Дагъустандин мектебра кIел­­­завай 8,9 процент аялрин вилик  бедендал гзаф пи акьалтунин  месэла ква. Им Россия­дин мулкунал юкьван кьадар­дилай виниз тир рекъем я. Ихьтин фикирдал, «Жемятдин сагъламвал мягькемарун» проектдин сергьятра аваз, Рос­потребнадзорди кьиле тухвай ахтармишунрин нетижада атанва. 

Малум хьайивал, Дагъустанда 24,8 процент аялри ширинлухар алава­ тIуь­нар яз хкязава (Россияда юкьван кьадар — 15,2%), 30,9 процент аялри ла­гьай­тIа, хъвадай шейэриз пуд тIур ва мадни гзаф шекер вегьезва (уьлкведа — 15,6%). Куьчейра маса гузвай фад гьазурдай тIуьнар гьар юкъуз Дагъустанда 38,3% аялри незва, гьа са вахтунда уьл­кведин маса регионра и делил 24 процентдиз барабар я.

Кьадардилай гзаф ширин шейэр  ва «тади тIуьнар» тIуьни, экранрин вилик яргъалди (йикъа 6 сятинилай гзаф) вахт акъудуни, нетижа яз, бедендин заланвал гзаф хьуни сагъламвал патал хаталу рекьер ачухзава. Ахтармишунри раижзавайвал, адет яз, аялри йикъа анжах са се­ферда, нянихъ тIуьн незва (суткадин кьадардин 60 процент) ва идалай кьулухъ ксузва. Нетижада­ ида эндокринный къурулушдал пар акьал­тIарзавай  ва азарар арадал гъиз куьмек гузвай «тамам тушир тIуьнрин къай­дадал» гъизва.

Къейд ийин хьи, бедендал пи акьал­ту­нин месэла неинки аялриз, гьакIни санлай Россиядин вири жемиятдиз талукь я. Мисал яз, уьлкведин здравоохра­ненидин министр Михаил Мурашкоди и жигьетдай гьалар къурху кутадайбуруз­ элкъвезвайдакай гьеле са йис идалай вилик лагьанай. А чIавуз, адан гафа­рал­ди,  уьлкведин мулкунал 40 миллиондилай гзаф агьалийриз (уьлкведин агьали­йрин тахминан 27 процент) пи акьал­ту­ни азабар гузва: и кардин нетижа­да са жерге азарар (кьвед лагьай жуьредин диабет, гипертония ва мсб.) арадал къвезва.

Ахтармишунри тестикьар­завайвал,­­ Рос­сиядин 62 процент агьа­лий­рин (яшар тамам хьанвай­бур) бедендин­­ залан­вал кьадардилай гзаф я. Юкьван гьи­­саб­дал­ди россиявийри кьадардилай­ 288 процентдин гзаф шекер, 160 про­­­цент­дин гзаф дуьдгъвер, 220 про­цент­дин­ гзаф къаймах ишлемишза­ва. Гьа са вахтунда­ йикъан тIуьнрик майваяр, емишар­,  чIа­­хар ва иллаки харар бес жезвач. Къейдзавайвал, уьл­кведин агьалий­ри­ пешекарри теклифзавай майвайрин кьадардикай анжах 26 процент ишлемишзава, картуфар ла­гьай­тIа, — лазим кьа­дардин 37 процент. Гьа са вахтунда,  «ТIуьнрин ва биотехнологийрин ФИЦ» ФГБУН-дин профессор А. Батурина къейд­завайвал, эгер гзаф кьадар ягълу­да чранвачтIа, картуф инсандиз неинки кьил хуьз куьмек гузвай, гьакIни бедендин сагъламвал хъсанарун таъминарзавай майва я.

Чи мухбир