«…Чилин рикIихъ яб акализ датIана,
КIан жеда ваз адал абур атана.
Экв, ислягьвал, фуни жеда, кьелни ви,
Тарихдални аламукьда гелни ви…»
(Ш.Къафланов, «Уьмуьрдал вун ашукь ятIа»)
Алай 2024-йис РФ-дин Президент В.В.Путинан Указдин бинедаллаз Хизандин йис яз малумарнава. Гьар са хуьре зегьметди лигимарнавай баркаллу хизанар, вири четинвилерайни азиятрай экъечIнавай рухваярни рушар гзаф ава. Къе заз гьа ихьтин баркаллу, зегьметкеш, Хасавюрт райондин Къурушрин хуьре авай Мамедоврин хизандикай суьгьбет ийиз кIанзава…
Алай вахтунда Къурушар санлай цIусад хуьруьн агьалийрикай тешкил хьанва. Абурукай кьадардал гьалтайла къурушвийрилай гуьгъуьнай, Игъиррин жемят екеди я. Ина абурун кIвалерин кьадар 130-далай алатнава. И хуьруьн агьалийрин арадай вири жуьрейрин пешекарар акъатнава: муаллимар, духтурар, офицерар, эцигунардайбур, инженерар, аптекарар, майвачияр ва мсб.
Мамедоврин сихилдин чIехиди Мегьтикъули буба, гьеле хайи макан Игъира авай вахтара, хеб-мал гзаф авайбурукай сад тир. Вири вичин гьалалдин зегьметдалди къазанмишнавай ада, хуьре цIийиз колхоз тешкилдайла, вичин хушуналди саки пуд виш хеб ганай. Мегьтикъули бубади вичин уьмуьрдин юлдаш Къизман бадедихъ галаз санал еке хизан арадал гъана. Гьайиф хьи, абурукай эхирдалди анжах ругуд аял амукьна: Авчи, Гьажибала, Гьажи, Гуьлли, Гьемзе, Дагълар. Абуру чпин веледарни зегьметдин къадир авайбур яз чIехи авуна. Вахтар, девирар къвез алатна, перестройка «тIегъуьнди» колхозар, совхозар, маса майишатар тергна, дарбадагъна, гьар сад кьил, хизан хуьдай рекьер жагъуруниз мажбур хьана. ЧIехи пай жегьилар кIвалахиз патарал, Россиядин жуьреба-жуьре чкайриз акъатна. Мамедоврин сихилдин векиларни экуь гележег патал маса шегьерриз кIелиз фена, чпиз пешеяр къачуна. Дугъриданни, абур гьар сад тариф авуниз лайихлубур хьана. Абурун агалкьунрикай газетрин чинра кхьена, радиодай хабарар гана, абур телевизоррай къалурна. Кьилди лагьайтIа, чIехи хва Авчи – виликан Игъиррин хуьруьн «Вышневскийдин» тIварцIихъ галай колхоздин председатель, Гьажи — Ватандин ЧIехи дяведин ветеран, офицер, РФ-дин, Дагъустан Республикадин лайихлу муаллим, Дагълар – лайихлу механизатор, машгьур саларбан-майвачи, Гьажибала – лайихлу мелиоратор ва икI мад.
Авчи Мегьтикъулиевича Ватандин ЧIехи дяведин йисара, Ватан кIеве авайла, фронтдиз 50 агъзур манат пул рекье тунай. Гьавиляй адан тIварцIихъ ихьтин чарни хтанай: «Гьуьрметлу Авчи Мегьтикъулиевич! Куьне дарда авай четин вахтунда Ватандин ЧIехи дяведа чун гъалиб хьун патал еке пай кутунай Квез чухсагъул. И.В.Сталин».
Авчи бубади чпин веледарни зегьметдал рикI алайбур яз чIехи авуна. ИкI, адан чIехи хва Юлчи хуьре, районда тIвар-ван авай лайихлу эцигунардайди, Зейнал республикада лайихлу аптекарь-провизор-духтур яз машгьур хьанай. Билала са шумуд йисуз хайи майишатда, гуьгъуьнлайни Калмыкияда, МТС-дин кьилин инженер яз кIвалахнай.
Юлчи Авчиевичан рухвайри: Ягьяди — Осетиядин жинсинин балугъар гьасилдай майишатда кьилин инженер, Жалалиди — Санкт-Петербургдин техуниверситетда старший преподаватель, Ильясани Нурудина Тюменда нафтIадин мяденра инженерар яз кIвалахзава.
Зейнал Авчиевичан хва Казбека Хасавюртдин ЦБ-да ЛОР-духтур, Эльбруса — нефтяник, Шалбузани аптекарь яз зегьмет чIугвазва.
Билал Авчиевичан гадаяр Ибрагьим, Юзбег, Иризбег – карчияр я.
Винидихъни къейднавайвал, Мамедов Гьажибалади ЦIийи Къурушдал куьч хьайидалай кьулухъ та пенсиядиз экъечIдалди, тIвар-ван авай, лайихлу мелиоратор яз зегьмет чIугунай. Адан чIехи хва Бейбала Вьетнамда, Чиркейда, Ахцегьа ГЭС-ар эцигай лайихлу инженер яз машгьур хьана. Бахтияра аптекарь яз къунши хуьре кIвалахзава, адан гада Гьажибаладини бубадин пеше хкяна, алай вахтунда Украинада кьиле физвай махсус серенжемда са медчастуна къуллугъзава. Бейбаладин хва Камила Нижневартовскда нафтIадин мяденда цехдин начальник яз зегьмет чIугвазва.
Мамедов Гьажи Мегьтикъулиевичаз 1939-йисуз аскервилиз эвер гана. Ватандин ЧIехи дяве башламишай гьа сифте йикъалай та 1945-йисан 25-апрелдалди ам фронтда хьана. Адакай шоферни, алакъачини, лишанчини, ротадин офицер-замполитни хьана. Ленинград гьалкъадай акъудайла, ам Прибалтикадин республикаяр азаддай женгериз рекье туна. 1945-йисан 18-январдиз Кьиблепатан Пруссиядин сергьятрилай са акьван яргъа тушиз къати женгера Гьажи Мегьтикъулиевичал кьвед лагьай сеферда залан хер хьана, и сефердани — кIвачел. Саки кьуд вацра Белоруссиядин Витебск шегьерда авай 5381-нумрадин военный госпиталда къаткана. Адаз мад женгера иштирак хъувун кьисмет хьанач. 1945-йисан 25-апрелдиз ам кIвализ ахъайна. Гъалибвилин йикъакай адаз 1945-йисан 9-Майдин экуьнахъ хайи Ватанда хабар хьанай. А вахтунда Гь.Мамедова Ахцегь райкомдин аппаратда кIвалахзавай ва областдин партшколадани кIелзавай. Гьажи Мегьтикъулиевичахъ авай са хва Александр эцигунардай са фирмада жавабдар къуллугъчи я.
Мамедов Гьемзе бубадин рухвайрикай рахайтIа, чIехи хва Алик хуьруьн майишатда гьамиша механизатор яз зегьмет чIугур кас я. Гьемзе бубадин амай рухваяр, хтулар алай вахтунда Нижневартовск шегьерда яшамиш жезва. Абур аниз акъатунин «себебни» адан хва Нямет хьана. Армиядин жергейра къуллугъна куьтягьайла, ам комсомолдин путёвкадалди Тюмень областдин нафтIадин мяденриз рекье тунай. Алай вахтунда гьана са кIваликай 18 кIвал хьана, зегьмет чIугвазва. Абурукай пуд кас — Нямет, Лукьман ва Судьябег — Россиядин лайихлу нефтяниквилин тIварцIиз лайихлу хьанва. Тек са Акифа духтурвилин пеше хкяна (рагьмет хьурай вичиз), гьа стхаяр авай шегьерда кIвалахнай. (Гаф кватай чкадал лугьун хьи, алай вахтунда Нижневартовск шегьерда саки 65 къурушвиди кIвалахзава). Гьемзе Мегьтикъулиевичаз 1973-йисуз «Сейливилин лишан» орден, «В.И.Ленин дидедиз хьайидалай инихъ 100 йис», «Социализмдин акъажунра гъалибчи» 2 знак, «Зегьметкеш ветеран», «Ватандин ЧIехи дяведа Гъалиб хьунай» 50 йис, 60-йис, 70-йис медалар, совхоздин патай пулдин премияр ганай.
Мамедов Дагълар бубадикай гзаф макъалаяр кхьена, адакай передачаяр къалурна. Ам лайихлудаказ вичин везифаяр кьиле тухвай, цIийи чкадал колхоз-майишат кIвачел акьалдариз вичин пай кутурбурукай сад хьанай. Уьмуьрдин уькIуь-цуру акур ада Хасавюртдин дуьзенлухриз куьч хьайидалай кьулухъ та эхиримжи майишатар чкIидалди, гьи кIвалах хьайитIани, кичIе тахьана, кьилиз акъуднай. Сифте тракторрин бригададин бригадирвиле кIвалахна. Ахпа, 1973-йисуз, Д.Мамедов кьиле аваз, сифте яз салан майваяр битмишардай бригада тешкилнай. Абурун кьадар 456 гектардив агакьарнай, цIуд йисан къене Мамедован бригадади вири санлай саки 16000 тонндив агакьна салан майваяр Хасавюртдин консервиярдай заводдиз рекье тунай.
1984-йисан 27-сентябрдиз «Курушский» совхоздин зегьметчийрин коллективдиз Хасавюрт райондин КПСС-дин РК-дин ва райисполкомдин патай ракъурай телеграммада ихьтин гафар кхьенвай: «…1984-йисан нетижайриз килигна, «Курушский» совхоздин зегьметчийри гьукуматдиз 1100 тонн салан майваяр маса гунай план саки кьве сеферда ацIурна. Ихьтин бегьерар кIватI хъувунай Мамедов Дагълар кьиле авай бригада тафаватлу хьана, чна Д.Мамедовахъ ва бригададихъ мадни еке агалкьунар жедайди гуьзетзава».
Зегьметдиз къимет гун яз, адаз ВДНХ-дин гимишдин медаль, «Сейливилин лишан» орден, ВЛКСМ-дин ЦК-дин «Къизилдин къуьлуьн кьил» лишан, «Зегьметдин ветеран», ЧIехи Гъалибвилин 50, 60, 65 йисар тамам хьуниз талукь медалар, «Хуьруьн майишатдин зарбачи» лагьай ирид значок гана. ЦIикьвед йисуз совхоздин гъиляй-гъилиз къведай Яру пайдах Дагълар Мегьтикъулиевичан бригадада хьана. Дагълар бубади вичин вад хвани зегьметдал рикI алайбур, Ватандиз вафалубур яз чIехи авуна. ИкI, хва Руслана полковникдин чинда аваз къенепатан крарин министерствода къуллугъна, алай вахтунда Махачкъалада финансрин колледждин директордин заместителвиле кIвалахзава. Дашдемира-Ленинградда верчерин фабрикадин цехдин начальниквиле, Къафара — Къазахстанда эцигунардай фирмада директордин заместителвиле, Ризвана сифтедай хайи совхозда механизаторвиле, совхоз чукIурайдалай кьулухъ карчи яз зегьмет чIугвазва (адан хва Самира Краснодарда жавабдар пешекар яз ГРЭС-да кIвалахни ийиз, аспирантурадани кIелзава). ГъвечIи хва Катиб карчи я.
Хъсан бегьер гъанвай тар акурла, вирида суал гуда: «И тарцивай гьикI икьван бегьер гъиз хьана?» Амма садани хабар кьадач: «Яраб, и тар цана, адахъ гелкъвейди вуж ятIа?» Дугъриданни, чун акунрал шад жезва, адан пун ахтармишзавач. Мамедоврин хизан гьа бегьерлу багъдихъ ва гьа багъ кутур «багъманчи» Мегьтикъули бубадихъ галаз гекъигиз кIанзава.
Алай вахтунда Мегьтикъули бубадин сихилдикай саки яхцIур кIвал хьанва, им виликан Игъирар кьван са хуьр хьанва лагьайтIа, зун гъалатI жедач. Адан кар хтулрини птулри давамарзава. Абуру Россиядин гьар са пипIе гьакъисагъвилелди, кьилел баркалладин таж алаз зегьмет чIугвазва.
Куь бегьерлу багъдин тарарин дувулар мадни деринриз фирай, гьуьрметлу Мамедовар! Къуй гьар са хизан гьа ихьтин бахтлуди ва берекатлуди хьурай!
Гьажи Къазиев,
Дагъустандин лайихлу муаллим
