СтIал Сулейманан – 155 йис
1958-йис. За Дербентдин педучилищеда кIелзавай. Жуьмя юкъуз хайи чIалан тарсуна чаз шаир, муаллим Абдул Муталибова СтIал Сулейманан уьмуьрдикай, яратмишунрикай гегьенш суьгьбет авуна ва «Фяле» шиир кIвалера хуралай чирун тапшурмишна.
Пака, киш юкъуз, зун шегьерда яшамиш жезвай чи езнедин кIвализ мугьман хьана. А чIавуз езнедиз адан бубади гьуьлуьн патав гвай куьчеда кIвалер эцигзавай. Зи фикирни алакьдай куьмек гун тир.
Нисинин тIуьн нез гьаятда тарцин кIаник ацукьай чкадал за шиир хуралай чирзавай. Сулейманан тIвар ван хьайи эгьли устIар Малали бубади завай хабар кьазва:
— Ам гьи Сулейман я вуна тIвар кьурди?
— Агъа СтIалдилай тир шаир, — жаваб гана за.
Ктабда авай шикил вичиз къалурун тIалабна устIарди.
— А-а-а… Гьа гьам я, чан хва! Ам заз садра рекьин юлдаш хьайиди я. Вуна итижзаватIа, за галай-галайвал ахъайда…
1928-йисан мартдин сифте кьилер тир. Кьасумхуьрелай винидихъ чиле гьеле жив амай. Хизандиз недай-хъвадайдан къайгъуйра авай зун арандиз, кIвалах жагъуриз, яхдиз фена (а чIавуз улакьар лап кьит тир).
Акъатна зун гьафте базардиз. Идан-адан ихтилатриз яб гайила, зун гъавурда акьуна хьи, гатфарин кIвалахар худда физвалда Самур пата. Ана Гьажиханов Идаят лугьуз са девлетлу кас ава. Ам тахта чIугвадай заводдин иеси я лугьуда. Каспи гьуьлуьн патарив гвай никIера цанарни цазва.
Гьа икI, зун дуьз Тагьирхуьруьн-Къазмайрал акъатна. Идавай-адавай суракь авуна, Идаят гьикI аквадатIа жузурла, ам къе Фергьятан хуьруьн мулкара ава, ам ваз гьанай жагъида, меслятна заз са агъсакъалди.
И хуьряй зун кIарасар хкиз физвай фялейрихъ галаз гьабурун фургъунда аваз дуьз Фергьятан хуьруьз акъатна (ракьун рекьелай аниз 10 км мензил ава).
Зун акур Идаятан сад лагьай суалар ибур тир:
— Вун гьинай я, хтул? Вак вуч кеспияр ква?
— Зун кIвалер эцигдай устIар хьиз, гъиляй гьар са жуьредин кIвалахар къведай кас я, — жаваб гана за.
— Чаз исятда чарасуз цанар цадай ксар герек я. Вуна, — ахъазвай кьве гамиш къалурна, — гьелелиг и ник цуз. Ваз кьве кас куьмекчиярни жеда.
Цанар цаз, зун са гьафте хьана. Идаята захъ галаз кIвалахдин гьахъ-гьисаб авуна, пака зун жуван кIвализ рекье гьатдайвал.
— Ваз рекьин юлдаш яз, зи дуст Сулейманни чIехи муькъуьн кьилиз кьван жеда, — лагьана.
Ахпа кьве лежбердиз чун алай чкадал эверна, буйругъна:
— Яцарин арабадиз кьурай тахтаяр яна, Агъа-Крандал зи дустунин кIвализ полар яна, араба яцарни галаз гьадаз туна, куьн элкъвена хкведа.
Гьа икI, чун хквез рекье гьатна. Тагьирхуьруьн-Къазмайрилай чIехи муькъуьн кьилиз чун тади квачиз, суьгьбетар ийиз-ийиз, хтана (лежберар рахунрал артух рикI алайбур тушир).
Рекьин юлдаш заз бегенмиш хьана. АкьалтIай милайим, чуру-спел кьелечI, гъиле аса авай, кIвачел шал-шалам алай и кас чахъ галаз са кIусни тади квачиз, бязи вахтара шиирралди рахадай.
Шаирдин гафарай, ам иниз хузаин Идаятан патав атунин себеб Нажмудин Самурскийди къалурай меслят хьана: «Ви цIийи кIвалериз, камаллу кас, ядай тахтаяр ваз Самур пата авай чи дуст Идаятавай гьатда. Вуна ам аку».
— Аферин а жумарт касдиз! Са кIусни яргъал тевгьена, зун Идаята рекье туна. Нажмудинан тIвар кьурла, Идаятаз гзаф хвеши хьанай, — рикIел хкизвай рекьин юлдашди. Рагъдандихъ элкъвейла, чун муькъуьн кьиле чара хьана.
P.S. АгъастIалви Сулеймана хкведай рекье, Кьасумхуьруьн 17 вилин яргъи муьгъ эцигиз, пулдин такьатар чара авур пуд спонсордикай сад Гьажиханов Идаят Умалатович тирдини суьгьбетнай, лугьузвай захитIви устIарди.
Муькуь кьве спонсор мешебеги Гьасан ва Алкьвадар Гьасан эфенди я лугьудай.
Идаятан са гада, Буньямудин, Кьасумхуьруьн консервиярдай заводдин генеральный директор, муькуь гада Дербент райондин плодопитомнический совхоздин директор тир. Стха Гьажиханов Мегьамедэмин — Дагъустандин сад лагьай алим, институтда кафедрадин (виноградарство ва виноделие) заведующий, ада Москвадиз, Бакудиз, Астрахандиз къуллугъдин самолетда аваз физ, лекцияр кIелдай; ахпа Дагъустандин ВЧК-дин председатель; ам генерал Араблинскийдин езне я лугьудай. Гьайиф хьи, ам 1937-йисуз руфунин тифдик рагьметдиз фена.
И макъала чна Къасумхуьрел акъатзавай «Куьредин ярар» (кьилин редактор — А. Агьмедпашаев) журналдин 2015-йисан 2-нумрадай чап хъийизва.
Насредин Алирзаев,
лезги чIалан ва литературадин муаллим,
Тагьирхуьр
