Къурушрин тIвар-ван авай Гьасанбеговрин тухумдай тир Гьашиман хва Казим вири уьлкведа машгьур тир и хуьруьн жемятдин, бубайрин адетралди тербияламиш хьана. Гьахълувал кIан хьун, чIехидаз гьуьрмет, инсандиз хъсанвал авун, адаз кумек гун, жемятдиз жезвай хийир-зарардай кьил акъатун, зегьметдал рикI хьун — ибур Казим Гьасанбегован къилихдиз хас ерияр я.

Казим Гьашимович Кьиблепатан Дагъустандин тIебиатдин гуьзелвилерал ашукь хьанвай кас я. Иллаки Мегьарамдхуьруьн райондин кьетIенвилерал. Анжах ам мягьтел жезвай: ихьтин девлетрин иесияр яз, чи инсанар икьван кесибвиле вучиз яшамиш жезва? Аллагьди ганвай и девлетрикай вучиз хийирлудаказ менфят къачузвач? Гьар сеферда ЦIийи Филерин хуьруьз вичин мукьва-кьилийрин патав мугьманвилиз атайла, ада хуьруьнвийрин вилик и суалар эцигзавай, абуруз жуьреба-жуьре теклифар гузвай. Амма, вучиз ятIани, вилиз аквадай хьтин дегишвилер жезвачир.

Эхирни Казима вичи чешне къалурна. Ам Махачкъалада са куьникайни дарвал авачиз, динждиз, архайинвилик яшамиш жезвай. Адахъ меркезда пластикдин шейэр гьазурдай вичин хсуси кархана авай. Четинви­лерал гьалтдайди, чIехи къазанжияр тежедайди чизвайтIани, К.Гьасанбегова промышлен­ностдин кархана маса гана, ­арадал акъвазай пулдихъ Филерин хуьруьн къерехда теплица ­эцигна.

Менфятлу майишат туькIуь­рун патал Казим Гьашимовича Самур вацIун кьере садан темягьни авачир, къванери кьунвай чил арендадиз къачуна, паталай герек еридин накьв гъана, ам кьук  ва минеральный миянардай шейэр кутуналди девлетлу авуна. Нетижада Кьиблепатан Дагъустанда сифтебурукай сад яз Мегьарамдхуьруьн районда промышленный жуьредин теплица арадал атана. Вад касдиз гьамиша, цIуд касдизни сезондин варцара кIвалахдай чкаяр хьана.

Майишатда асул гьисабдай виниз тир еридин сортарин помидорар, афнияр гьасилзава. Продукция Дагъустанда, Ростов, Москва ва маса шегьерра маса гузва. КIвалахзавайбуру зегьметдин гьакъи вахт-вахтунда къачузва. Налогар тайинарнавай вахтара гузва. Майишатдал са жуьредин буржарни алач.

• Эгер сир туштIа, майишатда кIвалахзавайбуруз са вацран зегьметдин гьакъи гьи­кьван гузва? — хабар кьуна за.

— Гьар вацран зегьметдин гьа­къи 15 агъзур манатдив агакь­­­нава. Идалай гъейри, сезондин варцара премиярни гузва. Продукция маса гузвай къиметар шазанбурув гекъигайла агъуз аватнава. Амма чна зегьметдин гьакъи агъузарзавач.

Казим Гьашимовича лугьузвайвал, сифте йисара хъсан къазанжияр жезвай. И карди адаз теплицайри кьунвай майдан саки са гектардив агакьна гегьеншардай мумкинвал гана. Къейд ийиз кIанзава хьи, Гьасанбегован фермервилин майишатди 3,5 гектарда уьзуьмлухни кутунва. Абурухъ хъсан гелкъуьн тешкилнава. Къведай йисуз ципицIрин сифтегьен бегьер кIватIиз жеда. Им мад са 5-10 касдиз кIвалахдай чка ава лагьай чIал я.

Гила четинвилерал гьалтзава. Вучиз? Себебар?

Сад лагьайди. Теплицайрин кьадар регионда йисалай-суз гзаф жезва. Им, гьелбетда, муьштерияр патал хъсан кар я: базардин къиметар агъуз аватда.

— Идахъ галаз сад хьиз, — лугьузва К.Гьасанбегова, — шейэр гьасилзавайбур  конкуренциядик экечIуникди продукциядин ери хъсан, зегьметдин бегьерлувал хкаж ва производстводин менфятлувал винизди жеда. Амма чи шартIара, государст­водин патай куьмек, кьезилвилер авачирвиляй, продукциядин жуваз акъваззавай къимет лап багьади я. Нетижада фермерар кIе­ве­ра гьатзава. Лугьун герек я хьи, хейлинбуру, хъсан хийир жедайдак умуд кутуна, теплицаяр банкдай кредитар къачуна эцигнава. Виридаз чизвайвал, чина кредитар кьадарсуз агъурбур, тIебии газ, электроэнергия лап багьа я. Гьавиляй банкдив про­центарни галаз буржар ­вах­кудай вахт алукьайла, са кьадар теплицайрин ма­йи­шатри сезон хийирдин чкадал зарар хьуналди куьтягьзава. Бя­зи­­буру чпин теплицаяр кардик кутур кьвед лагьай йисуз маса гузва. Себеб сад я: умудар кутур хийир жезвач.

— Алатай сезон чна, четинвилер ацалтнатIани, зарар авачиз куьтягьна. Алукьзавайди гьикI же­датIа, чидач, вучиз ла­гьайтIа карханайриз, майишатриз маса гузвай газдин, элек­тро­энер­гиядин къиметар агьалийриз ­гузвайдалай гьикьван багьа ятIани, абурун къиметар йисалай-суз хкажзава. Килиг садра, продукция маса гайила ­жезвай пулдикай саки 40-50 процентдив агакьна чна газдихъ, 25-30 процент рабочийриз ­зегьметдин гьакъи яз, 10 процент химикатрихъ гузва. Майишатдихъ амукь­з­авайди лап хъсан дуьшуьшда вини кьил анжах 10 процент я. Гьа идахъ майишатдин амай дердиярни авуна кIан­зава.

• Лап хъсан, бес государстводи куьмек гузвачни? Хуьруьн майишат вилик тухун патал тайинарнавай грантар, гузвай дотацияр, кьезилвилер?

— Государстводи заз гузвай са куьмекни авач. Фермерриз куьмекар гун гьакIан гафар яз амукьзава. Маса кар хьанач, газдин къимет хьайитIани са 20-25 процентдин агъузариз жедачни? Лугьузва хьи, теплицаяр коммерциядин карханаяр я. Теплицаяр коммерциядал машгъулбур туш, абуру инсанри недай продукция гьасилзава. Гьич са уьлкведани государстводин куьмек авачиз хуьруьн майишат агалкьунралди вилик тухвана, чIехи къазанжияр къачузвайди туш. Туьркияда, Израилда, вилик фенвай саки вири уьлквейра хуьруьн майишатдин продукция гьасилзавайбуруз дотацияр гузвайди я. Яргъал-мукьвал чи уьлкведани гьакI жеда.

Казим Гьасанбегов, амай ви­ри фермерар хьиз, вичин ри­кIиз хуш шей гьасилунин кардал машгъул хьанва. Амма, кIва­­­лах­­на-кIвалахна, ийизвай карди бегьем хийир тагузвайла, адакай бажагьат мад хуш ­хкведа.

Казим Гьашимовича хуьруьн майишатда гузвай дотацийрикай, экономикадин жигьетдай хийир-зарар хьуникай лагьай гафариз къуват яз заз къейд ийиз кIанзава. Европадин вилик фенвай, дуланажагъ хъсанзавай уьлквейра хуьруьн майишат эвелни-эвел обществодин уьмуьрдин социальный хел яз гьисабзава. Яни хуьруьн майишатдин карханайривай (фермерривай) пулдин къазанжияр (государстводин бюджетдиз гузвай такьатарни кваз) гъун ваъ, виниз тир еридин, ужуз продукция гьасилун, агьалийрин игьтияжар таъминарун, экология хуьн истемишзава.

Им гзаф такьатар герек къвезвай, багьаз акъваззавай кар я. Гьавиляй государстводи фермерриз бес кьадарда куьмекарни гузва. Месела, вич чкIи­дай гьалда аваз (Англия хкечI­за­ва), кризисда гьатзавай Евросоюздин уьлквейра, прессада хабар гузвайвал, фермеррин продукциядин къиметдин 45-50 процент государстводи гузвай субсидийрал гьалтзава, Японияда ва Финляндияда — 70 процентдив агакьна. Чи уьлкведани — 3,5 процент.

Алай вахтунда чун четинвилера аватIани, чIехи девлетрин иеси тир чи уьлкведи Европа кьулухъ тадай девир мукьвал алайдак умуд кутазва.

Абдулафис Исмаилов, «Лезги газетдин» шататдик квачир мухбир