Махачкъала
Чи уьлкведин регионри ва виликдай Советрин Союздик акатзавай республикайри ЧIехи Гъалибвилин сувар къейд ийиз ингье 74 йис я. Вири суваррилай кьилинди, кар алайди, вилерал накъвар алаз кьиле тухузвайди. Амма и гуьзел ва руьгь хкажзавай суварихъ галаз алакъалу Гъалибвал, къе бязибуру фикирзавайвал, чи бубайрин гъиле вич-вичелай, регьятдиз гьатнач. Абуру пара инсафсуз, инсанвилин вири ерияр квадарнавай фашистрин чапхунчийрихъ галаз, чанарни гьайиф татана, женг чIугуна, Ватандин гьар са кIвал, хуьр, шегьер хуьн, душман тергун патал вири азабриз, четинвилериз, дяведин цIаяризни гугрумриз дурум гана, душман вичин магъарада кукIварна.
Сифте нубатда хушвилелди къейд ийиз кIанзава, цIи Гъалибвилин 74 йисан сувар садрани тахьай жуьреда, ватанпересвилин руьгь хкаж хьанвай гьалара, гзаф кьадар агьалийрин иштираквал (Россиядин вири регионра 30 млн касдилай гзаф) аваз, тешкиллувилелди кьиле фена. Эхь, Россиядин халкьар сад, сих, гьакI чи уьлкведин къудратлувални хкаж жезва. И кардиз эхиримжи йисара арадал атанвай сиясатдин гьаларини таъсирзава. Вири уьлкведа тIвар акъатнавай, Ватан патал чанар къурбанд авур, зегьметар чIугур инсанар чна датIана рикIел хуьн, къвезмай несилривни абурукай делилар, малуматар агакьарун, абурун кьегьалвилерикай ахъаюн герек я.
ЧIехи Гъалибвилин сувар! Неинки Россияди, гьакI виликан СССР-дик хьайи республикайрин, дуьньядин гзаф маса уьлквейрини рикIин сидкьидай къаршиламишай, “Рекьин тийир полкунин” жергейра аваз гзаф инсанар фейи сувар! Дугъриданни, ислягьвал кIани, къени ниятрин, дуствал вине кьазвай вишералди халкьари ва миллионралди инсанри фашизм кукIварна 74 йис хьун шадвилелди къаршиламишна.
Чи республикадин агьалияр Гъалибвилин суварин сергьятра аваз тешкилай са шумуд мярекатдин иштиракчияр хьана. Ленинан Комсомолдин паркуна “РикIел хуьнин шем” серенжем кьиле тухвана. Махачкъаладин портуниз гьахьдай варарин патав 1975-йисуз телеф хьайи игитриз бахшнавай обелиск эцигнай. 8-майдиз портунин коллективди цIийикIа туьхкIуьр хъувунвай обелиск ва Баркалладин сквер ачухуниз талукь митинг тухвана. Баркалладин музейди 9-Майдиз вичин ракIарар виридаз ачухна. Республикадин руководителар кьиле аваз общественностди МВД-дин къуллугъчийрин Баркалладин мемориалдин вилик цуьквер, тажар эцигна…
Виридалайни рикI шадардай кар — 9-Майдин югъ сувариз кутугайди, гуьлуьшанди хьана. Къейд ийин, Махачкъала шегьердин агьалиярни, масанрай атанвай мугьманарни, алатай йисарив гекъигайла, ашкъидалди кьилин майдандал экъечIна. Вилик йисара хьиз, террористрин гьерекатрикай къурху амачир. Хуруяр орденри безетмишнавай дяведин ва зегьметдин ветеранрихъ галаз санал майдан сятдин 10 тамам жедалди гъилера пайдахар, плакатар, шарар авай шегьердин карханайрин, идарайрин коллективрив, общественный организацийрин векилрив, жегьилрив, школьникрив ацIанвай. Гзаф диде-бубаяр чпин бицIекарни гваз атанвай. Пилоткаяр, гимнастеркаяр алай, гъилера дяведа телеф хьайи чIехи бубайрин, имийрин шикилар, гъвечIи пайдахар, шарар авай абуруз килигиз, руьгь жегьил несилдал дамах авунин гьиссерив ацIузвай. Кьилинди, абуруз чеб къе вучиз майдандал атанвайди ятIа чизвай.
Сятдин цIуд. Вилик жергеда Дагъустан Республикадин Кьил Владимир Васильев, Халкьдин Собранидин депутатар, Гьукуматдин членар аваз, общественностдин векилар атана. Военный оркестрдин маршарин сесерик кваз, абуру Ленинан памятникдин патав ацукьнавай ветеранриз сувар тебрикна.
Шадвилин митингда Дагъустан Республикадин Кьил Владимир Васильева, Халкьдин Собранидин Председатель Хизри Шихсаидова, Гьукуматдин Председатель Артем Здунова, РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин руководитель Владимир Иванова, Халкьдин Собранидин депутатри, министерствойрин, ведомствойрин регьберри, РФ-дин Игитри, дяведин ва зегьметдин ветеранри, МВД-дин къенепатан кьушунрин бригадайри, аскерри, кадетри, диндин, общественный организацийрин векилри иштиракна.
Митинг ачухуналди, Махачкъала шегьердин администрациядин кьил Салман Дадаева, йисар гьикьван къвез алатиз фейитIани, Гъалибвилин суварин чIехи метлебдикай лагьана, гаф РД-дин Кьилиз гана.
— Гьуьрметлу дагъустанвияр, махачкъалавияр, мугьманар! 9-Май чи уьлкведин ва халкьдин руьгь хкажзавай, рикIерик дамах кутазвай сувар я, — лагьана В.Васильева, — гьавиляй чна ам пара хушвилелди къейдни ийизва. 1945-йисан Гъалибвилик Советрин Союздин вири халкьари чпин пай кутуна. Чаз и сувар гзаф багьа я. Дагъларин уьлкведи фронтдиз 180 агъзурдав агакьна кьегьалар рекье туна. Абурукай 90 агъзурдалай виниз аскерри, офицерри фашистрихъ галаз кьиле фейи къизгъин, инсафсуз женгера Ватандин азадвал патал чанар къурбандна. Абурун къагьриманвили чи халкьарин руьгь хкажна. ВикIегь рухвайрикай 58 кас Советрин Союздин Игит лагьай тIварцIиз лайихлу хьана. Чна къе телеф хьайибурузни, далу пата гьакъисагъвилелди зегьмет чIугурбурузни, чи арайра амай кьегьалризни баркалла лугьузва. Къе чаз майдандилай дяведин ва далу патан ветеранар аквазва. Абур чаз гьар са карда чешне я. Абуру а инсафсуз дяведа гъалибвални къазанмишна, чкIай, харапIайриз элкъуьрай уьлквени кIвачел ахкьалдарна. Къе чахъ галаз майдандал гъилера фронтдай тахтай чпин багърийрин шикилар авай жегьиларни ала. Ахьтин кьегьалар ва абуруз дуьзгуьн тербия гузвай ветеранар амай кьван чи халкь садавайни кIеве тваз жедач. Чи кар алай везифа чи бубайрин, дидейрин игитвилериз лайихлу, вафалу хьун я.
Республикадин военком Дайтбег Мустафаева виридаз сувар тебрикна ва дагъустанвийри Яру Армиядин жергейра аваз кьегьалвилелди чIугур женгерикай суьгьбетна. Ватандин ЧIехи дяведин иштиракчи, хейлин шабагьрин сагьиб Шагьгьуьсейн Мегьамедова, Каспийскдин флотилиядин 106-бригададин начальникдин заместитель Агьмед Лабазанова, Россиядин Игитдин дах Мегьамед Нурбагандова ЧIехи Гъалибвиликай, суварикай лагьана.
Гуьгъуьнлай митингдин иштиракчияр меркездин майдандилай шад маршарикди Ленинан Комсомолдин паркуниз фена. Ина абуру Азадвал гъайи аскердин памятникдал, Советрин Союздин Игитрин баркалладин аллеядал цуьквер эцигна. Инлай абурун рехъ аскеррин сурарихъ фена. Къейд ийин, суварин вилик квай йикъара хейлин студентри, школьникри, волонтерри аскеррин сурара къайда тунвай, къванер асуннавай.
Сятдин кьвед. Меркездин майдандилай Вирироссиядин “Рекьин тийир полкунин” сергьятра аваз инсанрин колоннаяр юзана. Музыкантрин военный манийрин лепейрик кваз Россиядин ФСБ-дин, МЧС-дин Дагъустанда авай управленийрин дестейрин, Махачкъаладин военный гарнизондин подразделенийрин, Вирироссиядин военно-патриотический “Юнармия” гьерекатдин региональный отделенидин векилрин, “афгъанвийрин”, кадетрин гуьгъуьналлаз агъзурралди инсанри Гьамзатован куьчедиз камар къачуна. Абурун арада РД-дин Кьил Владимир Васильев, Гьукуматдин Председатель Артем Здунов, РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядин руководитель Владимир Иванов, РФ-дин Яракьлу Къуватрин, къуватдин къурулушрин ветеранрин республиканский комитетдин председатель Магьарам Алижанов ва масабур авай.
Гьамзатован, Леваневскийдин куьчейрай СтIал Сулейманан тIварунихъ галай сквердиз экъечIна. Аваррин госмуздрамтеатрдин вилик ва филармониядин гатун залда агьалийриз республикадин искусстводин устадри, эстрададин манидарри, кьуьлердайбурун дестейри еке концертар гана.
Суварин шадвилер махачкъалавийри шегьердин паркара, къацу чIурарал, гьуьлуьн къерехда давамар хъувуна. Республикадин вири шегьерра, районрани Гъалибвилин 74-йисаз талукьарнавай шад мярекатар кьиле фена.
Нариман Ибрагьимов
Дербент
Сувар, адет хьанвайвал, военный комиссариатдин гьаятда ветеранар шад гьалара къаршиламишуналди башламишна.
Ахпа инлай ветеранар авай машинрин колонна куьчейрин кьве патайни цуькверни гъвечlи пайдахар гваз шегьерэгьлийрини школьникри тешкилнавай “Чан алай” коридордай “Азадвилин майдандихъ” фена.
Суварин къайдада чIагана акъвазнавай майдандал шегьердин ва Дербент райондин руководителар, ветеранар-фронтовикар, далу патан зегьметчияр, Ватандин Чlехи дяведин аялар ва масабур кlватl хьана.
Дербент шегьердин кьилин теклифдалди алай йисуз Дербент райондини шегьерди сувар санал къейдна.
Митингда Дербент шегьердин кьил Хизри Абакарова, Дербент райондин кьилин везифаяр тамамарзавай Сеидмегьамед Бабаева, Дербент, Дагъустандин Огни шегьерринни Дербент райондин военком Адил Къулиева, шегьердин депутатрин собранидин председатель Мавсум Рагьимова, Россиядин ФСБ-дин Дагъустанда авай Дербент шегьердин погранкъуллугъдин управленидин начальник Михаил Поддубныйди, динрин общинайрин ва общественный тешкилатрин векилри иштиракна.
Шадвилин мярекатра гьакlни Хизри Абакарован теклифдалди Израилдин Хадер шегьердин кьилин заместитель Натан Ливиева, адан уьмуьрдин юлдаш Виолетта Ливиевади ва Хадер шегьердин Советдин депутат Хава Нахшуновадини иштиракна.
Чпин ата-бубайрин ва бубайрин суьретар гваз физвай “Рекьин тийир полкунин” чIехи колонна кьетlендиз аквазвай. Ана райондин ва шегьердин кьве агъзурдалай виниз агьалийри иштиракна.
Дербентдин кадетрин корпусда лап хъсандиз кlелзавайбур Гъалибвилин пайдахдин копия, Россиядин Федерациядин, Дагъустан Республикадин пайдахар, Ватандин Чlехи дяведин штандартар гваз майдандал экъечlна.
— Квез Ватандин Чlехи дяведа Гъалибвал къазанмишна 74 йис тамам хьанвай сувар мубаракрай! — лагьана Х.Абакарова 9-Майдин югъ чун гьар сад патал важиблу я. Ам дуьнья азад авур аскеррин жуьрэтлувилинни къагьриманвилин хьиз, Россиядин халкьар сад ийизвай лишанни я. Къенин суварин юкъуз фашизмдин винел Гъалибвал къазанмишуник чпин пай кутур вири аскерриз ва офицерриз, далу пата зегьмет чlугур рабочийриз ва колхозчийриз чна кьил агъузна икрамзава. Куьн эбеди яз чи рикlера ава.
Ветеранриз ва кlватl хьанвайбуруз сувар Сеидмегьамед Бабаева, Ватандин Чlехи дяведин ветеран Антонина Исакьовади, Михаил Поддубныйди тебрикна.
Мярекатдин иштиракчийри Женгинин Баркаллувилин паркуна авай “Гъам чlугвазвай дидедин” памятникдал, аскерар кучукнавай сурарин Баркаллувилин мемориалдал, Ватандин Чlехи дяведин активлу иштиракчияр: Яков Хорольцан ва Александр Панован памятникрал цуькверин кlунчlар эцигна.
Белиж поселок
Суварин мярекатда Дербент райондин кьилин заместитель Садир Эмиргьамзаева, Белиж поселокдин кьил Рамиз Гьабибулаева, Дагъустан Республикадин Халкьдин Собранидин депутат Эрик Ибрагьимова, Дербент райондин ва поселокдин собранийрин депутатри, къунши хуьрерин администрацийрин кьилери, школайрин директорри, агьалийри иштиракна.
Сятдин 9-даз поселокдин кьилин майдандал школайрин коллективар-муаллимар ва аялар гъилера чпин ата-бубайрин, Ватандин Чlехи дяведин ветеранрин, СССР-дин Игитрин суьретар, цуьквер, шарар, гъвечlи пайдахар аваз кlватI хьана.
Инлай “Рекьин тийир полкунин” чlехи колонна Малум тушир аскердиз эцигнавай памятникдал фена.
Митинг Р.Гьабибулаева ачухна ва ада лагьана:
— Гъалибвилин югъ — им чи халкьдин викlегьвилинни гьунарлувилин лишан я! Дагъустанвийри Чlехи Гъалибвал пакдаказ рикlел хуьзва ва чпин бубайрин кьегьалвилерал гьахълудаказ дамахзава. Чун чlехи несилдин вилик буржлу я.
За Ватандин Чlехи дяведин ветеранриз, далу патан зегьметчийриз, инал кlватl хьанвайбуруз Гъалибвилин сувар рикlин сидкьидай мубаракзава!
Анал гьакlни тебрикдин гафар гваз. С.Эмиргьамзаев, Э.Ибрагьимов, райондин собранидин депутат Имара Залова, школадин директор Магьмуд Магьмудов рахана.
Суварин мярекат школайра чирвилер къачузвай жаван артистри къалурай концертдалди акьалтlарна.
Къагьриман Ибрагьимов
Докъузпара
Кьилин мярекат Усугъчай хуьруьн юкьван куьчедай Гъалибвилин паркуниз кьван “Рекьин тийир полк” финин серенжем тухунилай башламишна. Ана райондин кьил Абдурагьим Алискерова, райсобранидин председатель Абас Абасова, прокурор Мисбагь Назирова, ветеранрин председатель Мелик Балакъадашева, Ахцегьа авай сергьятрин къуллугъдин командирдин заместитель Алексей Лобанова, Докъузпара, Ахцегь ва Рутул районрин военкоматдин векил Сулейман Урдуханова, райондин вири идарайрин работникри, хуьрерин администрацийрин ва мектебрин коллективри ва аялри иштиракна.
“Рекьин тийир полк” серенжемдин иштиракчияр — Гъалибвилин варисар чпин бубайринни чIехи бубайрин шикилар гваз райцентрадин Гъалибвилин паркуниз кьван фена. Дяведа чанар гайи аскеррин-докъузпаравийрин тIварар эбеди авунвай мемориалдин комплексдал цуькверин тажар эцигайдалай кьулухъ, суварин иштиракчийрихъ элкъвена, райондин кьил Абдурагьим Алискерова тебрикдин гафар лагьана.
— Гьуьрметлу докъузпаравияр ва мугьманар! Квез ЧIехи Гъалибвилин сувар мубаракрай! Къенин сувар шадвилинди я. Гьа са вахтунда Гъалибвилик пай кутур, цIаярани женгера чи азадвал патал уьтквемвилелди иштиракай, чпин чанарин гьайиф татай миллионралди аскерар рикIел хкидай югъни я. Фашистрин винел къачур Гъалибвал регьятди хьанач. Дяведин цIай галукь тавур гьич са хизанни амукьнач. Тарихдин зурба агьвалатар рикIера хуьн ва къвезмай несилрал агакьарун чи умуми везифа я. Дяведин майданрани, далу патани зегьмет чIугур ксар сагърай! Къуй ислягьвили агъавалрай алемда!
Гуьгъуьнлай райондин медениятдин хилен къуллугъчийри — дяведизни ислягьвилиз талукь манийрикай ибарат концерт гана.
Ахцегь
Хуьр ветеранар тебрикзавай лозунгралдини тIаратIралди безетмишнава. Суварин вилик квай йикъара райцентрада ва хуьрера “Георгиевский лентадин” серенжемар тухвана.
9-Майдиз пакаман сятдин 9-далай эгечIна райцентрадин идарайрин, карханайрин, мектебрин дестеяр, зуьрне-далдамдал илигна, гъилера пайдахар, цуьквер, шарар ва чпин багъри бубайрин шикилар аваз, РДК-дин вилик кIватI жезва, сада-садаз Гъалибвилин сувар мубаракзава.
Райондин руководстводи, ветеранри Валентин Эмирован памятникдал Игит эбеди рикIел хуьнин лишан яз, цуьквер эцигзава. Ахпа жемят Ленинан куьчедай сих жергейривди обелиск галайвал ахмиш жезва.
Рагьметлуйрин руьгьериз гьуьрмет авунин лишан яз, жемятди, юкь агъузна икрамзава, цуьквер эцигзава ва са декьикьада кисна низамда акъваззава. Ахцегь погранчастунин аскеррин дестеди салют язава ва радиодайни — РФ-дин гимн… Шадвилин митинг, ветеранар ва вири районэгьлияр тебрикуналди, Ахцегь муниципалитетдин кьил Осман Абдулкеримова ачухзава.
— Гьуьрметлу ветеранар, районэгьлияр, мугьманар! Квез ЧIехи Гъалибвилин 74 йис тамам хьун рикIин сидкьидай мубаракрай! Абурун игитвал чи рикIера гьамишалугъ амукьда ва абурун чешнейралди чна ватанперес цIийи несилар тербияламишда. Дяведин йисара Ахцегь райондай 3500-лай гзаф жегьилар фронтдиз фена. Абурукай 1780 касди Ватан патал чанар гана. Къенин азадвални хушбахтвал патал чанар къурбанд авур чи баркаллу бубайризни стхайриз рагьметар хьурай! Мад дявеяр чаз гьич тахкурай! Дяведин йисара чи районэгьлийри неинки гъиле яракь аваз, гьакI далу патан фронтдани зегьметдин игитвилер къалурна: оборонадин фондуниз 11 миллион манатдилайни гзаф пул, чими пек-партал, хуьруьн майишатдин суьрсет гана…
РВК-дин комиссар, подполковник Рафик Мегьамедова кIватI хьанвайбуруз сувар мубарак авунихъ галаз санал вичин рахунра Ватандин ЧIехи дяведин тарихдикай, мана-метлебдикайни тарсарикай итижлу делилар малумарна. Шадвилин митингдал гьакI Ахцегь погранчастунин командир, полковник Равил Хисаметдинов, райондин агъсакъалрин Советдин председатель Къеземет Къеземетов, дяведин, далу патан зегьметдин ветеран Атем Исламов, Ахцегьрин 2-школада кIелзавай Айиша Гуьлметова, райондин жегьилрин парламентдин председатель Рустам Шакиров ва масабур рахана.
Дашдемир Шерифалиев
Кьасумхуьр
Ватандин ЧIехи дяведа Гъалибвилин 74 йис тамам хьунин гьуьрметдай 9-Майдиз Сулейман-Стальский районда парад кьиле фена. Кьасумхуьруьн кьилин майдандилай гатIумай ам дяведа телеф хьайи аскерриз хкажнавай гуьмбетдив агакьдалди давам хьана. Парадда саки 5 агъзур касди иштиракна.
Ватандин ЧIехи дяведа телеф хьайи аскерриз хкажнавай обелискдал тажар ва цуьквер эцигайдалай кьулухъ суварин митинг башламиш хьана.
Анал рахай райондин кьил Нариман Абдулмуталибова райондин агьалийриз Гъалибвилин югъ мубаракна.
Митингдин иштиракчияр РД-дин Халкьдин Собранидин депутат Гьамидулагь Мегьамедова, Сулейман-Стальский ва Кьурагь районра военный комиссар тир Рейзудин Женетова, райондин дяведин ва зегьметдин ветеранрин советдин председатель Абдулаким Гьажимурадова, ЦIийи поселокдин СОШ-дин 11-классда кIелзавай Саида Бабаевади тебрикна. Рахай вирибуру ЧIехи Гъалибвал къазанмишун патал дяведин иштиракчийри зурба гьунарар къалурайди къейдна ва жегьил несилдиз чи бубайрин, чIехи бубайрин баркаллу адетриз вафалу хьуниз эвер гана.
Митингдилай гуьгъуьниз суварин концерт гана.
Мегьарамдхуьр
Мегьарамдхуьруьн районда 9-Майдиз пакаман сятдин 9-далай суварин шадвилин мярекатар башламиш хьана. 6 агъзур кас районэгьлийри Гъалибвилин парадда иштиракна. Парад женгинин техника гьерекатдик кутунилай башламиш хьана. Суварин дестеяр, райондин регьбер Фарид Агьмедов ва шадвилин мярекатдин мугьманар кьиле аваз, Ватандин ЧIехи дяведа телеф хьайи районэгьли аскеррин памятник галайвал рекье гьатна. Гуьмбетдал, адет хьанвайвал, цуьквер ва тажар эцигайдалай кьулухъ, чпин чанар къурбанд авуналди, гележегдин несилриз Гъалибвилин сувар багъишай ватандашрин экуь къаматар рикIел хкунин лишан яз, тфенграй пудра салют гана.
Ахпа шадвилин митинг кьиле фена. Анал рахай райондин регьбер Фарид Агьмедова кIватI хьанвайбуруз ЧIехи Гъалибвилин сувар мубаракна, 9-Май чи уьлкведин тарихда пак югъ тирди къейдна.
Суварин митингдилай гуьгъуьниз культурадин ва спортдин мярекатдив эгечIна.
Кьурагь
9-Майдиз Кьурагьа ЧIехи Гъалибвилин 74 йис тамам хьуниз талукьарнавай шадвилин серенжемар кьиле фена.
Идарайрин, организацийрин, далу патан зегьметчийрин, Афгъандин, Чечнядин дявейрин ва чкадин дережадин маса женгинин гьерекатрин ветеранрин дестеяр пакаман сятдин 9-даз райондин администрациядин дараматдин вилик квай майдандал кIватI хьана. Инлай абур, музыкадин сесерик кваз, гъилера Советрин Союздин Игитрин, Ватандин ЧIехи дяведа телеф хьайи чпин багърийрин суьретар, пайдахар, плакатар аваз райцентрадин кьилин майдан галайвал рекье гьатна.
Майдандал ЧIехи Гъалибвилин 74 йис тамам хьуниз талукьарнавай шадвилин митинг кьиле фена. КIватI хьанвайбуру Ватандин ЧIехи дяведин женгера телеф хьайи аскерар, са декьикьада кисна акъвазуналди, рикIел хкана.
Митингдал рахай Кьурагь райондин кьил Замир Азизова Гъалибвилин югъ Ватан душмандикай хвейибурун игитвилин, викIегьвилин, дирибашвилин лишан тирди, чна чи чIехи несилрин баркаллу адетар артмишун, Россиядин къудратлувал мадни артухарун патал гьакъисагъвилелди зегьмет чIугун лазим тирди къейдна.
Рахунар ийизвай чIавуз, ара гуз, райадминистрациядин “Культурадин, ял ядай ва туризмдин центр” МБУ-дин артистри дяведин йисарин манияр тамамарна.
Йикъан кьвед лагьай паюна культурадин кIвалин фойеда фашистрин Германиядин винел ЧIехи Гъалибвал къазанмишай йикъан гьуьрметдай межлис къурмишна.
Чи мухбир