ЧIехи шаирдин юбилейдин вилик чи рикIел адахъ галаз алакъалу тир гзаф крар, кхьинар, чарар-цIарар, художественный эсерар хквезва. Вирибурукай рахаз хьун мумкин туш. Амма бязи рикIел хкунар галачиз Сулейманан къаматдиз кутугай къимет гун четин я.
СтIал Сулейманан тIвар, ХХ асирдин 30-йисарилай гатIунна, Дагъустандин ва гьакI СССР-дин вири халкьарин мецел атана. Гзаф критикри ва литературоведри къейдзавайвал, и кардик чи машгьур алим-лингвист, писатель ва журналист Гьажибег Гьажибегован чIехи пай ква. Ада, сад лагьайда яз, СтIал Сулейманан мецелай “Билбил”, “Кьве кIвачел къекъведай лам”, “Фекьийриз”, “Гьуьруьят” шиирар кхьин хъувуна. Им 1925-йисуз, Гьажибег Гьажибегов Агъа СтIалдал атайла, хьайи кар я. Гуьгъуьнлай и шиирар алимди 1927-йисуз Москвада чап авур лезги шаиррин эсеррин кIватIалда туна. Гьажибег Гьажибегова СтIал Сулейманан тIебии бажарагъдиз кьетIен къимет гана ва адан са эсерни квахь тавун патал гзаф зегьметар чIугуна.
СтIал Сулейманан уьмуьрда ва яратмишунра Эффенди Капиевани тIимил роль къугъванач. Ада хейлин йисара шаирдин секретарвиле кIвалахна, адахъ галаз санал яшамиш хьана. Эффендидиз Сулейман, вичин кIвале хьиз, гзаф маса рекьерани, мярекатрани аквадай мумкинвал хьана. Э.Капиева Сулейманан гьакъиндай кхьенай: “Савадсуз ашукь акьван простой инсан тушир. Ам гзаф камаллу тир, адаз гзаф крар акунвай, чидай. Гзаф затIарин гъавурда ам хъсандиз авай, гьатта чи са бязи филологиядин илимрин кандидатрилайни артух. Гьавиляй ада кьетIен эсерарни яратмишна”.
Эффенди Капиева, Сулейманан уьмуьрдиз бахшна, вичин метлеб садрани квахь тийидай “Шаир” тIвар алай ктаб кхьена. Октябрдин революция ва Дагъустанда Советрин гьукум тестикь хьун Сулеймана чIехи ашкъидалди шадвилелди кьабулна. Адалай кьулухъ шаирдин жанлу сес уьлкведин лап яргъал пипIеривни агакьна.
СтIал Сулейман чIехи общественный деятель, Куьредин окружкомдин, Дагъустандин ЦИК-дин член хьана. Ам СССР-дин писателрин Сад лагьай съезддал ялавлу чIалар гваз экъечIна, раханай. Максим Горькийди гьа чIавуз адаз “ХХ асирдин Гомер” лагьанай.
1936-йисуз Дагъустандин халкьдин шаирдиз чи республикада сифтебурукай яз, Ленинан орден гана. Расул Гьамзатова гзаф сеферра рикIел хкидай: “Чпин гъиле чIехи постар гьатнавай бязи чиновникри (Ломоносов, Сорокин) СтIал Сулейманаз “халкьдин душманар” русвагьдай ва партиядинни советрин къурулушдин тарифардай шиирар кхьинин тапшуругъ гайила, шаирди кьетIидаказ ваъ лагьанай: “За шиирар, жуван рикIяй атайла, кхьизва. МасакIа завай абур туькIуьриз жедач”.
Эхь, шаир СтIал Сулейманан вири фикирар Дагъустандикай, чIехи Ватандикай, партиядикай тир. Гьавиляй адан шиирарни вири девирра чахъ галаз яшамиш жезва ва инлай кьулухъни амукьда.
Урусрин писатель Борис Пастернака СтIал Сулеймана вич Москвада, писателрин Сад лагьай съездда, трибунадихъ галайла, гьикI тухванайтIа, рикIел хкидай: “Чаз а трибунадихъай кичIе тир. Амма Сулейман, са кичIевални авачиз, рахана. Адан сес са кIусни дегиш хьанач, секиндиз лугьузвай гафари залдин а кьилиз кьван лув гузвай. Сифте саламар лагьайдалай кьулухъ ада, вич Дагъустандай иниз вуч гваз атанватIа, гьадакай лагьанай”.
Расул Гьамзатован мад са рикIел хкун, зи фикирдалди, вижевайди я: — Чи писателрин Союздин кIвале, дегьлизда, СтIал Сулейманан, ЦIадаса Гьамзатан, АбутIалиб Гъафурован суьретар авай. Са сеферда Москвадай чиниз вич амайбурулай гзаф савадлу яз гьисабзавай, вичиз вич бегенмиш писатель-авангардист атанай. Адан рикIелай вичин хайи чIални алатнавай. Гьа чIавуз писателрин Союздин секретарь тир Юсуп Хаппалаевавай ада хабар кьуна: “И хипен хъицикьдин бармак алай чубан вуж я?” Юсуп Хаппалаева, кIусни яргъал вегьен тавуна, жаваб гана: “А чубандихъ и вун хьтин хипер агъзурар ава…”
Мад са рикIел хкун, зи фикирдалди, важиблуди я. Урусрин писатель Петр Павленко Агъа СтIалдал СтIал Сулейманахъ галаз гуьруьшмиш хьайила, ада шаирдикай вижевай очерк кхьенай. Писателди къейдзавайвал, адан суалриз Сулеймана шиирралди жавабар гудай. Эгер са цIар са гьикI ятIани рикIелай алатнаваз хьайитIа, гьасятда адан патав гвай хуьруьнвийри рикIел хкидай. Сулеймана и чIавуз, халкьдал вичин тIуб туькIуьрна, лугьудай: “Ингье зи ктабар”. Дугъриданни, стIалвийриз шаирдин эсерар хуралай чидай. Ингье а вахтарилай инихъ гьикьван йисар алатнаватIани, Сулейман гьа Сулейман яз чи арада ама. Инлай кьулухъни гьакI жеда. Расул Гьамзатова лагьайвал, Сулеймана вири рекьера чун хвена, чнани ам эбеди яз хуьда…
Жамидин Исмаилов,
тарихдин илимрин кандидат
