­ва­.

Амма къе чи хуьрер, ерияр гьи гьал­­­да ава? Чи дагъларинни уьзуьм­­­лухрин куьк хкуднава. Арадал хкиз тади къачузвач. Чи мезреяр кьурана, баябанлухриз элкъвенва. Чи чIурариз чилин гьашаратар къалум хьанва. Чи вацIарин ятар агъуламиш жезва…

Къизил-дере чаз къиздирма-дередиз элкъуьруникай кичIезва… Шарвилиди чун тIебиатдин къадирлу иесияр хьуниз эвер гузва. Гьа чIа­вуз чи нехиррихъ галаз хуьрериз къуьрерни, мараларни хтун мумкин я. Чи чIижер са азардини тергдач. Чахъ хьтин тIямлу яр-емишни санани жедач…

Инсанар, акьалтзавай несилар Шарвилидин руьгьдалди, краралди тербияламишун патал «Шарвили» эпосдин сувар кьиле тухунихъ гьакьван еке метлеб авайдал шак алач.

Эпос майдандиз ахкъатуни арифдар Агьед Агъаев гьикьван шадарнайтIа ихьтин гафарайни кьатIуниз жезва: «Шарвили» эпосдин сувар тухузватIани, чи халкьариз гьеле эпосдин ери-бине чидач. Эпосни кIелна, чирнавач. Амма, Аллагьдиз шукур, гзаф лезгияр эпосди уяхарзава. Абуруз чпин ата-бубайрин мурадар ва дердер чир жезва. Эпос кIела, дустар! Куьн пашман жедач. Аксина яз, квек лувар акатда».

Гьакъикъатдани, Шарвилидин сувари чи халкьдин арадай лап бажарагълубур, къуватлубур, уьтквембур жагъуриз куьмек гузва. ЦIинин йисузни Ахцегьа спортдин, халкьдин сивин яратмишунрин, гъилин-тупIун сеняткарвилерин ва гзаф маса рекьерай килигунар, конкурсар кьиле фида. Чилин ва цавун­ пагьливанрин, къуватлубурун (гъилер кьунай, къван гадарунай, путар хкажунай), лап хъсан манияр лугьу­нин, макьамар тамамарунин (халкьдин милли алатрал) кьуьлерин, шиирар хуралай устадвилелди кIе­лунай ва икI мадни. Ме­гер ихьтин конкурсри, гьуьжетри инсанрик руьгь, лувар кутазвачни!..

Гьар гьикI хьайитIани, “Шарвили” сувари вичин чка, дувул кьунва, хъсандиз еримишни ийизва. Бегьерар — чи халкьдин уьтквем крарай,  агалкьунрай, цIийи гъалибвилерай аквада. Чи аваданвили, абадвили, устадвили, уяхвили и крар,  умудар субутда…

Сувар мубаракрай, играмибур! Шарвилидин хтулар!..

Мердали Жалилов