Гьа ихьтин тIвар алаз «Мавел» чапханада яратмишдайбурун «Булах» кIватIалдин векилрин эсеррикай ибарат нубатдин ктаб акъатнава.

Муьжуьд йис идалай вилик милли меденият, эдебият авай гьалдикай фикирзавай, хайи халкьдихъ рикI кузвай ватанэгьлийри яратмишзавайбурун «Булах» кIватIал тешкилнай ва ада ватанэгьлийриз куьмек гунин везифа вичин хивез къачунай. ИкI, уртах «Булахдин чешмедал», «Илгьамдин лува­раллаз» ктабриз уьмуьр акунай. Гила чна, къадалай виниз авторрин яратмишунар кIватIна, цIийи ктаб арадал гъанва. Заз чи­дайвал, ктабда авай виридан тIварар кьур­тIа хъсан я. 2023-йисуз рагьметдиз фейи чи дустар Шагьабудин Шабатов, Гуьзеля Гьасанова, ФатIимат Османова ва гьакIни Сефибег Гьажибегов (ЦIийи Макьар), Къадимбег Ильясов (Дружба), Руслан Къафла­нов (Красноярск), Гуьлжагьан Мисриха­но­ва (Голландия), Минаят Муталибова (Ви­ни СтIал),  Марьям Алискерова (Хъукьвар)­, Тубуя Мегьамедбегова (Мегьарамдхуьр), Сейфудин Шагьпазов (Гелхен), Те­гъи Мегьамедов (Агъа СтIал-Къазмаяр), Юрик На­гъиев (Набережные Челны), Жарият­ Мегьамедова (Кьулан СтIал), Теране­ Оруже­ва-Керимова (Москва), Эйваз­ Гуьла­лий­рин (Баку), Надим Абдуллаев (Санкт-Петер­бург), Тамила Хуршидова (Бут-Къаз­маяр), Замина Айдемирова (Гилияр), Марьям Гьасанова (Махачкъала).

Теснифзавай эсердиз гьахълу къимет гудай бажарагъ авай шаир ва публицист Пакизат Фатуллаевадин гафарал къул чIу­гу­налди, абур инал гъиз кIанзава: «Эхиримжи йисарин лезги поэзиядиз вил вегьейла, дишегьли шаиррин тIварари иллаки эркиндиз ван ийизвайди литературадал рикI алайбуруз такуна амукьдач. Тади квачиз кIвалахзаватIани, къелем кардик квай Минаят Муталибовадин, Гуьлжагьан Мисрихановадин, Римма Гьажимурадовадин, Теране Оружева-Керимовадин, гьайиф хьи, и мукьвара чавай къакъатай Гуьзеля Гьасановадин, Тамила Салмановадин (Хуршидовадин) тIварар кIелзавайбуруз фадлай танишбур я. Гьардахъ вичин хсуси хатI, шииратдин алатар, такьатар, тавар гваз теснифзавай и шаиррин яратмишунар  эсердилай эсердал, ктабдилай ктабдал артух тамамбур, кьатIунар деринбур, чIал рангарив ацIайди жезва. Им шад жедай кар я…».

Инал тIварар кьунвай вири дишегьлийрин, анжах са Гьажимурадова квачиз, эсерар «Руьгьдин эверун» ктабдани ганва. Сифте нубатда заз Минаят Муталибовадин эсеррал акъвазиз кIанзава. Пакизат Фатуллаевади адан тIвар сифте кьунни дуьшуьшдин кар туш. И дишегьлидин шииратдихъ кIелзавайдан руьгьда хушвал кваз эцядай, ам ахварикай куддай, вилериз аквазвай вакъиайриз, тарихдин делилриз масакIа килигиз вугудай, къиметар дегишардай ва эхирни шаирдин бажарагъдал гьейранвализ тадай эсер, такьат ава. Саки гьар са шиирда тарих, алай вахт, гележег сад-са­дахъ галаз алакъалу ва кIелзавайдан вилик гъана эцигнавай, яратмишнавай къамат рикIелай ракъур тежедайди, фило­софиядин деринвал авайди, уьмуьрдин гьа­къикъивал тестикьарзавайди я. Прос­той­­бур хьиз аквазвай цIарарихъ еке ва гегьенш метлеб ава.

Текъвезвай гьяз дидед чIалакай,

Вуч гва чав, чара мез сивевай?

Килигиз жувандаз кьвалакай,

Кьулан вацI есир хьиз кIевева.

«Къванер»

 

Зи варар за ахъаз тада гьамиша

Зун хушбуруз — атуй югъ-йиф талгьана.

АвачтIани девлет, къизил-гимишар,

За руьгьдин экв пайда, гьайиф татана.

«Заз экв кIанда»

 

Шаир Теране Оружева-Керимова цIийи­­ви­лерихъ къекъвезвай, милли­ шииратда­ вичин рехъ жагъурзавай, кIелза­вайдаз гьахълу гаф лугьуз алахъзавай автор я. П. Фа­туллаевади кхьизвайвал, «ам дуьньядиз,­ хсуси уьмуьрдин шикилриз­, тIебиатдин иервилериз философдин вилерай килигзава, хайи халкьдин хци тIал­рикай-хъутIалрикай дишегьлидин милли мецелай рахазва…».

Кьве рекьин юкьвалла шехьиз са диде,

Пайнаваз девирди кьве патаз диге.

Са велед и пата, муькуьд а пата,

Иеси жагъизвач, бес ам гьи пата?

Ишехьа диде вацI, ишехьа Самур!

«Шехьмир, Самур»

 

Гатфарин цIиг жезва, алукьзава май,

Ракъарин хуш нурар, къвалар-марфар гвай.

Къацу тир дугунар, чи Шагьдин сувар,

ЧIавуз кутугайвал акваз  бахтавар.

«Им я чи ватан»

 

Тамила Хуршидовадикай рахайтIа, ам гьар йикъан уьмуьрдиз, дуьньядин вакъи­айриз вичин вилерай килигзава ва адан къи­метарни, веревирдерни, килигунарни ала­матдинбур, руьгьдик цицIих кутадайбур я. Ара-ара адан шииррин цIарара садани талгьай фикирар, ишлемиш тавунвай ге­къи­­гунар, ибараяр гьалтзава. Шиирар чеб кIелизни, рикIел хуьз регьятбур я.

Гатана рак, гьахьна кIвализ,

Рагъ аватна адан чиниз.

Дуьньядилай зун кIан тирди,

Якъин хьана ширин чандиз.

«Экуь зул»

 

Бенде тахьай икьван чIавал,

Тек ваз хьана чир зи агьвал.

Ихтибарна кузвай рикI вал,

Руьгьдин ракIар гатай, билбил.

«Билбил»

 

Хайи маканривай яргъариз акъатнавайбурун бубайрин ерийриз авай кIанивал, абурухъ цIигелвал са тIимил артухди, виле акьадайди жеда. И карни Гуьлжагьан Мисрихановадин, Руслан Къафланован ва Надим Абдуллаеван шииррай аквазва.

Р. Къафланован эсерра яратмишнавай­ игитдин дерт, дарихвал квахь тийидайди я. Ватан вилерикай карагзавай касдиз вич авай чкада яшайишдин шартIарикай дарвал авачтIани, ада датIана вич лап кар алай са квекай ятIани магьрум тирди аннамишзава. Адаз уьмуьр «сим алачир чуьнгуьрдай» я. Авторди кхьизва: «Захъ амайди пак дидедин чIал я са, къариблухда фейи уьмуьр азаб я. Ам уьмуьр туш, дарман тахьай тIал я са…». Хайи муг, инсан, чIал, уьмуьр­, гъурбат, вафалувал, кIанивал… Ша­ир вич ва кIелзавайди патал и яржарин мана, алакъалувал, тафаватлувал, умумивал ачухариз алахъзава.

Хайи чили руьгьдиз къуват ганачиртIа,

Адан гьава, са шуьрбет хьиз, хъваначиртIа,

Вучдай за и уьмуьрдикай, вучдай за,

Шагь дагъларал дамахдай бахт хьаначиртIа.

«Вучдай за?»

 

Марьям Алискеровадин яратмишунра­ лирикадин эсерри гзаф чка кьазва. КIа­нивилин хуш гьиссериз, михьи, ялавлу ашкъидиз хаинвал авур, кьве рикIин эрзиман мурадриз кIур гайи агьвалатар, ихьтин туькьуьл гьакъикъатдин иеси хьанвай игитдин гьал къалурзавай цIарар кIелзавайдаз пара таъсирдайбур жезва.

Къе ви варцел чIехи тIапIар алатIа,

Хуьре-кIвале ахъа дакIар аматIа?

Мад зи рикIе са хьел хьана гьатна вун!

Вун кIанидаз хаинвална, катна вун!

«Катна вун»

 

Шад жедай кар ам я хьи, ктабда гьатнавай авторрин арада сифте яз кIелдайбурун вилик теснифдар яз экъечIнавайбурни ава. Тубуя Мегьамедбегова, Тегъи Мегьамедов, Жарият Мегьамедова, Надим Абдуллаев, Замина Айдемирова ва Марьям Гьасанова (виридалайни жегьилди). Н. Абдуллаева гила, 48 йис тамам хьайила, вичин яратмишунар майдандиз акъуднава. Лугьун хьи, абур тамамбур, шииратдин вири къайдаяр, истемишунар вилив хвенвайбур я. ЧIехи пай эсеррик гражданвилин лирикадин тах ква.

Жуван чилел цаз акьахрай дабандиз,

Вафалу я гьамиша зун Ватандиз!

Заз кIани чил, лекьерал кьел вегьемир,

Зи гуьгъуьна серин хьиз вун къекъвемир,

«Хайи чили эверна заз»

Жарият Мегьамедовадиз хуьруьн, милли адетрин, яшайишдин шаир лагьайтIани жеда. Адак хайи маканда, агьалийрин арада кьиле физвай вакъиайри, инсанрин амалар, къилихар дегиш жезвай гьалари секинсузвал, тIебиатдин гуьзел шикилри гьевес кутазва.

Ракъини чим чуьнуьхзава са кьадар,

ЧIулав булут кIватIал жезва цавални

Цак акъудиз мугьман я чаз къайи гар,

Гьава гузвай кавал ала къавални.

«Зулун шикилар»

Ктабда хейлин чка гьикаятдин эсеррини кьунва. И жанрдин векилар тир Тубуя Мегьамедбеговади, Гуьлжагьан Мисрихановади, Сейфудин Шагьпазова, Тегъи Мегьамедова, Юрик Нагъиева чпин яратмишунра инсаниятдин, ватандин, яшайишдин­ месэлайриз, чIехибурунни аялрин ва инсанрин арада жезвай рафтарвилерин, ала­къайрин темайриз фикир гузва. Игитрин­ гьерекатралди, краралди, уьмуьрдив эгечI­за­вай тегьердалди хъсанвал, къенивал неинки жув, гьакI жемият патални хийир­лу­ ерияр тирди успатзава. Чпиз уьмуьрда акунвай, чеб иштиракчияр, шагьидар хьанвай вакъиайрикай кхьенвай къаравилияр­, мезелияр­, куьруь новеллаяр меслятдин, зарафатдин тах квайбур, кIелиз кьезил­бур я.

Заз чидайвал, яратмишзавайбурун жер­­гейра кIанивиликай, гуьзел, чими, михьи гьис­серикай кхьин тавур кас авач. Ктабда гьатнавай авторрини чпиз уьмуьрдин вири­далайни гуьзел, нурлу, инсандив цавара­ лув гуз тадай къуватлу ва гуьзел и гьиссди­кай­ хабар авайди шииррин рикIе гьахьдай цIараралди раижзава. Манидарривай чпин яратмишдай, искусстводин кIва­лахда и ктаб­дикай хушвилелди менфят къачуз жеда.

Ктабдин сифте гафуна Гуьлжагьан Мисрихановади кхьенвай гафар тикрар хъийиз­ кIанзава: «Вири дустариз за цIийи ктаб чапдай акъатун мубаракзава! Чун инлай кьулухъни чи мумкинвилер гегьеншариз­ ва «Булахдин» чешмеяр артухариз, яратмишзавайбурун майданар гьяркьуь ийиз алахъда. Иншаллагь! Бажарагъ авай, кьилди ктабар акъуддай такьатар авачир жегьилриз эвер гузва чна, ша, гьахь чи жергейра!».

Абад  Азадов