Мирзебег  Ахундов  1897- йисуз Самур округдин Мискискарин хуьре лежбердин хизанда дидедиз хьана. Ада Ахцегьа кардик квай урус школада сифтегьан чирвилер къачуна. Ахпа Темир-Хан-Шурадин  ре­альный училищедиз гьахьна. Ана  ада вич хци зигьин авай жаван яз  къалурна. 1915-йисуз училище акьал­­тIарайла, ам Харьковдин хуьруьн майишатдин институтдиз гьахь­­на. Мирзебеган студентвилин йисар Россияда буржуазно-демократический  революциядин  къуват гужлу жезвай йисарал гьалтна. Да­гъустандиз инкъилабдин гьерекатда иштиракун  патал хтай ам 1917-йи­­суз  бажарагълу  революционерар тир У.Буйнакскийдихъ, Гь.Саидовахъ, С.Казбековахъ ва масабурухъ галаз таниш хьана, Темир-Хан­-Шурада тешкилнавай Дагъустандин  просветительно-агитационный  бюрода кIвалахиз эгечIна. И бюродин  член яз, М.Ахундова Советрин власть  гъалиб  хьун патал  больше­викрин партиядиз куьмекар гуз, агьа­лийрин арада гъавурдик ку­тунин кIва­лах тухуз хьана. 1918-йисуз  Азербайжандинни Астрахандин  красногвардейцийрин кьушунри  куьмек  гуналди,  Дагъустандин са паюна Советрин власть малумарна. Ам мадни  мягькемарун патал Темир-Хан-Шурада областной во­енно- революционный  комитет тешкилна.  И комитетдин  бажарагълу  членрин  арада аваз  М.Ахундовани еке кIва­лах тухвана. Ревком­дин векил яз, ада областдин недай-хъвадай суьрсетдин отделда  кIва­лахна. Областдин продкомдин 1917-йисан июндин къарардалди М.Ахундова девлетлуйрин мулкарай магьсуларни векьер вахчудай комиссиядин председателвиле кIвалахна. И чIавуз ам  большевикрин  партиядин  жергейриз гьахьна, халкьдин арада гъавурдик кутунин  кIвалах гужлу авун па­тал хуьрера кесибрин комитетарни советар тешкилна.

Дагъустандиз  туьркерин интервентарни  бичераховцийрин  бан­­даяр гьахьнай. Гоцинский кьиле авай  ре­акционеррини  советрин  ак­сина  гьужумар гужлу авунай. И че­тин шар­­­­­­­тIара М.Ахундова, вич кьиле акъвазна,  красногвардейцийрин дестеяр тешкилна, душманрин бандаяр кукIварунин карда иштиракна. Къуватар барабарбур тушир шар­­­­­тIа­ра Дагъустанда Советрин власть­ вахтуналди кIаник акатнай. Кар алакьдай са кьадар деятелар жал­латIри телефна, муькуьбур Бакудизни Астрахандиз акъудна. Абу­рун жергедай яз М.Ахундовни  Бакудиз акъатна. РКП (б)-дин чине­бан обкомдин членар  дустагъ  авур­далай  гуьгъуьниз. 1919-йисан майдин вацра  Дагъустандин  хуь­ре­­риз  деникинчияр  гьахьна. Абурун аксина  тухузвай  женгиниз  гьа йисан сентябрдиз Бакуда гуьнгуьна хтур РКП (б)-дин об­комди регьбервал гуз хьана. И важиблу карда­ М.Ахундовани активвилелди ишти­ракна. Гьа йисан хъуьтIуьз М.Ахун­дов обкомдин тапшуругъдалди Бакудай Дагъустандиз хтана ва ам Къи­зил-Ярский  фронтдин  командующий,  мусаватистрин гъилибан  Казим-беян патав­ комиссарвиле тайинарна. И къуллугъдал М.Ахундов тайинарун дуьшуьшдин кар ту­шир. М.Далгата кхьейвал, Казим-бей муьтIуь­гъа­рун патал М.Ахундован викIегьвал ва хцивал лазим хьа­на. Гьакъикъатдани, ада вич ви­кIегь, хци  большевик тирди къалурна. И къати женгерай экъечIай М.Ахун­дован  лайихлувилер гьукуматди Женгинин Яру Пайдахдин ор­ден гуналди къейдна. Мирзебеган характеристикада  къейд­навай: “М.Ахун­дован женгчивилин ла­йихлувилери белогвардейцийрин  винел революционный фронтдин гъалибвал къазанмишунин карда еке роль къугъвана. Душмандин аксина­ фронтдин командующий, туьрк­е­рин офицер Казим-беян патав  по­лит­комиссар яз кIва­лахдай­ла, юл­даш Ахундова адан кьве чин алай по­литика дуьздал акъудна. М.Ахун­­­­дован викIегьвили, ада вахтунда кьабулай серенжемри Казим-беяз РКП (б)-дин  Дагобкомдин ва оборонадин Советдин аксина фронт тешкилдай мумкинвал ганач”. 1920-йисан 2- февралдиз  Леваша хуьре хьайи РКП (б)-дин Дагъус­тан­­дин  областной комитетдин  засе­данидал М.Ахундов Куьре округдин комиссарвиле хкяна. Ада душ­ман­рин вилик пад кьун, абур рус­вагьун па­тал еке кIвалах тухвана. М.Ахундован иштираквал аваз контрре­волюционерринни мусаватистрин гъилибанар тир Казим-беянни Токаев  Шапидин душман­ви­лин политика винел акъудна. Ахундова туьр­керин  офицеррин таъсир­ Мажалисдин фронтдани ви­кIегь­­­ви­лелди ва агалкьунралди акъвазарна. 1920-йисан мартдин сифте кьилерай  ­Казим-беян бандади Даг­обком­динни  Оборонадин  советдин чле­нар дустагъна. Абурук М.Ахун­­дов­ни квай. Душманриз ам гуьллеламишиз кIан­­за­вай. Гена адан куьмекдиз атай Алибег Богатыреван пар­тизанрин дестеди Мир­зебег къутармишна. И вахтунда­ Г.Орджоникидзе, С.Киров ва М.Тухачевский кьиле аваз Яру Армия­дин кьушунрин  куьмекдалди  восс­танидиз къарагъай отрядри белогвардейцияр  кукI­варна. Кеферпатан Кавказда ва Да­гъустанда теш­ки­лай ревкомдин со­ветдик член яз М.Ахундовни кутуна. Дагревкомдин къарардалди Мирзебег Ахундов сифтедай зем­от­делдин, ахпа  Да­­гъустан АССР-дин хуьруьн майи­­шатдин рекьяй халкьдин комиссарвиле (Наркомземвиле) тайинарнай.

1921- йисан  февралдин эхирра Мирзебег  Ахундован  уьмуьрда  шад вакъиа  хьана.  Ж.Коркмасов, А.Тахо-Годи, М.Хизроев квай деле­га­циядихъ галаз санал М.Ахундов Москвадиз В.И.Ленинан патав фена.

Граждан  дяве куьтягь хьайидалай  кьулухъ М. Ахундов  тамамвилелди майишатдин кIвалахрал машгъул  хьана. ДАССР-дин наркомземвилин  жавабдар  къуллугъддал алаз ада хуьруьн майишат  гуьнгуьна хтунин, ам социализмдин  бинейраллаз  туькIуьрунин, чилер  дигидайбуруз элкъуьрунин ва абур   ери аваз ишлемишунин карда   В.И. Ленинан тапшуругъар  кьилиз акъу­дун патал еке зегьметар чIугуна. Ам хуьрерин лежберрихъ галаз   гуь­­руьшмиш хьанай. 1926-йисуз Мискискарин хуьруьз хтайла ва хуьруьнвийрихъ галаз гуьруьшмиш  хьайила, ада абурун вилик  чилер менфятлудаказ ишлемишунин, емишрин багълар  кутунин важиблу  месэла эцигнай.  Дагъустандин зегьметчийрин вафалу хва,

Да­гъус­тан  АССР-дин сад лагьай  наркомзем Мирзебег Ахундов 1928- йисуз  вичин уьмуьрди цуьк акъудзавай чIавуз жегьилзамаз кечмиш хьана. Баркаллу хцин  тIва­рунихъ  чи республикадин шегьеррин куьчеяр, ма­йишатрин  идараяр, хайи хуьруьн мектеб янава.

Шагьбала ШАГЬБАЛАЕВ