ГЗАФ ХЬУРАЙ!
Аквадай хьтин жуьреба-жуьре къуллугърал хьайи лезгияр тIимил туш. Абур жемятдин, халкьдин рикIелни алама. Амма вири сад хьиз — ваъ. Эхиримжи вахтара акъатиз башламишнавай рикIел хкунрин ктабар ихьтин ксарикайни хьун шад жедай кар я. И сеферда зи гъиле гьатай ахьтин ктаб къанун-къайда хуьнин органра яргъал йисара кIвалахай, Кьиблепатан Дагъустандин лайихлу риваятрикай тир Оружев Оружакай я (“Рыцарь правопорядка”. Воспоминания, Махачкала, 2011).
Залай яшдиз чIехи тиртIани, са девиррин несилрикай тир вун зал гьалтначир, яни чун таниш тушир, Оруж Ярагьмедович. Вун эхиримжи рекье твадайлани, заз хабар хьаначир… Вун амачиз, вакай ктаб кIелайла, и зи лезгивилин гафарни гьиссер халис лезги хьайи ви сурал разивилин цуьквер хьана экъечIрай, гьуьрметлу Оруж Ярагьмедович…
Къуй чи халкьдихъ икI рикIел хкиз, икI лугьуз жедай рухваярни абурун лайихлувилерикай суьгьбетзавай ктабар къвердавай гзаф хьурай!
Кичибег Мусаев
РИКIЕЛАЙ ТЕФИДАЙ КЪАМАТ
Кьиблепатан Дагъустанда Сулейман-Стальский райондин Алидхуьр чIехи ва гуьрчегбурукай сад я. Ам гуьнейрин ценерив, Кьурагь вацIун эрчIи пата экIя хьанва. Адан къаншарда, вацIун а пата, инкъилабдин ялавлу хва Къазимегьамед Агъасиеван гуьмбетни килигиз акъвазнава. Ихьтин игит хцелай чешне къачуна, белки, алидхуьруьнвийрини абурун рехъ давамарзава жеди.
Оружев Оруж Ярагьмедович 1929-йисан 3-апрелдиз Кьасумхуьруьн райондин Алидхуьрел лежбер Ярагьмедан хизанда дидедиз хьана. Ам гьеле аялзамаз дах, кефсуз хьана, кьена. КIвале Оруж чIехи аял тир. Буба кьейила, Оруж чIехи авун диде Зухрадинни дахдин вах (эме) Ханагъадин хивез аватна. Вахтар гьикьван четинбур тиртIани, Оружа Кьасумхуьруьн 1-нумрадин школа куьтягьна. Гьеле школада амаз адан мурад юрист хьун тир. Школа куьтягьдайла, имтигьанар вахкудайла, математикадин муаллимди вичин тарсунай, экзамен вахкуз хьанач лагьана, са шумуд аялдиз кьведар янай. Абурун жергеда О.Оружевни авай.
Имтигьан вахкуз тахьай аялар Махачкъаладиз, образованидин министерстводиз фена, абуру авай чIуру гьалдикай хабар гана. Министерстводай абуруз шегьердин 2-нумрадин школада экзамен вахкудай ихтияр гана. Фенвай аялри вирида экзамен вахкана, аттестатарни къачуна.
А вахтунда Дагъустанда авайди кьилин образование гудай 3 институт (медицинадин, хуьруьн майишатдин ва педагогикадин) тир, амма юриствилин пешедай анра факультет авачир. И кар фикирда кьуналди, партиядин обкомди чина авачир пешеяр къачуз кIанибурун дестеяр гьазурна, пединститутда экзаменар вахкуз тазвай, хъсан къиметар къачур аялар Москвадин, Ленинграддин вузриз рекье твазвай. О.Оружева РагъэкъечIдай патан чIаларин факультетдиз экзамен вахкудайвал хьана, гьикI хьи, юридический факультетдиз чкаяр лап тIимил ганвай, амма экзаменар садбур тир. Ленинграддиз экзаменар вахкуз фенвайбурун кьиле Омаров Муса Садулаевич авай. Поездда, О.Оружева адахъ галаз меслят ийидай рехъ жагъурна, вичиз юриствал кIанзавайдакай лагьана. Муса Садулаевича адаз хъсандиз яб гана, документриз килигна, ахпа абур юристрин документар авай папкада туна. Оруж Ярагьмедович Муса Садулаевичалай гьамишалугъ рази яз амукьна.
1952-йисуз Ленинградда кIелна куьтягьай юристрин десте Дагъустандиз хтана. Абурун жергеда Оружев Оруж, Мегьтиев Нариман, Аллагьвердиев Сабир, Гьуьсейнов Надир, Къафланов Ярагьмед ва масабур авай. Вузда хъсандиз кIелай О.Оружев Дербентдин прокурордин куьмекчивиле рекье туна. А вахтунда Дербентдин прокурор Къурбанов Буба Гьасанович тир.
1954-йисан 13-ноябрдиз Оружев Оружа Артемьева Лариса Антоновнадихъ галаз сир сад авуна. Абуруз 6 хва — Ярагьмед, Алексей, Сиражудин, Владимир, Александр, Мегьамед — хьана.
Гуьгъуьнлай Оруж Оружев Рутул райондин прокурордин къуллугъдал рекье туна. Са куьруь вахтундилай чирвилерин дережа ва пешекарвал мадни хкажун патал ам Харьковда кардик квай курсариз ракъурна. Анай хтайла, мад Рутулиз вичин къуллугъдал хъфена. 1966-йисуз О.Оружев Дербентда милициядин начальникдин къуллугъдал тайинарна, ина ада 13 йисуз кIвалахна.
ХХ асирдин 70-йисара КПСС-дин ЦК-ди исламдиз акси нубатдин къарар акъудна. Адал асаслу яз, пак чкайрал, пIирерал фин къадагъа авунвайтIани, гьар йисуз Шалбуз дагъда авай Сулейманан пIирел агъзурралди мусурманар къвезвай. И кар акъвазарун патал гьукуматди еке чалишмишвилер ийизвай. А вахтунда Ахцегьа прокурор тир О.Я. Оружеваз, и месэладин вилик пад кьазвач лугьуз, партиядин райкомди тадияр гузвай. Амма ада “а кIвалахдин рекьяй заз я юридический, я правовой къайдаяр чIуриз аквазвач” лагьана, куьруьдаказ жаваб ганай. Вичин гафунал кIевиз акъвазнавай прокурордин меслятдал Ахцегь райком рази хьана. И месэладин патахъай райкомдизни, Оружевазни партиядин обкомдин бюродални эвернай, амма О.Оружева вичин гаф дегишарначир. Гьи къуллугъдал кIвалахнаIани, ам вичин гафунал кIевиз акъвазнай, гьавиляй адаз вирида гьуьрметни ийидай.
Вадим Жамалдинов
