Курскдин къекъуьндал хьайи женгерин 75 йисаз талукь яз
Чи уьлкведи ва вири кIвенкIвечи инсаниятди Курскдин къекъуьндал хьайи женгерин 75 йис тамам хьун къейдна. Дуьньядин тарихда ахьтин вакъиаяр ава хьи, вахт алатуникдини абурун метлеблувал агъуз аватдач. Абурун жергеда Дуьньядин кьвед лагьай дяведа Гитлераз акси коалицияди Германиядин ва адан союзникрин винел къазанмишай гъалибвили кьетIен чка кьазва. Ватандин ЧIехи дяве чи халкь патал лап агъур имтигьандиз элкъвена, хиянаткарвилелди СССР-дал вегьей Гитлеран Германиядихъ са куьруь вахтунда Яру Армия кукIварунин, Советрин государство терг авунин, кьилинди лагьайтIа, адан халкьар гзаф кьадар къирмишунин ниятар авай.
Гитлерчийриз Советрин Союздин амай халкьар хьиз Дагъустандин халкьарни, чпел гьалтайтIа, виле аквазвачир, абур вагьшияр яз гьисабзавай.
Душмандин ниятрикай авай ихьтин делилри немсерин чапхунчийрихъ галаз кьиле тухудай женгер гзаф ивияр экъичдайбур жедайдан гьакъиндай шагьидвалзавай. Фашистрин Германияди бейхабардиз Советрин Союздал вегьена лагьай хабар агакьай Дагъустандин халкьдик рикIе багъри Ватан хуьнин къаст аваз юзун-гьерекат акатна. Дяведин гьа сифте йикъара республикадин шегьеррани хуьрера митингриз экъечIай дагъвийри чеб душмандин винел гъалибвал къазанмишун патал фронтдиз физ, далу пата гьакъисагъвилелди зегьмет чIугваз гьазур тирди къалурна.
Дяве башламиш хьайи сифтегьан кьуд юкъуз чи республикада военкоматриз 3350 касдилай чеб гуьгьуьллудаказ фронтдиз ра-къурун тIалабзавай арзаяр атана. Абурун арада 677 кас дишегьлиярни авай.
Дагъустанвийри маса женгера хьиз, Курскдин къекъуьндал хьайи ягъунрани викIегьвал, дирибашвал къалурна. Абурун арада Махачкъаладай тир Николай Чиненый (заз адахъ галаз Махачкъаладин 13-нумрадин школада санал кIвалахдай кьисмет хьана). Чи директор Николай Ильич (лап вижевай тешкилатчи, халис педагог тир), Урахидай тир Мегьамед-Загьир Сулейманов, Кахибдай тир Саид-Мегьамед Гитинов, Губдендай тир Расул Гьажиев, гуьгъуьнлай Советрин Союздин Игитвилин виниз тир тIварцIиз лайихлу хьайи Петр Крутов, Александр Ситковский, Николай Подорожный, Ризван Сулейманов, Баркаллувилин вири пуд дережадинни ордендин сагьибар хьайи Хизри Мегьамедов ва Абдуразакь Датуев авай.
Гуьгьуьллудаказ фронтдиз фейибурун жергедай яз Ахцегь райондин Хъуьлерин хуьряй тир Дашдемир Бабаеван тIварни кьун кутугнава. Дяве башламиш хьайила адан 17 йис тир, гьавиляй ам армиядиз тухузвачир. Жаван дагъвиди вич фронтдиз тухун патал Сталиназни са шумудра чарар кхьенай. Эхирни 1942-йисуз, яшар 18 йисав агакьайла, адаз Яру Армиядин жергейриз эвер гана. Дяве башламиш жедалди ада Дербент шегьерда хуьруьн майишатдин техникумда кIелзавайди тир. Фронтда лагьайтIа, адакай гъвечIи командир хьана. Ам душмандиз талукь делилар кIватIун патал немсерикай есирар кьаз разведкадиз мукьвал-мукьвал ракъурдай.
Д.Бабаев заз мукьувай чидай. Дяведин фильмайриз килигунал адан рикI гзаф алай, за адавай инсанривай ихьтин зурба кьегьалвилер ийиз гьикI алакьзавайди ятIа лугьуз хабар кьадай. Ада дяведин девирда фронтда кьиле фейи вакъиаяр фильмда тIебиидаказ къалурун четин кIвалах тирдакай лугьудай.
Дашдемир Бабаева суьгьбет авурвал, садра разведчикрин дестедихъ галаз Курскдин патарив гвай чIавуз ада са немс есирда кьуна. Адани фашистрин кьушунрихъ гьужум башламишунин патахъай авай планрикай цIийи делилар агакьарна. И жуьреда хабардар тир немсерин аскер гваз хтунай Д.Бабаеваз Баркаллувилин кьвед лагьай дережадин орден ганай.
1943-йисан августдиз Курскдин къекъуьндал кьиле фейи женгерани ада вичин юлдашрихъ галаз санал кьегьалвилелди иштиракна. ИкI, абурун ротадин вилик 340-нумрадин тепе, гьич са жуьредин пучвилеризни килиг тавуна, кьунин лап жавабдар везифа эцигна. И тепедихъ вири полкуни виликди еримишун патал стратегиядин жигьетдай еке метлеб авай. Ингье, немсер нубатдин сеферда гьужумдиз фена. Абурун басрухдикди чи подразделенияр кьулухъ чIугуниз мажбур хьана. Залан хер хьайи Дашдемир Бабаев уьлегьан квай чкада яргъалди вич-вичик квачиз амукьна. Нубатдин сеферда чи рота гьужумдиз фейи чIавуз Д.Бабаеван юлдаш, Ахцегь райондин Хкемрин хуьряй адахъ галаз санал армиядин жергейриз эвер гайи Жигерхан Къарибован кIвач дуьшуьшдай Дашдемир Бабаеван ярх хьанвай бедендихъ галукьна. Жигерхана хирер алай Дашдемир уьлегьандай акъудна, санчастуниз агакьарна. Адан кIвачел залан хер хьанвай. Юлдашдикай куьмек хьуникди ам сагъ яз амукьна. Дяведин эхирдалди ам госпиталда хьана. Дяве куьтягь хьайила, Дашдемир Бабаевни ва женгинин рекьяй адан юлдаш Жигерхан Къарибов Ватандиз хтана.
Дяведилай гуьгъуьниз II группадин инвалид Дашдемир Бабаева хайи хуьре бухгалтервиле кIвалахна. СССР-дин Министррин Советдин къарардалди дагълух хуьрер, гьа жергедай яз Д.Бабаеван хайи хуьруьн агьалиярни Хасавюрт райондин Бамматюрт хуьруьз куьч хьана. Ина ада кьилин бухгалтервиле кIвалахна. Амма фронтда хьайи хирери чпикай хабар гузвай, нетижада Дашдемир Бабаев республикадин центральный больницадиз аватна. Ина рикI ахтармишай чIавуз духтурриз адан бедендик къерехдин шей акатнавайди малум хьана. Эхирни абур операция авунин фикирдал атана. Операция машгьур профессорар тир Рашид Аскерханова ва Москвадай атанвай Каца авуна. Абуру Д.Бабаеван бедендикай (рикIин патавай) осколок хкудна.
1965-йисуз Д.Бабаев Хасавюрт райондин Кокрек хуьруьз бухгалтервиле кIвалахиз рекье туна. Дашдемир Бабаева виринра гьакъисагъвилелди, намуслудаказ зегьмет чIугуна. 1980-йисуз ам хизанни галаз Дагъустандин Огни шегьердиз куьч хьана. Ина ам са шумуд йисуз вичин багърийрихъ галаз санал яшамиш хьана. 1988-йисуз ветеран чавай къакъатна. Д.Бабаеваз Ватандин дяведин орден, Курскдин къекъуьндал хьайи женгера иштирак авунай медаль, гьакIни зегьметдин наградаяр авай.
Курскдин къекъуьндал кьиле фейи женгер Ватандин ЧIехи дяведин лап агъур женгерин жергедик акатзава. Дяведин ветеранрин жергеярни къвердавай кьери жезва. Абурун кьегьалвилер ва ажайиб кьисметар садрани рикIелай ракъур тавун герек я, гьикI лагьайтIа, ветеранри — чи бубайри, чIехи бубайри — гележегдин несилар патал чпин чанарилайни гъил къачуна, женг чIугурди я.
Низам Шагьбанов, РФ-дин умуми образованидин гьуьрметлу работник
