«Культура — им инсандик квай инсанвилин уьлчме я».

Карл  Маркс

Хуьрерин культурадин  идараяр (халкьди, виликдай хьиз, гилани лу­гьузвайвал, клубар, культура­дин­ кIвалер) неинки жемятдиз эдебиятдин, яратмишунрин, машгъулатрин, тербиядин рекьяй къуллугъда акъвазнава,  гьакIни культурадин кIвал собранияр, общественый метлеб авай серенжемар, мярекатар тухудай, жемятдин дерди-гьалдиз талукь месэлаяр вере­вирд­дай, ял ядай чкани я. Культурадин кIвал хуьруьн абур хьун лазим я.

Культработникрин  кIвалахдин важиблувал, метлеб алай девирда, “ютубарни” “телеграмар”, эдебсуз телепрограммаяр, вавай гьич хабарни такьуна, чи гьар йикъан уьмуьрдиз сух жезвай вахтунда, артух хьанва. И кар коронавирусдин тIугъвал­дин шартIара перт хьан­вай инсанар депрессиядин гьалдиз аватунихъ, гуьгьуьлар шад­вилинбур тахьунихъ галазни алакъалу я.

Чна Мегьарамдхуьруьн райондин культурадин отделдин (МКУК “Межпоселенческий центр культуры” (МЦК) регьбер, РД-дин культурадин лайихлу работник, зегьметдин ветеран  Эседуллагь  Селимовахъ  галаз суьгьбетзава.

Ам 1962-йисуз Гилийрин хуьре ди­дедиз хьана. Юкьван школа акьал­­­­тIарайдалай гуьгъуьниз Краснодардин культурадин институт куьтягьна. Хейлин йисара республикадин культурадин жуьреба-жуьре ида­райра кIвалахна. Четинвилера гьат­навай культурадин идарайрин кIвалах хъсанарун патал райондин руководстводи 2014-йисуз Э.Селимов исятда алай къуллугъдал эцигна.­

• Эседуллагь Тагьирмирзоевич, эвелни-эвел хуьрерин саднавай культурадин центрадин крарикай, агалкьунрикай лагьана кIан­завай.

— Чи райондин МЦК-дихъ вири хуьрерин муниципалитетра (22)  фи­лиалар ава. Абуру гьар йисуз  700-далай гзаф мярекатар тухузва. Централизоватнавай ктабханайрин къурулушдин хуьрерин 24 филиалди райондин 30 процент агьалийриз къуллугъзава. Чахъ халкьдин пуд театр, тарихдинни край чирдай са музей ава. Тагьирхуьруьн -Къазмайрин аялрин искусствойрин школада алава образованидин 7 прог­рамма кардик ква. Ана 550 аялдиз искусстводай вердишвилер, чирвилер гузва. Чи центрадин патав симинин (бязи чкайра лугьуз­вайвал, “цавун”) пагьливанрин республикада машгьур хьанвай “Гьунар” тIвар алай халкьдин коллектив, Гъепцегьрин хуьряй тир Улубеговрин хи­зандин ансамбль, халкьдин театр, халкьдин музыкадин алатрин, фольклордин, чIа­гъан­чийрин, далдамчийрин, гитаристрин, зуьрнечийрин (тамам пуд), хореографиядин ансамблар, яратмишунрин са жерге маса коллективар кардик ква.

Райондин культурадин идарайра яратмишунрин 186 тешкилат туь­кIуьрнава. Абурукай 95 кружокда аялар машгъул жезва. Яратмишунрин коллективра авай гьевескарар культурадин идарайра кIва­лах­завайбур ва райондин интеллигенциядин маса векилар я.

• Куьне гьихьтин мярекатар тешкилзава, гьихьтинбура иштиракзава? Тамашиз къвезвайбур рази яз амукьзавани?

— Районда тухузвай вири суваррин, шадвилерин, лишанлу йикъар къейд авунин кьилин иштиракчияр чи коллективар, гзаф мярекатар теш­­килзавайбурни чун я. Месела, лез­гийрин рикI алай Яран сувар гьар са хуьре гурлудаказ къейдзава. Ам райцентрадал иллаки шад гьалара кьиле физва. Москвада тухузвай Яран суварин программа гегьеншди­ ва девлетлуди жезва. Гьар йисуз чи гьевескарри а межлисда иш­тирак­за­ва. МЦК-ди, хуьрера авай вичин ви­ри филиалрин иштираквал аваз, гьар йисуз райцентрадал тухузвай “Самурдин зул” тIвар алай халкьдин­ яратмишунрин Республикадин фес­тиваль гзаф рангарин, гуьзел аваз­рин зурба сувариз элкъвезва. И мярекатдиз Дагъустандин хейлин шегьеррай ва районрай яратмишунрин коллективар мугьман жезва. “Са­мурдин зул” фес­тиваль райондин культурадин уьмуьр­да агьалийри хушвилелди кьабулнавай, яр­гъал­­ди рикIел аламукьдай вакъиа хьанва.

Ярагъ Мегьамед эфендидин уьмуьрдиз талукьарнавай форум руьгьдинни ахлакьдин тербия къуватлу ийидай такьатдиз элкъвенва. Форумдин кIвалахда республикадин меркездай, маса шегьеррай, районрай, къунши республикайрай къвезвай алимри, диндин къуллугъчийри иштиракзава.

Мадни къейд ийин хьи, чи гьевескарри тамамарзавай нумраяр Ах­цегьа тухузвай “Шарвили” эпосдин суварин мугьманри гьар сеферда гурлу капар ягъуналди кьабулзава.

Академик Дмитрий Лихачева лагьанай хьи, культура — им са чкадал яшамиш жезвай агьалийрикай халкь, миллет ийизвай зурба тамам са кар, вакъиа я. Чи коллективри Махачкъалада, Дагъустандин вири районра, Москвада, Петербургда, Россиядин чIехи маса шегьерра, чи къунши республикайра, Азербайжанда, Юкьван Азиядин уьлквейра тухузвай  фестивалра, эдебиятдин чIехи мярекатра иштиракдайла, лезгияр виниз тир культурадин иеси-халкь тирди къалурзава.

Инал къейд авун лазим я хьи, Бакуда кьиле фейи ашукьрин Виридуьньядин фестивалда иштирак авур чи ашукь Айдун Мегьамедован (Ширинан хва) устадвилиз жюриди хъсан къимет гана. Ам лауреатвилин диплом гваз хтана. Шаз Калмыкияда тухвай “Тюльпанрин сувар” фестивалда Россиядин регионрай яратмишунрин хейлин коллективри иштиракна. Абурун арада Дагъустандин векил яз фейи РД-дин ла­йихлу муаллим Рустам Къарибован халкьдин яратмишунрин “Ялцугъар” ансамбль тафаватлу хьана. Мярекатдин иесияр чав, лезги коллективдив, кьетIен гьуьрметдивди эгечIза­вайди такуна амукьзавачир.

Дахадаев райондин Уркарахда гьар йисуз Республикадин зуьрнечийрин фестиваль кьиле тухузва. Чи райондай тир зуьрнечийрин пуд дестеди санал тамамарзавай нумра гуьзел тамашадиз элкъвезва. Абу­­ру конкурсда гьар сеферда сад лагьай чка кьун адетдин кар хьанва­.

Мегьарамдхуьруьн халкьдин театрди республикадин конкурсра, фестивалра гьар йисуз иштиракуналди, вичиз ганвай “Халкьдинди”  тIвар тестикьарзава.

Гъепцегьрин филиалдин заведующий Касмудин Меликова, шаз кьиле фейи республикадин конкурсда гъалиб хьуналди, “Лучший работник муниципального учреждения культуры” тIвар къазанмишна. А тIвар ган­­вайбур чахъ мад вад-ругуд кас ава.

Са тIимил вахт инлай вилик рес­публикадин Гьукуматдин “Душа Дагестана” премия патал конкурсдин нетижаяр кьуна. Конкурсда иш­тирак авур халкьдин музыкадин алатрин “Мегьарамдхуьр” ансамблдин регьбер, Мегьарамдхуьруьн райондин МЦК-дин директор Рафик Гьуьсейнова гъалибвал къазанмишна. Гьа икI, галаз-галаз кьуд йи­суз чи райондин культработникар “Душа Дагестана” премиядиз лайихлу хьана.

• Гьелбетда, им чIехи агалкьун я. Заз чизвайвал, и премиядихъ кьвед-пуд лагьай чкаяр авайди туш. Гьар номинациядай — республикада са касдиз. Мад гъалиб хьайибур вужар я?

— Симинин пагьливан Шагьбуба Къазиев, бажарагълу ашукь Айдун Мегьамедов ва районда тIвар-ван авай зуьрнечи, устад Изам Улубегов. Изам Улубегов хизандин ансамблдин регьбер я. 2017-йисуз кьиле фейи конкурсдин нетижада Улубеговрин ансамбль Россияда виридалайни хъсанди яз гьисабна.

Чи культурадин къуллугъчияр “Душа Дагестана” премиядиз кьуд йисуз лайихлу хьун чIехи агалкьун тирди а карди лугьузва хьи, респуб­ликада и премия гьич садрани къачуз тахьанвай районар гзаф ава. Гьар гьи карда хьайитIани, агалкьу­нар рикI гваз кIвалахайла жеда. Чи культработникар чпин кардив рикI гваз эгечIзава.

• Гьакъикъатдани, абур гьевескарар ятIани, ийизвай крарихъ пешекарвилин виниз тир ерияр ава. Эседуллагь Тагьирмирзоевич, райондин культработникрин жергеда хъсан манидарарни ава…

-Тариф авуниз лайихлу тир абурун тIварар кьан. Гьевескар артис­тар­ тир Билал Эскендеров, Назиля Саидалиева, Садакъет Саидова, Жульета Омарова, Роберт Абакаров. Абур районда кьиле физвай шад­вилин вири мярекатрин иштиракчияр я. Генани къейд ийиз кIан­за­ва хьи, хъсандиз чуьнгуьр ягъиз чизвай, Советский хуьряй тир Эсфи­ра Хаспулатовади халкьдин яратмишунрин республикадин фестивалрани конкурсра вичин устадвал къалурзава, тамашачияр гьейранарзава.

• Инкар ийиз жедач, райондин культурадин идарайрихъ хъсан агалкьунар ава. Им, гьелбетда, кIва­лах тешкилиз алакьунин, ча­лиш­мишвилерин нетижани я. Ам­ма талгьана жедач, са жерге хуьрера клубрин дараматар хъсан гьалда авач. Месела, куьгьне девирда жемятди колхоздин куьмекдалди эцигнавай Хтун- Къазмайрин клуб чкIидай гьалдиз атанва.

— Жуван вири уьмуьр культурадин рекье кIвалахуниз бахшнавай инсан яз, культурадин идарайрин хейлин дараматар авай гьал, жуван гъил агакь тавун зи рикIин тIал хьанва. Са чи районда, республикада ваъ, вири уьлкведа гьакI я. Фе­дерациядин газетра гъизвай делилралди, 80 процент хуьрерин клубар чкIидай гьалдиз атанва. 2017-йисуз 10 региондин хуьрера эцигиз хьайиди культурадин 40 кIвал я. Анжах 72 дарамат тамамдаказ  ремонтна. Эхиримжи йисара уьлкведин гьукуматди и месэладиз гузвай фикир артухарнава. Чавай райондин кьил Фарид Агьмедован куьмекдалди Советский хуьруьн клубар 2023-йисуз капремонт авун госпрограммадик кутаз хьанва. Лугьуз кIанзава хьи, райондин бюджетдин мумкинвилериз килигайвал, культурадин идарайрин дараматар хуьрерин администрацийрин балансдал алайвилиз килигна, Фарид Загьидиновича абуруз артух фикир гун муниципалитетрин регьберрал кIевелай тапшурмишнава. Адан куьмекдалди Гъепцегьрин, Ярагъ-Къазмайрин, Филерин, Хъартасрин клубар ремонтун пландик кутунва, гьакI — Хтун-Къазмайрин клубни.

• Эседуллагь Тагьирмирзоевич, метлеблу суьгьбетдай чухсагъул. Агалкьунар хьурай!

Абдулафис Исмаилов