ОКТЯБРДИН ИНКЪИЛАБДИН — 100 ЙИС

…1917-йисан Октябрдин революциядилай вилик Куьре округдик акатзавай дагълух Цлахърин хуьре, Схаврин тухумда тухумдин кьил Схаваз хва хьана. Адал чпиз истеклу тIвар Сафарали эцигна. Сафаралидизни хва Алимет хьана. Алиметазни адан уьмуьрдин юлдаш Ханперидиз ругуд хва — Гьажимет, Магьмуд, Мирзе, Схав, Нурмет, Ярмет ва кьве руш — ФатIимани Цуьквер хьана.

Хизанда аялрикай виридалайни чIе­хиди тир Гьажимет революциядилай виликан йисара кIвалахиз Бакудиз финиз мажбур хьана. Фялейрин гьал, виринра хьиз, инани акьалтIай четинди тир…

Петроградда кьиле физвай революциядин гьерекатрикай Бакудин фялейризни хабар авай. Инани инкъилабдиз вафалу ксари чпин тешкилатар — “Фарук”, “Гуммет”­ туькIуьрнавай. Фялеяр РСДРП-дин членвилизни кьабулзавай. Бакуда Гьажимет Сафаралиев Т.Юзбеговахъ, Къ.Агъасиевахъ ва маса инкъилабчийрихъ галаз мукьувай таниш хьана. Абуру четин гьала­ра чинебадаказ кIвалахзавай.

А девирда машгьур большевикар тир И.Джугашвилидиз (Сталиназ), А.Жапаридзедиз, А.Микояназ, С.Шаумяназ ва масабуруз гъвечIи халкьарин векилрикай, Бакуда кIвалахзавай Къ.Агъасиеван, Гь.Сафаралиеван, Т.Юзбегован ва маса инкъилабчийрин крарикай чизвай…

РСДРП-дин Азербайжандин тешкилатди Бакуда ва маса шегьерра кIвалах­завай гъавурдик акатнавай фялеяр — ин­къи­лабчияр чкайрал кIвалахун патал ре­кье­ ту­на. Абуру социализмдин бинеяр эци­­гун патал чкайрал еке кIвалах тухвана­.

Вахтар четинбур тир. ЦIийиз арадал гъизвай социализмдин къурулушдихъ душ­манар гзаф хьана.

Михьиз Урусатда ва гьакIни Дагъустанда кIватай пачагьдин генералри — Денинкина, Колчака, Юденича, Врангела, капиталистрини полицейскийри, ханарини беглери ва къецепатан интервентрини Советрин уьлкве цIун гьалкъада тунвай.

Каспийдин девлетра вил аваз, туьр­кве­рин чапхунчиярни чи Ватандиз гьахьнавай.

И агъур вахтара Кьиблепатан Дагъустанда, Куьре округда, фялеярни лежберар, душманрихъ галаз женг чIугваз тупламишун патал ялавлу революционерри йифди-югъди дурумлудаказ кIвалахза­вай.

Кьиле РСДРП-дин членар — Къ.Агъасиев, Т.Юзбегов, Гьажимет Сафаралиев, Къ.Акимов, Г.Кочхюрский, Б.Акимов, А.Мурсалов, Д.Ражабов, К.Карчугъаев ва ма­са большевикар аваз, ЧIехи Октябрдин къазанмишунар, фялейринни лежберрин гьукумат хуьн патал, виринра сад хьиз, чкадин халкьар женгиниз къарагъарна.

1919-йисан 14-августдиз Кьасумхуьрел генерал Деникинан армиядихъ ва маса акси къуватрихъ галаз дяве тухвана­.

Ина дяве ругуд юкъуз давам хьана. Къуватар сад туширтIани, къарагънавай халкьари — инкъилабчийри гъалибвал къазанмишна.

Нетижада 200-далай виниз деникинчияр тергна, 60 кас есирда кьуна. Деникинан терефдар тир Куьре округдин начальник Умалиевни деникинчийрин Кьасумхуьруьн гарнизондин начальник Скирдхадзе ва адан куьмекчи Геллинский яна кьена.

Амукьай деникинчияр йифиз Дербент галай патахъ катна. Куьре округдин халкьди душмандивай 1800 винтовка, 6 пуле­мет­ ва 2 миллиондив агакьна патронар вахчуна.­

Кьасумхуьр Деникинан кьушунрикай азад авунни, Кьулан СтIалрин Прим-Булат­ тIвар алай чкадал Куьре округдин агьа­лийрин съезд хьана. Ана 1500 касдив агакьна чкадин агьалийри иштиракна.

Съездди, эвелимжи яз, Совет власть хуьн патал гьялна кIанзавай месэлаяр тайинарна ва адан иштиракчийри, вирида сад хьиз сесер гуналди, Куьре округдин ревкомдин членар яз Т.Юзбегов, Гь.Сафаралиев, А.Акимов, Б.Акимов, Т.М.Кочхюрский хкяна.

Са куьруь вахтунда ревкомди агъзурдалай виниз халкьдин отрядар тешкилна­, абур яракьламишна, чеб кьиле аваз, Дербентдиз, деникинчияр терг ийиз, рекье гьатна. И дестейрик чпин кьиле инкъи­лабчияр А.Эфендиев, З.Пашаев, К.Къазибегов, А.Кемахский ва А.Гамринский авай Самурдин, Къайтагъдинни Табасарандин округрин халкьарин отрядарни акахьна. Вирида сад хьана, Дербентдиз кьван авай хуьрер Деникинан кьушунрикай азадна. Белиждин ракьун рекьин вокзални чпин гъилиз вахчуна. Абурун куьмекдиз Яру Ар­миядин кьушунарни агакьна.

1920-йисан гатфариз Дагъустанда михьиз Советрин власть тестикь хьана…

ЦIийи девирда Гьажимет Сафаралиева гьукуматдин жавабдар кIвалахар авуна. Ада вич, чIехи инкъилабчи хьиз, кар алакьдай регьбер тирдини тестикьарна. Дагъустандин СНК-да кIвалахна.

Гуьгъуьнлай “Дагтрансдин” кьиле хьайи Гь.Сафаралиеван регьбервилик кваз рекьер авачир лап четин районризни агъзур километрийралди цIийи рекьер тухвана ва куьгьнебур ремонтна.

Ада Дагъустандин хуьрерани шегьерра яшамиш жезвай халкьарин арада авай алакъаяр мукьва авуна, виш агъзурралди инсанриз регьятвал гана.

Гь.Сафаралиеван гьунаррикай хабар хьайи советрин машгьур писатель Николай Тихонова адакай, “Рекьерин Аллагь” лагьана, повесть кхьена…

…Гьажиметан стха Нурмета лап четин вахтара, 1936-йисуз, Ленинградда ви­ри уьл­кведиз машгьур “Дагвино” завод эцигна­ ва адаз регьбервал гана. Ватандин­ ЧIехи дяведин йисара Нурмет Сафаралиева душмандихъ галаз женг чIугу­на. Дя­ведай хтайлани, ада завод кардик кухтуна, уьмуьрдин эхирдалди кIвалахна. Алай вах­тундани гьунарлу бубадин кар адан несилри давамарзава.

Сафаралиеврин хизандин пуд лагьай хва Ярмет Дагъустанда медицинадин би­не кутур машгьур алим, ДАССР-дин ва РСФСР-дин лайихлу духтур хьана. Ада Ва­тандин ЧIехи дяведин йисара уьлкведин военный госпиталра хирер хьайи агъзурралди аскерар михьи рикIелди, кьезил гъилералди сагъарна.

Дяведилай гуьгъуьнизни, вичин уьмуьрдин эхирдалди инсанрин сагъламвилин къуллугъда пакдаказ акъвазна.

Гьажиметан вичин тIвар алай хтул Сафаралиев Гьажимет Керимович, Дагъустанда, Россияда машгьур кас, халкьдин ве­кил яз, РФ-дин Госдумадин депутат я.

Гьажимет Керимович илимдин лап кьа­­кьан кукIушрив агакьнавай алим, академик я.

Сафаралиев Сафарали — Санкт-Петербургда заводдин директор, адан руш Марьям — медицинадин илимрин кандидат, Кировский областдин здравоохраненидин кьил; хтулар — Сабир — летчик, Серго-техни­ческий илимрин кандидат, Шамил — педаго­гикадин илимрин кандидат, педуниверситетдин доцент, Алимет — ДАССР-дин ла­йих­­лу художник, Ярметан руш Тамара — ДА­ССР-дин ла­йихлу духтур, хтул Заира урус чIалал шиирар, ктабар кхьизвай шаир я…

Аку садра, са гъвечIи хуьре, Сафаралиеврин са хизанди Дагъустандиз, вири уьлкведиз гьикьван савадлу, ватанперес кьегьал рухваярни рушар ганватIа!

Абурун кьадар мадни гзаф я. Завай вири санал кIватIализ хьанвач…Баркалла! Чеб мадни варлу, бахтлу хьурай!

Бес ихьтин зурба агалкьунрихъ гьа и кесиб хизан ва миллионралди маса хизанар агакьарайди социализмдин къурулуш — Советрин гьукумат тушни!

Куьре округдин меркез хьайи  Кьасумхуьруьн майдандал Дагъустанда, Куьреда Советрин власть къурмишай муьжуьд инкъилабчидиз — революционерриз туь­кIуьр­навай мармардин обелискар ала. Абу­рухъ галаз санал ЧIехи Октябрдин ре­во­люциядин 100 йис тамам жезвай юбилейдин гьуьрметдай гьа и майдандал Гь.Са­фаралиеваз, Т.Юзбеговаз ва маса революционерризни памятникар — обелискар ачух­найтIа, гьикьван кутугай кар жедай!

Куьре округдикай арадал атанвай районрин кьилери и кьегьал рухвайрин тIва­рар­ школайриз, куьчейриз, карха­найриз ганайтIа, мадни абурлу кIвалах же­дай.

Иншаллагь, икI женни ийин…

Рамазан Велибегов