Кьилин редактордин гаф
Мукьвара редакциядиз республикадин мектебрикай сана фадлай лезги чIаланни эдебиятдин тарсар гузвай са муаллимди зенгнавай. Ада алай вахтунда мектебра дидед чIаларин тарсариз чара авунвай чкадикай, директорар, муаллимар абурув эгечIзавай гьалдикай ва са жерге маса месэлайрикай вичин фикирар лагьана. Хейлин йисарин тежриба авай и муаллимди авур ихтилатдай якъин хьайивал, гьалар са акьван тарифдинбур туш.
«Аялдиз дидед чIалай чирвилер гун патал ктаб герек я. Учебникар бес тежезвайвиляй тарсарни кутугнавайвал тешкилиз жезвач. Эгер женгиниз экъечIзавайдан къаст гъалибвал къачун ятIа, адан гъиле яракь хьун шартI я. ТахьайтIа, ам вичин мураддив агакьдач. Чи дуьшуьшдани гьакI я: гъиле герек тир ктабар тахьайла, муаллимди аялриз гьихьтин чирвилер гуда?.. Са мисал гъин: къе чав, лезги чIалан муаллимрив, гвай изложенийрин кIватIал са шумуд йис идалай вилик акъуднавайди я. Ана гьатнавай текстера алай вахтунда садани санани ишлемиш тийизмай гафар ава. КIватIал акъатай вахтунда абурукай менфят къачузвай, амма исятда абур куьгьне хьанва. Чи йикъарин истемишунриз жаваб гудай цIийи кIватIалар герек я. Абур чна гьинай къачурай?» — суал гана а муаллимди заз.
Гьакъикъатдани, эхиримжи йисара республикадин мектебра дидед чIалан ктабрин патахъай кьитвал ава. Им неинки са лезги, гьакI амай чIаларизни талукь месэла я. ЦIийи учебникарни ара-ара акъатзава, амма мектебрин игьтияжар гьеле тамамдиз таъминариз жезвач. И карда важиблу мад са делил ктабрин еридиз талукь я. Асул гьисабдай мектебар патал гьазурзавай учебникар, пособияр, гафарганар, хъсандиз сафунай яна, анжах ахпа чапдай акъудун лазим я. Герек ана са гъалатIни амукь тийидайвал. Амма гьамиша икI жезвач: ктабрик гъалатIар кумукьзава. И кардин себеб вуч я? Сифте нубатда, ктабдин винел кIвалахзавайбур чпин везифайрив намуслувилелди эгечI тавун. Гьар са изданидихъ редактор, корректор ава. Эгер абуру чпин везифаяр жавабдарвилелди кьилиз акъудайтIа, нетижани, шак алачиз, хъсанди жеда. Эхиримжи йисара лагьайтIа, гзаф ктабрал редакторрин, корректоррин тIварар гьакI, са кIвалахни тавунваз, са тIвар патал къейдзава. Ихьтин гьерекатрин вилик пад кьуна кIанда.
Бязибуру хайи чIалан тарсар гузвай муаллимрик, абур чпин везифайрив жавабдарвилелди эгечIзавач, абуру лазим къайдада тарсар гузвач лугьуз, тахсирар кутазва. Белки, гьахьтинбурни ава жеди, амма виридаз сад хьиз къимет гана виже къведач. Чи мектебра чпихъ хъсан чирвилер авай, чIалахъ рикI кузвай муаллимарни авачиз туш. Абур патал кIвалахдай шартIар тешкилна кIанда. Алай вахтунда хейлин мектебра дидед чIалан тарсарив кьвед лагьай дережадинбурув хьиз эгечIзава. Расписанида абур эхиримжи чкайрал эцигзава, сятерин кьадар тIимиларзава, дирекциядин патай и тарсариз гузвай фикир зайиф жезва. Аялриз, диде-бубайриз хайи чIалан тарсариз фин-тефин хкядай ихтияр ганва. Ихьтин шартIара муаллимдин гьал гьихьтинди хьурай?
Садазни сир туш, чи йикъара мектебра асул фикир ЕГЭ-яр вахкузвай предметриз гузва. Аялрини, диде-бубайрини имтигьанар вахкузвай тарсар важиблубур яз гьисабзава. Белки, Дагъустанда дидед чIалан тарсарайни махсус имтигьан кардик кутадай вахт алукьнава жеди. И месэла мартдин вацра Махачкъалада РФ-дин Госдумадин депутат Султан Хамзаевахъ галаз кьиле фейи гуьруьшдални веревирд авунай. Ихтилатар, меслятар пара жезва, амма арадал затI къвезвач.
«Лезги газетдин» редакцияди лезги районрин администрацийрин образованидин управленийрин регьберрихъ галаз сих алакъаяр хуьзва, абурувай дидед чIалан тарсариз кьетIен фикир гун тIалабзава. Муаллимрик, аялрик руьгь кутун, абуруз дидед чIал кIанарун патал жуьреба-жуьре конкурсар, олимпиадаяр тешкилзава. Мисал яз, Эминхуьре лезги чIалайни эдебиятдай кьиле тухузвай олимпиададин сергьятар йисалай-суз гегьенш жезва. ЦIи и олимпиадада гъалибчияр патал 15 чка тайинарнава, абуруз, кIвенкIвечи чкаяр кьурбурун муаллимриз пулдин хъсан пишкешар гудайвал я.
Алкьвадар Гьасанан тIварцIихъ галай центради, ФЛНКА-ди ДГУ-да ва ДГПУ-да лезги чIал чирзавай студентриз махсус стипендияр чара ийизва. «Лезги газетдин» редакцияди «Лезги чIалал ктабар» проект кьилиз акъудзава, адан сергьятра аваз алай вахтунда пуд лагьай ктабдин – лезги ва урус чIаларин визуальный гафаргандин винел кIвалахзава. Гьелбетда, ихьтин камари, гьерекатри, серенжемри хайи чIал хуьниз, вилик финиз таъсирзава. Амма ихтилат физвай месэла государстводин дережада аваз фикир гана кIанзавайбурукай я. Дагъустандин виридалайни кьилин девлет чкадин халкьар ва абурун гьакьван девлетлу меденият я. ЧIалар квахьайтIа, халкьарни амукьдач. И кардиз рехъ гана виже къведач.
Мегьамед Ибрагьимов
