Мирзебег Ахундов 1897- йисуз Самур округдин Мискискарин хуьре лежбердин хизанда дидедиз хьана. Ада Ахцегьа кардик квай урус школада сифтегьан чирвилер къачуна. Ахпа Темир-Хан-Шурадин реальный училищедиз гьахьна. Ана ада вич хци зигьин авай жаван яз къалурна. 1915-йисуз училище акьалтIарайла, ам Харьковдин хуьруьн майишатдин институтдиз гьахьна. Мирзебеган студентвилин йисар Россияда буржуазно-демократический революциядин къуват гужлу жезвай йисарал гьалтна. Дагъустандиз инкъилабдин гьерекатда иштиракун патал хтай ам 1917-йисуз бажарагълу революционерар тир У.Буйнакскийдихъ, Гь.Саидовахъ, С.Казбековахъ ва масабурухъ галаз таниш хьана, Темир-Хан-Шурада тешкилнавай Дагъустандин просветительно-агитационный бюрода кIвалахиз эгечIна. И бюродин член яз, М.Ахундова Советрин власть гъалиб хьун патал большевикрин партиядиз куьмекар гуз, агьалийрин арада гъавурдик кутунин кIвалах тухуз хьана. 1918-йисуз Азербайжандинни Астрахандин красногвардейцийрин кьушунри куьмек гуналди, Дагъустандин са паюна Советрин власть малумарна. Ам мадни мягькемарун патал Темир-Хан-Шурада областной военно- революционный комитет тешкилна. И комитетдин бажарагълу членрин арада аваз М.Ахундовани еке кIвалах тухвана. Ревкомдин векил яз, ада областдин недай-хъвадай суьрсетдин отделда кIвалахна. Областдин продкомдин 1917-йисан июндин къарардалди М.Ахундова девлетлуйрин мулкарай магьсуларни векьер вахчудай комиссиядин председателвиле кIвалахна. И чIавуз ам большевикрин партиядин жергейриз гьахьна, халкьдин арада гъавурдик кутунин кIвалах гужлу авун патал хуьрера кесибрин комитетарни советар тешкилна.
Дагъустандиз туьркерин интервентарни бичераховцийрин бандаяр гьахьнай. Гоцинский кьиле авай реакционеррини советрин аксина гьужумар гужлу авунай. И четин шартIара М.Ахундова, вич кьиле акъвазна, красногвардейцийрин дестеяр тешкилна, душманрин бандаяр кукIварунин карда иштиракна. Къуватар барабарбур тушир шартIара Дагъустанда Советрин власть вахтуналди кIаник акатнай. Кар алакьдай са кьадар деятелар жаллатIри телефна, муькуьбур Бакудизни Астрахандиз акъудна. Абурун жергедай яз М.Ахундовни Бакудиз акъатна. РКП (б)-дин чинебан обкомдин членар дустагъ авурдалай гуьгъуьниз. 1919-йисан майдин вацра Дагъустандин хуьрериз деникинчияр гьахьна. Абурун аксина тухузвай женгиниз гьа йисан сентябрдиз Бакуда гуьнгуьна хтур РКП (б)-дин обкомди регьбервал гуз хьана. И важиблу карда М.Ахундовани активвилелди иштиракна. Гьа йисан хъуьтIуьз М.Ахундов обкомдин тапшуругъдалди Бакудай Дагъустандиз хтана ва ам Къизил-Ярский фронтдин командующий, мусаватистрин гъилибан Казим-беян патав комиссарвиле тайинарна. И къуллугъдал М.Ахундов тайинарун дуьшуьшдин кар тушир. М.Далгата кхьейвал, Казим-бей муьтIуьгъарун патал М.Ахундован викIегьвал ва хцивал лазим хьана. Гьакъикъатдани, ада вич викIегь, хци большевик тирди къалурна. И къати женгерай экъечIай М.Ахундован лайихлувилер гьукуматди Женгинин Яру Пайдахдин орден гуналди къейдна. Мирзебеган характеристикада къейднавай: “М.Ахундован женгчивилин лайихлувилери белогвардейцийрин винел революционный фронтдин гъалибвал къазанмишунин карда еке роль къугъвана. Душмандин аксина фронтдин командующий, туьркерин офицер Казим-беян патав политкомиссар яз кIвалахдайла, юлдаш Ахундова адан кьве чин алай политика дуьздал акъудна. М.Ахундован викIегьвили, ада вахтунда кьабулай серенжемри Казим-беяз РКП (б)-дин Дагобкомдин ва оборонадин Советдин аксина фронт тешкилдай мумкинвал ганач”. 1920-йисан 2- февралдиз Леваша хуьре хьайи РКП (б)-дин Дагъустандин областной комитетдин заседанидал М.Ахундов Куьре округдин комиссарвиле хкяна. Ада душманрин вилик пад кьун, абур русвагьун патал еке кIвалах тухвана. М.Ахундован иштираквал аваз контрреволюционерринни мусаватистрин гъилибанар тир Казим-беянни Токаев Шапидин душманвилин политика винел акъудна. Ахундова туьркерин офицеррин таъсир Мажалисдин фронтдани викIегьвилелди ва агалкьунралди акъвазарна. 1920-йисан мартдин сифте кьилерай Казим-беян бандади Дагобкомдинни Оборонадин советдин членар дустагъна. Абурук М.Ахундовни квай. Душманриз ам гуьллеламишиз кIанзавай. Гена адан куьмекдиз атай Алибег Богатыреван партизанрин дестеди Мирзебег къутармишна. И вахтунда Г.Орджоникидзе, С.Киров ва М.Тухачевский кьиле аваз Яру Армиядин кьушунрин куьмекдалди восстанидиз къарагъай отрядри белогвардейцияр кукIварна. Кеферпатан Кавказда ва Дагъустанда тешкилай ревкомдин советдик член яз М.Ахундовни кутуна. Дагревкомдин къарардалди Мирзебег Ахундов сифтедай земотделдин, ахпа Дагъустан АССР-дин хуьруьн майишатдин рекьяй халкьдин комиссарвиле (Наркомземвиле) тайинарнай.
1921- йисан февралдин эхирра Мирзебег Ахундован уьмуьрда шад вакъиа хьана. Ж.Коркмасов, А.Тахо-Годи, М.Хизроев квай делегациядихъ галаз санал М.Ахундов Москвадиз В.И.Ленинан патав фена.
Граждан дяве куьтягь хьайидалай кьулухъ М. Ахундов тамамвилелди майишатдин кIвалахрал машгъул хьана. ДАССР-дин наркомземвилин жавабдар къуллугъддал алаз ада хуьруьн майишат гуьнгуьна хтунин, ам социализмдин бинейраллаз туькIуьрунин, чилер дигидайбуруз элкъуьрунин ва абур ери аваз ишлемишунин карда В.И. Ленинан тапшуругъар кьилиз акъудун патал еке зегьметар чIугуна. Ам хуьрерин лежберрихъ галаз гуьруьшмиш хьанай. 1926-йисуз Мискискарин хуьруьз хтайла ва хуьруьнвийрихъ галаз гуьруьшмиш хьайила, ада абурун вилик чилер менфятлудаказ ишлемишунин, емишрин багълар кутунин важиблу месэла эцигнай. Дагъустандин зегьметчийрин вафалу хва,
Дагъустан АССР-дин сад лагьай наркомзем Мирзебег Ахундов 1928- йисуз вичин уьмуьрди цуьк акъудзавай чIавуз жегьилзамаз кечмиш хьана. Баркаллу хцин тIварунихъ чи республикадин шегьеррин куьчеяр, майишатрин идараяр, хайи хуьруьн мектеб янава.
Шагьбала ШАГЬБАЛАЕВ