Самурдин там дуьньядин дережадин важиблувилин пара къиметлу объектар гьалтзавай, вичиз тешпигь авачир чка я.  Надир там, багьа жинсерин балугъри куьр  гадарзавай, абур туьретмиш жезвай, чими уьлквейриз куьч жедай къушари мукар кутадай,  чуьлдин ва вагьши гьайванар яшамиш жезвай чкаяр  — санлай къачурла, 7600 гектардин майдан.

Самурдин тамун надирвал ва къиметлувал ина анжах  набататрин  ваъ, гьакIни гьайванрин алемни ажайибди хьуникай ибарат я. Заз инал чи газет кIелзавайбуруз гьайванрин алемдикай суьгьбет ийиз кIанзава.

Самурдин там — им Россияда субтропикрин ва сармашух хьтин набататар экъечIзавай анжах са там я. Ина кьулан тар авай тахминан 450  ва кьулан тар авачир 10 агъзурдав агакьна гьайванар,  70 жуьре тарар, 16 жуьре сармашухдин набататар гьалтзава. Гзаф кьадар гьайванар ва набататар михьиз квахьунин сергьятдив агакьнава ва абур Россиядинни Дагъустан Республикадин Яру Ктабда гьатнава.

Самур вацIун  къерехра  кьулан тар авай 65 жинсинин  гьайва­нар яшамиш жезва.  Кьитдиз гьалтзавай ва хуьзвайбурук акатза­вай нек хъвадай гьайванрикай ина  тамун кац,  Кавказдин хундуз­, цуцIул, шабалатдин рангунин кац, енот ава. Кек алайбурукай — къабан, суван цIегь.  ТIебиатда кьитдиз гьалтзавай къушарикай ина  лацу тум галай орланди, султандин вечре, Кавказдин ачкар­ди ва са жерге масабуру мукар ийизва. Санай масаниз лув  гузвайбурукай ина пеликан, уьленра жедай колпица, чIалитI,  жегьре рангунин фламинго, сапсан, балабан, авдотка  ва маса къушар  гьалтзава.

Алатай асирдин 70-80-йисара  Самурдин тама къайдадик квачиз майишатдин  кIвалахар кьиле тухуни вагьши гьайванрин ва къушарин кьадар  тIимил хьунал гъана. Тамун бязи гьайванар лагьайтIа, месела,  чернобурка сикI, суван цIегь,  цуцIул,  енот ва та­мун кац михьиз терг хьунин сергьятдал агакьарна.

Элкъуьрна кьунвай тIебиат хуьнин хиле за 1986-йисалай инихъ  жуьреба-жуьре къуллугърал кIвалахна. Жуван ахтармишунрал бинеламиш хьуналди, заз лугьуз кIанзава хьи, эхиримжи вахтара  Самурдин тама вагьши гьайванринни къушарин кьадар къвердавай гзаф жезва.

Самурдин тамун кьисмет  чалай аслу я. Эгер чна  браконьерриз   вагьши гьайванар ва  къушар тергдай, вацIар ва булахар чиркинардай  ихтияр тагуз хьайитIа, тIебиатди чалай разивалда!

Чан алай гьич са шейинини — къушарини, гьайванрини, балугърини — тIебиатдиз зарар гузвач. Яраб гьайванар ва къушар ин­сандилай акьуллу я жал?! Аквар гьаларай, чирвилер хьун тIи­­мил я, инанмишвални герекзава.

Гьар са шейиниз  кьве жуьреда килигиз жеда, лугьудайвал, кваз такьуна ва дериндай. Ингье, месела, там къачун — тарар экъечI­зава,  къарасуяр авахьзава, къушари лув гузва, балугъри сирнавзава. Гьа са вахтунда там акьалтIай муракаб механизм я, ина вири сад-садахъ галаз сих алакъада ава, на лугьуди,  набатат­рин ва гьайванрин алемар, чил, яд ва гьава чеб-чпихъ галаз хуш­ракандин гъалуналди кутIуннава. Чна и къурулуш асантди авун лазим яни? Заз чиз, — ваъ. И муракаб механизм,  чан алай ва назик и организм ахтармишайтIа, адан гъавурда гьатайтIа, хъсан я.

Исятда цIаяр кьунин жигьетдай хаталу вахт алукьнава — гад я, гьавадин чимивал лап  виниз акъатнава, марфар тIимил хьанва­.  Меслятзава:

—        тама цIаяр хъийимир;

—        тарарин кIаник квай, гьакIни  тамун юкьвара гьалтзавай ачух чкайра авай  кьурай векьериз цIаяр ямир;

—        ял ягъай чкайра шуьшеяр ва я шуьшедин кIусар тамир;

—        тамуз зирзибил гадар тавун.

Тама авайла, цIухъ галаз мукъаят хьухь. РикIел хкин, Россия­дин цIаяр кьуникай хуьниз талукь законодательство чIурунай  ад­министративный ва уголовный жавабдарвилиз чIугвазва.

Тамухъ галаз алакъалу крара къайгъусузвал къалурна  кIан­дач, чи халкь и чилел эбеди яшамиш хьун лазим я.

Мегьамедгьасан Ферзалиев,
“Самурдин лесопарк”ГКУ-дин государстводин федеральный инспектор, гьуьрметлу гъуьрчехъан